Επιγραφή του Αλεξαμένου -Το βλάσφημο γκραφίτι

Η επιγραφή του Αλεξαμένου ή το γκραφίτι του Αλεξαμένου (ιταλικά: Graffito di Alessameno), επίσης γνωστό ως το βλάσφημο γκραφίτι είναι εγχάρακτη παράσταση η οποία βρέθηκε σε ένα τοίχο δωματίου στον Παλατινό λόφο της Ρώμης, η οποία μεταφέρθηκε και φυλάσσεται στο μουσείο του Παλατινού λόφου.

Αποτελεί πιθανώς την αρχαιότερη απεικόνιση της σταύρωσης του Ιησού μαζί με την χάραξη σε ένα πολύτιμο λίθο της ίδιας περιόδου. Η χρονολόγηση του δεν είναι ακριβής, αλλά εκτιμάται προς έγινε στα τέλη του 2ου αιώνα με αρχές του 3ου.
Το σχέδιο απεικονίζει ένα νεαρό άνδρα να λατρεύει μια σταυρωμένη μορφή με κεφαλή γαϊδάρου. Το κείμενο της επιγραφής είναι στα ελληνικά και αναγράφει ΑΛΕΞΑΜΕΝΟC CΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ, και ενδεχομένως αποτελεί πράξη χλευασμού προς κάποιον Αλεξάμενο, ο οποίος ήταν Χριστιανός.
Περιγραφή
Η επιγραφή ανακαλύφθηκε το 1857 κατά την ανασκαφή ενός κτηρίου στον Παλατινό λόφο. Το κτήριο ονομάζονταν domus Gelotiana και είχε αποκτηθεί από τον αυτοκράτορα Καλιγούλα για το αυτοκρατορικό παλάτι, ενώ μετά τον θάνατό του το κτίσμα χρησίμευσε ως παιδαγωγείο για τους μελλοντικούς αυτοκρατορικούς υπηρέτες. Σε ύστερη χρονική περίοδο, ο δρόμος στον οποίο βρίσκονταν το κτήριο περιτοιχίστηκε, ώστε να αποτελέσει στήριγμα για τις επεκτάσεις της γέφυρας η οποία βρίσκονταν από επάνω, και έτσι παρέμεινε απομονωμένος για αιώνες.
Η εικόνα αναπαριστά μια σταυρωμένη ανθρωπόμορφη φιγούρα με κεφαλή γαϊδάρου, ενώ στην άνω δεξιά πλευρά της παράστασης υπάρχει ένα σχήμα που μοιάζει με το γράμμα ύψιλον ή σταυρό τύπου ταυ. Στα αριστερά της αναπαράστασης απεικονίζεται ένας νεαρός άνδρας, ο οποίος κατά τα φαινόμενα αντιπροσωπεύει τον Αλεξάμενο, ο οποίος ανασηκώνει το δεξί του χέρι σε μια κίνηση που πιθανώς υποδηλώνει λατρευτική πρόθεση.
Κάτω από τον σταυρό υπάρχει μια επιγραφή, η οποία αναφέρει ΑΛΕΞΑΜΕΝΟC CΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ και η οποία ερμηνεύεται ως Ο Αλεξάμενος σέβεται [τον] θεό του. Άλλες εναλλακτικές προτάσεις θεωρούν πως η ερμηνεία πρέπει να είναι Ο Αλεξάμενος λατρεύει έναν [κάποιον] θεό ή παραπλήσιες ερμηνείες.
Δεν είναι ξεκάθαρο το πότε δημιουργήθηκε η επιγραφή, και οι προτάσεις σχετικά με την χρονολογική περίοδο στην οποία ανήκει κυμαίνονται από τον 1ο έως τον 3ο αιώνα, με τις αρχές του 3ου αιώνα να είναι η πιο πιθανή εκδοχή.
Ερμηνεία
Η επιγραφή θεωρείται πως αποτελεί χλευασμό προς κάποιον Χριστιανό με το όνομα Αλεξάμενος ο οποίος τελεί την λατρευτική του τελετή. Κατά την εποχή εκείνη δεν ήταν ασυνήθιστο οι Χριστιανοί να διαπομπεύονται για το γεγονός ότι λάτρευαν κάποιον ο οποίος είχε σταυρωθεί, ενώ ο συνδυασμός της κεφαλής του γαϊδάρου και της σταύρωσης εκτιμάται πως θα θεωρούνταν προσβλητικός κατά τα ήθη της ρωμαϊκής κοινωνίας της συγκεκριμένης περιόδου. Η μέθοδος της σταύρωσης επιφυλλάσονταν για αυτούς που ήταν ένοχοι για τα χειρότερα εγκλήματα και χρησιμοποιούνταν ως ποινή έως την κατάργηση της από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον 4ο αιώνα.
Φαίνεται πως υπήρχε μια κοινή πεποίθηση κατά τους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους πως οι Χριστιανοί τελούσαν ονολατρεία -λατρεία των γαϊδουριών-, μια πεποίθηση η οποία πιθανώς βασίζεται στην παρανόηση πως οι Εβραίοι λάτρευαν τον θεό τους με τη μορφή γαϊδουριού, με την πηγή της συγκεκριμένης προκατάληψης να είναι αβέβαιη.
Ο Τερτυλλιανός ανέφερε στα τέλη του 2ου ή αρχές του 3ου αιώνα πως οι Χριστιανοί μαζί με τους Εβραίους κατηγορούνταν πως λάτρευαν μια τέτοια θεότητα, ενώ αναφέρει και έναν Εβραίο αποστάτη ο οποίος ζούσε στην Καρχηδόνα και είχε μαζί του μια απεικόνιση ενός Χριστιανού με αυτιά και οπλές γαϊδάρου, με τον τίτλο της αναπαράστασης να είναι Deus Christianorum Onocoetes (Ο Θεός των Χριστιανών Ονοκυήτης).
Εναλλακτικές ερμηνείες
Έχει προταθεί πως η συγκεκριμένη αναπαράσταση σχετίζεται με αιρετικές ομάδες εκτός της εκκλησίας, καθώς και πως η αναπαράσταση δεν αντιπροσωπεύει τον Ιησού αλλά κάποια άλλη θεότητα, καθώς και πως ο σταυρός δεν είχε χρήση λατρευτικού συμβόλου παρά μόνο μετά τον 4ο με 5ο αιώνα.
Συμπληρωματική επιγραφή
Στον διπλανό θάλαμο από αυτόν που βρέθηκε η επιγραφή, βρέθηκε και μια δεύτερη γραμμένη στα λατινικά, η οποία αναγράφει Alexamenos fidelis και ερμηνεύεται ως Ο Αλεξάμενος είναι πιστός ή Αλεξάμενος ο Πιστός και πιθανώς πρόκειται για ανταπόδοση στον χλευασμό του Αλεξάμενου στην πρώτη επιγραφή.
wikipedia