Είναι γεγονός ότι η συμφωνία στο Σότσι μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας δημιούργησε μεγάλα ερωτηματικά για το ρόλο που θα επιδιώξουν να έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής στην ευρύτερη περιοχή.
Τις τελευταίες ημέρες πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για το πως οι ΗΠΑ έχασαν την αξιοπιστία τους και το ρόλο που διαδραμάτιζαν στη Μέση Ανατολή, για το φαινόμενο της Ερντογανικής Τουρκίας, για την αναβάθμιση του ρόλου της Ρωσικής Ομοσπονδίας και τη δημιουργία νέων ισορροπιών στη γειτονιά μας. Καθώς διανύουμε το τέλος της τρίτης εβδομάδας της εκεχειρίας, θα μπορούσαμε να κάνουμε μια ασφαλέστερη εκτίμηση και να αναγνωρίσουμε τους μύθους αλλά και τις πραγματικότητες της Συριακής κρίσης.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποχωρούν από την περιοχή
Η αλλαγή τακτικής της προβολής ισχύος των ΗΠΑ σε συνάρτηση με τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος τους από τους ηπειρωτικούς στους θαλάσσιους ανταγωνισμούς που διαφαίνεται ότι θα επικρατήσουν τον 21ο αιώνα για τον έλεγχο και τη διαφύλαξη των θαλάσσιων εμπορικών οδών και των νέο-ανακαλυφθέντων υποθαλάσσιων πλουτοπαραγωγικών πηγών ενέργειας δε σημαίνει και την ταυτόχρονη απομάκρυνση τους από τα τεκταινόμενα της περιοχής. Πόσω μάλλον, όταν ένα από τα πεδία ανταγωνισμού είναι και η Ανατολική Μεσόγειος.
Μπορεί οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11/9 να οδήγησαν τις ΗΠΑ στη χρήση σκληρής ισχύος (hard power) τα τελευταία χρόνια, αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι δεσμευμένες να συνεχίσουν να εφαρμόζουν την ίδια στρατηγική. Μια στρατηγική η οποία εκτός του ότι ήταν πολυέξοδη δεν έφερε και εκείνα τα αποτελέσματα που οι νεοσυντηρητικοί διακήρυτταν, τόσο στο μέτωπο του Αφγανιστάν όσο και του Ιράκ.
Η διακυβέρνηση Τραμπ φαίνεται να θέλει να διαφοροποιηθεί εφαρμόζοντας ένα συνδυασμό ήπιας (soft) και σκληρής (hard) ισχύς, αυτό που στις ημέρες μας ονομάζεται έξυπνη ισχύς (smart power). Η έξυπνη ισχύς δίνει προτεραιότητα στη διπλωματία και τη δύναμη της πειθούς μέσω οικονομικών, στρατιωτικών και άλλων κινήτρων ή αντικινήτρων όπως αυτά των κυρώσεων προκειμένου να αποσοβήσει μια κρίση, χρησιμοποιώντας τη στρατιωτική ισχύ ως έσχατη λύση. Η προβολή έξυπνης ισχύος δεν είναι μόνο αποδοτικότερη αλλά συνήθως έχει και ευρεία αποδοχή τόσο από το πολιτικό προσωπικό μιας χωράς όσο και από τους πολίτες της.
Ένδειξη ότι οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν απομακρύνονται από την περιοχή αλλά ενισχύουν την παρουσία τους, είναι και η ανανέωση της αμυντικής συμφωνίας Ελλάδας-ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, η αναβάθμιση της βάσης στο ναύσταθμο της Σούδας όπου οι ΗΠΑ θα μπορούν να παρέχουν υποστήριξη τόσο ναυτική όσο και αεροπορική σε οποιαδήποτε πολεμική επιχείρηση από τη Μαύρη Θάλασσα, μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο και τον Περσικό Κόλπο.
Επίσης, η κατάθεση του νομοσχεδίου Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act 2019 στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, που προωθεί την άρση του εμπάργκο όπλων προς την Κυπριακή Δημοκρατία και την ενδυνάμωση και συμμετοχή των ΗΠΑ στην ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ είναι ένα γεγονός που καταδεικνύει το μεγάλο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την περιοχή.
Η αναβάθμιση της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης
Για να γίνει η Τουρκία περιφερειακή δύναμη θα έπρεπε να χαίρει της εμπιστοσύνης της διεθνούς κοινότητας και των κύριων διαμορφωτών της πολιτικής στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, ως χώρας που προσπαθεί να προάγει την σταθερότητα και την ειρήνη μέσω της επιβολής του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Συνθηκών.
Η πολιτική του εκκρεμούς που ακολουθεί η Τουρκική εξωτερική πολιτική για την προώθηση και εδραίωση των δικών της συμφερόντων όχι μόνο δε βοηθά στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ της Τουρκίας και των δυνάμεων που εμπλέκονται στην περιοχή αλλά λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα, αυξάνοντας την αποσταθεροποίηση της, δημιουργώντας περαιτέρω καχυποψία και ανασφάλεια για τα κίνητρα των ενεργειών της τόσο στα γειτονικά κράτη όσο και ευρύτερα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της έλλειψης εμπιστοσύνης τόσο των ΗΠΑ όσο και της Ρωσίας, η εργαλειοποίηση από τη μία των Κούρδων της Συρίας ως μέσου ελέγχου και εξαναγκασμού της Τουρκίας και η απειλή οικονομικών κυρώσεων από την άλλη.
Παραδείγματα που σε καμία των περιπτώσεων δε συνηγορούν στο συμπέρασμα της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης αλλά ως μιας χώρας δορυφόρου κάτω από την επιρροή πότε των ΗΠΑ και πότε της Ρωσίας.
Η γεωπολιτική αναβάθμιση της Ρωσικής Ομοσπονδίας
Η Μόσχα μετά και τη συμφωνία του Σότσι κατόρθωσε να εδραιώσει τη θέση της στη Συρία και να καταστήσει εαυτόν σημαντικό παίχτη με ενεργό ρόλο στα δρώμενα της περιοχής. Η σταθεροποίηση του Άσσαντ στη Συρία, η επιστροφή της πλειονότητας των εδαφών και ο επανέλεγχος των κουρδικών μειονοτήτων από την κεντρική κυβέρνηση της Συρίας ισχυροποίησαν τον Πούτιν καθιστώντας τον στα μάτια των ηγετών της περιοχής ως εγγυητή της σταθερότητας και του status quo της Μέσης Ανατολής αλλά και της ευρύτερης περιοχής.
Αυτή η νίκη του Πούτιν, δίνει ώθηση στους υποστηρικτές μιας Ευρασιατικής Ένωσης πολύ μεγαλύτερης από εκείνη που περιορίζεται μόνο στις χώρες της Κεντρικής Ασίας και που διακυβεύει, ότι η Μόσχα θα πρέπει να βελτιώσει τις σχέσεις της με τις Αραβικές χώρες όσο και με χώρες όπως το Ιράν, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν, με σκοπό να επεκτείνει την επιρροή της και τα Ευρασιατικά της σύνορα μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό.
Ο έλεγχος της Συρίας αποδείχτηκε στρατηγικής σημασίας νίκη για τη Μόσχα διότι από τη μία κρατάει σε ομηρία την Τουρκία με ότι αυτό συνεπάγεται, ρήγμα στη ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ, αβίαστη διέλευση από τα Στενά προς τις θερμές θάλασσες του εμπορίου, εγγύτητα στην Ανατολική Μεσόγειο και από την άλλη αναπτύσσει μια σχέση εξάρτησης με τα λοιπά γειτνιάζοντα κράτη που έχουν μόνο να χάσουν από μία αποσταθεροποιημένη Συρία.
Η σταδιακή αλλαγή των ισορροπιών στην περιοχή μας
Οι ισορροπίες στην περιοχή μας αλλάζουν. Άποψη απολύτως δικαιολογημένη εάν αναλογιστεί κανείς ότι από τότε που ΗΠΑ χάρασσαν τη στρατηγική τους στην περιοχή, τοποθετώντας την Τουρκία ως πυλώνα σταθερότητας, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι των σχέσεων όχι μόνο των δύο κρατών αλλά και των κρατών της ευρύτερης περιοχής με την Τουρκία.
Η Τουρκία μία χώρα στρατηγικά τοποθετημένη μεταξύ Δύσης και Ανατολής, Βορρά και Νότου και η μόνη μουσουλμανική χώρα με οικονομικές και πολιτικές δομές στα πρότυπα του Δυτικού κόσμου ήταν το καταλληλότερο παράδειγμα για τον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο να ακολουθήσει.
Η ιδεολογική μετατόπιση της Τουρκίας όμως, ως ισλαμική δύναμη και οι νέο-οθωμανικές της φιλοδοξίες και επιδιώξεις όχι μόνο απομάκρυναν τη χώρα από τη Δύση, αλλά την έφεραν αντιμέτωπη ακόμη και με τις ΗΠΑ, αφού θεώρησαν τους σχεδιασμούς της απειλεί για τα Τουρκικά τοπικά συμφέροντα.
Η τελμάτωση των σχέσεων των δύο χωρών φαίνεται να είναι μη αναστρέψιμη, τουλάχιστον όσο η πολιτική της θα διέπετε από αναθεωρητισμό, κατευθύνοντας την Τουρκία σε αναζήτηση νέων συμμαχιών. Το ίδιο κάνουν και οι ΗΠΑ αναθεωρώντας τη στρατηγική τους, εστιάζοντας σε καινούργια σχήματα που θα μπορούν να καλύψουν το στρατηγικό κενό της απώλειας της Τουρκίας και συνάμα να μπορέσουν να προωθήσουν τους γεωστρατηγικούς της σχεδιασμούς.
Ο άξονας Ριάντ – Ιερουσαλήμ – Λευκωσία – Αθήνα και Αίγυπτος είναι προς αυτή την κατεύθυνση.
Κωνσταντίνος Σαλαντής
Υπεύθυνος Στρατηγικών Σχέσεων της Modus Operandi Capital Management