Από τον Σεπτέμβριο του 2015 και την αρχή της προσφυγικής κρίσης, η Τουρκία έχει εκβιάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση -τόσο σιωπηρά όσο και ρητά. Μακριά από το πνεύμα της διαδικασίας ένταξης, η τουρκική ηγεσία αναπτύσσει σήμερα μια μόνιμη αντιπαράθεση με την ΕΕ.
Ακόμη και η συμφωνία του 2016 για τους πρόσφυγες -ένα σχήμα 6 δισ. Ευρώ με βάση το οποίο η Τουρκία φιλοξενεί Σύρους πρόσφυγες- κατέληξε σε μια αδιάκοπη κριτική από την ηγεσία της Άγκυρας. Έκτοτε, υπήρξε μαζική υπαναχώρηση της Τουρκίας στα ζητήματα κράτους δικαίου.
Όση ελάχιστη αμοιβαία εμπιστοσύνη έμεινε, φαίνεται να έχει εξαφανιστεί στη σκόνη του πολέμου στη Βορειοανατολική Συρία.
Στις 10 Οκτωβρίου, οι εντάσεις αυξήθηκαν αρκετά όταν ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan δημοσίως απείλησε να “ανοίξει τις πύλες” προς την Ευρώπη για τα εκατομμύρια των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία. Στο μεταξύ, η αβεβαιότητα για τον έλεγχο των στρατοπέδων όπου φυλακίζονται τζιχαντιστές, έχει γίνει η κύρια ανησυχία των ηγετών της ΕΕ.
Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν πολλές θεωρητικές επιλογές στη διάθεση τους. Ωστόσο, το να έχουν οποιαδήποτε επιρροή στις αποφάσεις της Τουρκίας δεν είναι εύκολο εξαιτίας του αυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης που επικρατεί, στο οποίο το εθνικιστικό αφήγημα του Erdogan είναι μέρος του αγώνα του για πολιτική κυριαρχία στο εσωτερικό.
Η τελευταία στρατιωτική επιχείρηση σε μεγάλο βαθμό καθοδηγείται από την επιλογή του προέδρου να σιωπήσει την αυξανόμενη πολιτική αντιπολίτευση, να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες διαφωνίες εντός του κυβερνώντος κόμματος του Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη, και να κρύψει την οξεία οικονομική κρίση.
Αλλά το πολιτικό αποτέλεσμα της στρατιωτικής εκστρατείας είναι ήδη ξεκάθαρο: από πολλές απόψεις, η Τουρκία έχει γίνει παιχνίδι στα χέρια της Ρωσίας. Το βασικό αποτέλεσμα είναι ότι τα στρατεύματα του Σύριου προέδρου Bashar Al Assad αναπτύσσονται τώρα κοντά στα τουρκικά σύνορα των πόλεων Qamishli, Kobane, Manbij, υπό τις ρωσικές δυνάμεις και σε συμφωνία με τους Κούρδους της Συρίας, προκειμένου να μετατοπίσουν σταδιακά τις τουρκικές δυνάμεις γύρω από τα σημεία εισόδου τους και αργότερα να τους ωθήσουν προς τα πίσω.
Τελικά, ο ρωσό-ιρανικός στόχος της αποκατάστασης του ελέγχου της Δαμασκού γύρω από τα σύνορα, έχει γίνει πολύ πιο εύκολος από τις παρορμητικές κινήσεις της Άγκυρας.
Όπως το βλέπουν οι Βρυξέλλες, η εισβολή της Τουρκίας έχει αρνητικές συνέπειες στην ασφάλεια της Ευρώπης. Θα μπορούσε να απελευθερώσει εκατοντάδες επικίνδυνους, για την ώρα φυλακισμένους τζιχαντιστές με δεσμούς στο Ισλαμικό Κράτος και με τρομοκρατικές επιθέσεις στο έδαφος της ΕΕ από το 2015. Έχει τώρα προκαλέσει μια νέα ανθρωπιστική κρίση στην Ανατολική Σύρια και στο Δυτικό Ιράκ. “Παίζει” ανάμεσα στη Μόσχα και στη Δαμασκό. Και διαιρεί το ΝΑΤΟ. Επιπλέον, ο Τούρκος πρόεδρος έχει για άλλη μία φορά φέρει τη χώρα του στην πιο αντιφατική στάση απέναντι στην ΕΕ.
Υπάρχουν αρκετές βραχυπρόθεσμες επιλογές για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο:
Η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει την φύλαξη των τζιχαντιστών στο τεράστιο τρίγωνο που βρίσκεται ακόμη υπό τον έλεγχο των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων, που είναι υπό τον έλεγχο των Κούρδων. Εάν αυτό μπορεί να γίνει από τις δυνάμεις συνασπισμού κατά του Ισλαμικού Κράτους (μέχρι τώρα, βρετανικές, γαλλικές και αμερικανικές δυνάμεις είναι ακόμη παρούσες στην περιοχή), είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Αλλά απαιτείται δράση προκειμένου να αποφευχθεί αυτή η διαφυγή των τζιχαντιστών και η έξοδος τους στην Τουρκία ή στην Ευρώπη.
Καθώς τα στρατεύματα του Assad αποτελεσματικά αποκτούν τον έλεγχο των Βόρειων συνόρων της Συρίας, η ΕΕ θα πρέπει να εργαστεί για να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοχυσία, ανθρώπινος πόνος, εκτοπισμός πληθυσμού και οι επιχειρήσεις που παρατηρήθηκαν στο Αφρίν (το οποίο θα αποτελέσει μια ατελείωτη πηγή προβλημάτων στο μέλλον). Μαζί με τη Ρωσία τις ΗΠΑ και τα Ηνωμένα Έθνη, ένας πολυμερής διάλογος θα σταθεροποιούσε την στρατιωτική κατάσταση, θα διασφάλιζε την ασφάλεια των κουρδικών πληθυσμών και θα κατεύναζε τις ανησυχίες ασφάλειας της Τουρκίας. Εάν η Μόσχα ή η Δαμασκός -οι κύριοι ωφελημένοι της στρατιωτικής εκστρατείας του Erdogan- θα ακούσουν, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα σε αυτό το σημείο.
Η ΕΕ θα πρέπει να εργαστεί για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου με δύο τρόπους: 1) να συνεχίσει τον διάλογο για τη βοήθεια της ΕΕ προς τους Σύρους πρόσφυγες στην Τουρκία μέχρι μια πολιτική διευθέτηση για τη μελλοντική διακυβέρνηση της Συρίας να προσφέρει ευκαιρίες για συζήτηση σχετικά με την πραγματική επανεγκατάσταση, 2) να παράσχουν διασυνοριακή ανθρωπιστική βοήθεια σε πληθυσμούς που αυτή τη στιγμή εκτοπίζονται στη Σύρια και στο Βορειοδυτικό Ιράκ.
Το κείμενο της 14ης Οκτωβρίου από τους υπουργούς Εξωτερικών της ΕΕ για την στρατιωτική επιχείρηση της Τουρκίας, ήταν αυστηρό και βασισμένο στις αρχές, αλλά περιορισμένο στα πεδία τα οποία “άγγιζε”. Θα πρέπει να δρομολογηθούν δράσεις σε επίπεδο ΕΕ, όχι απλώς ως Γαλλία ή Γερμανία.
Εάν αποφασιστεί η επιλογή των κυρώσεων, θα πρέπει να εφαρμοστούν με έναν τρόπο που δεν βοηθάει την τουρκική ηγεσία να ενισχύσει την εθνικιστική, αντιευρωπαϊκή της ρητορική.
Το εμπάργκο όπλων, όσο συμβολικό και αν είναι, δεν θα επηρεάσει πολύ εκτός και αν είναι σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αντίθετα, η αναβολή μεγάλων επενδύσεων της ΕΕ στην Τουρκία, όπως έκανε η Volkswagen στις 15 Οκτωβρίου με την προγραμματισμένη κατασκευή εργοστασίου 1,3 δισ. ευρώ, θα είναι μια πιο ουσιαστική επιλογή. Μέτρα εντός του ΝΑΤΟ αναπόφευκτα θα ακολουθήσουν στη συνέχεια, αλλά κυρίως για διαφορετικούς λόγους, όπως για την ενδεχόμενη ανάπτυξη ρωσικών πυραύλων S400 στην Τουρκία.
Γενικότερα, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου έχουν καθήκον να σκέφτονται στρατηγικά.
Δεν χρειάζεται μόνο μια σταθερή αφήγηση ή να αντιδράσει στην κατάσταση που δημιουργείται από την Τουρκία, πρέπει επίσης να συμπεριλάβουν πολλούς παράγοντες: μια αμερικανική εξωτερική πολιτική που διαταράσσεται από έναν αλλοπρόσαλλο πρόεδρο, μια Τουρκία σε βαθιά εσωτερική κρίση, μια Ρωσία που υπομονετικά τοποθετεί τον εαυτό της στην περιοχή, έναν Σύριο πρόεδρο που κάνει comeback καθώς επανακτά τον έλεγχο περισσότερο συριακών εδαφών και συνόρων, ένα Ισλαμικό Κράτος που ενδεχομένως ξαναγεννιέται από τις στάχτες του και έναν κουρδικό λαό που κινδυνεύει να αγνοηθεί ξανά.
Με άλλα λόγια, οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να τοποθετήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση στο νέο σκηνικό της Μέσης Ανατολής. Αυτό είναι που περιμένουν οι Ευρωπαίοι πολίτες.
Του Marc Pierini
carnegieeurope.eu