Η δικτατορία στην Ελλάδα μεταξύ μνήμης και λήθης

“Οι ξεχασμένες δικτατορίες της Ευρώπης;”: ο τίτλος συλλογικού τόμου που εκδόθηκε πρόσφατα στη Βιέννη με αντικείμενο τα δικτατορικά καθεστώτα του 20ού αιώνα στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα.

«Σαν σήμερα 31 Αυγούστου 1989 στη Βρετανία χωρίζουν μετά από 16 χρόνια γάμου η πριγκίπισσα Άννα και ο Μαρκ Φίλιπς.» Αυτό το αξιοσημείωτο μας υπενθυμίζουν τα ελληνικά αλμανάκ για τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Ποιος θα θυμάται στο μέλλον ότι την ημέρα εκείνη στους δρόμους της ελληνικής επικράτειας παραδόθηκαν στην πυρά οι φάκελοι των μυστικών υπηρεσιών που παρακολουθούσαν από τον Εμφύλιο μέχρι και το τέλος της Δικτατορίας τους πολίτες με αριστερά φρονήματα;
Επρόκειτο για μια συμβολική χειρονομία συμφιλίωσης που είχε προτείνει ο τότε πρωθυπουργός Τζαννής Τζαννετάκης στον κυβερνητικό του εταίρο, τον Συνασπισμό της Αριστεράς, επί της μεταβατικής Κυβέρνησης Συνεργασίας που βασικό σκοπό είχε να δρομολογήσει την κάθαρση του σκανδάλου Κοσκωτά.
Στην πραγματικότητα ήταν μια «τραγική στιγμή» για τον ιστορικό της εποχής, αλλά και για την νεότερη ιστορία της Ελλάδας συνολικά, ένα δώρο στη λήθη. Καταστράφηκαν έτσι διά παντός όλα τα αδιάσειστα τεκμήρια για τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις και διώξεις σε βάρος χιλιάδων αριστερών πολιτών μέχρι και τις αρχές της μεταπολίτευσης. Αυτή είναι η εκτίμηση του ελληνοαυστριακού ιστορικού Αδαμάντιου Σκόρδου στον συλλογικό τόμο «Οι ξεχασμένες δικτατορίες της Ευρώπης;» που κυκλοφόρησε πρόσφατα και ασχολείται με τα δικτατορικά καθεστώτα του 20ού αιώνα στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, την υπέρβασή τους και τη μνήμη των κοινωνιών της μεταπολίτευσης.
Το μεταδικτατορικό αφήγημα
Η Δικτατορία στην Ελλάδα ήταν η τελευταία έκρηξη αυταρχισμού κατά τις δεκαετίες της λεγόμενης «καχεκτικής δημοκρατίας» που φυτοζωούσε μετά τον τέλος του Εμφυλίου το 1949. Η ιστορική έρευνα αμφισβητεί τον μύθο της Αριστεράς ότι ήταν αμερικανοκίνητη και πόσο μάλλον ότι σύσσωμος ο ελληνικός λαός ήταν εναντίον της. Αυτό είναι ένα μεταδικτατορικό αφήγημα, ένα αποκύημα της εποχής, κατά την οποία μετά την κατάρρευση ενός αυταρχικού καθεστώτος τα θύματά του έχουν τον πρώτο λόγο στη δημόσια σφαίρα. Η σιωπηρή πλειονότητα ανακουφίζεται τότε, όταν η πολιτική πλάθει εκ των υστέρων ένα συλλογικό θύμα και πόσο μάλλον ένα θύμα που αντιστάθηκε, τον λαό ολόκληρο στην περίπτωσή μας, εντάσσοντας κι αυτήν στους κόλπους της συλλογικής ηρωικής φαντασίωσης. Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι Έλληνες δεν αντιτάχθηκαν στη δικτατορία, καθώς μάλιστα η οικονομία τα τέσσερα τουλάχιστον πρώτα χρόνια ευημερούσε.
«Ένα σκαμπίλι λιγότερο»
Τα στοιχεία δεν πιστοποιούν ότι το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα εξυφάνθηκε στην Ουάσιγκτον. Όλα συντείνουν στο ότι οι ΗΠΑ εξεπλάγησαν κατ’ αρχήν από την κίνηση της ομάδας περί τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, όταν όμως βεβαιώθηκαν ότι η χούντα ήταν ακραιφνώς αντικομμουνιστική , παρέβλεπαν τις καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βασανιστήρια. Μεγάλη σημασία για τους διωκόμενους από τη χούντα είχαν οι διασυνδέσεις της Ελλάδας με διεθνείς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Ένας από τους Έλληνες που βασανίστηκαν τότε λέει στο βιβλίο χαρακτηριστικά: «Κάθε φωνή κατά των βασανιστηρίων στην Ευρώπη σήμαινε για μας ένα σκαμπίλι λιγότερο.» Είναι ένας από τους εννέα συλληφθέντες και βασανισθέντες επί Δικτατορίας, οι μαρτυρίες των οποίων παρουσιάζονται ανώνυμα στο βιβλίο μέσω των συνεντεύξεων που έδωσαν στον νεαρό ιστορικό Γιάννη Ναλμπαντιδάκη που εκπονεί στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου συγκριτική έρευνα για τις φυλακές βασανιστηρίων στην Ελλάδα και την Αργεντινή.
Σπύρος Μοσκόβου
dw