Τι γίνεται αν διεξαχθούν εκλογές και κανείς δεν ψηφίσει; Η Αλγερία αντιμετωπίζει το άγνωστο -επιτέλους

Μια αποτυχία των εκλογών θα είναι δημοκρατική επιτυχία

Καθώς η ημερομηνία των εκλογών πλησιάζει, η παρουσία του καθεστώτος αυξάνεται στους δρόμους, όπου η αστυνομία συνέλαβε και κρατά έναν αυξανόμενο αριθμό διαδηλωτών. Το εγγύς μέλλον είναι γεμάτο αβεβαιότητα.
Τι γίνεται αν διεξαχθούν εκλογές και κανείς δεν ψηφίσει; Αυτό το ερώτημα αντιμετωπίζει τώρα η Αλγερία, όπου η κυβέρνηση του προσωρινού προέδρου, Abdelkader Bensalah, έχει προγραμματίσει προεδρικές εκλογές για τις 12 Δεκεμβρίου.
Ωστόσο, οι εκλογές κινδυνεύουν να καταλήξουν σαν μια ασυναρτησία: Σχεδόν όλοι οι πολιτικοί και κοινωνικοί οργανισμοί της Αλγερίας αρνήθηκαν να υποστηρίξουν τους πέντε επίσημους υποψηφίους κι έχουν καλέσει τους Αλγερινούς να απέχουν από την ψηφοφορία. Η αποτυχία αυτών των εκλογών, παραδόξως, θα σηματοδοτήσει την επιτυχία των δημοκρατικών προσδοκιών της χώρας, όπως εκφράζεται από ένα φαινόμενο που έχει κυριαρχήσει στο αλγερινό πολιτικό τοπίο από τα τέλη Φεβρουαρίου: Το hirak.
Μεταξύ των κινημάτων διαμαρτυρίας που ξέσπασαν πρόσφατα σε ολόκληρο τον κόσμο, το hirak της Αλγερίας, η αραβική λέξη για το «κίνημα», ξεχωρίζει. Επίμονο όσο και οι διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ, αλλά το hirak παραμένει αποφασιστικά ειρηνικό˙ επίμονο όσο οι αυτονομιστές της Καταλονίας στο αίτημά τους για ανεξαρτησία, το hirak, παρά ταύτα, ομνύει στο αλγερινό έθνος˙ αντιθετικό όσο τα κίτρινα γιλέκα της Γαλλίας στους χρισμένους ηγέτες, ωστόσο το hirak δέχεται την αναγκαιότητα πολιτικών συμμαχιών και οργάνωσης. Το μέλλον της Αλγερίας θα καθοριστεί από την ικανότητα του hirak να διατηρήσει αυτές τις τάσεις ενώ θα διαχειρίζεται τη μετάβαση του έθνους στην δημοκρατία.
Για τα εκατομμύρια των Αλγερινών που γέμισαν τους δρόμους και τις πλατείες της χώρας την 1η Νοεμβρίου, η ημερομηνία είχε ιδιαίτερη σημασία. Η διαδήλωση συνέπεσε με την 65η επέτειο από την επίσημη έναρξη του πολέμου ανεξαρτησίας της Αλγερίας. Αλλά ενώ η Γαλλία ήταν ο καταπιεστής πριν από 65 χρόνια, ο ρόλος αυτός έχει αναληφθεί από το le pouvoir (το καθεστώς) [που είναι] ο λαϊκός όρος για τα στρατιωτικο-βιομηχανικά συμφέροντα που κυβέρνησαν την Αλγερία κατά τον παρελθόντα μισό αιώνα, χέρι-χέρι με το κράτος και τον μηχανισμό ασφαλείας του.
Η σημασία της επετείου ήταν πολύ μεγάλη για να αγνοηθεί. Το πλήθος από περισσότερους από ένα εκατομμύριο άνδρες, γυναίκες και παιδιά, επαναλάμβαναν χαρούμενα το ζήτημα της ανεξαρτησίας. Στα συνθήματά τους («Η Αλγερία ξαναπαίρνει την ανεξαρτησία της» και «Ο λαός απαιτεί την ανεξαρτησία του») και τα πανό τους («Η γενιά της επανάστασης απελευθέρωσε την γη, αυτή του hirak θα ελευθερώσει το έθνος» και «Το έθνος βρίσκεται σε κίνδυνο: Η μάχη του Αλγερίου συνεχίζεται»), οι διαδηλωτές συσχετίζουν τον σημερινό αγώνα [2] με εκείνον των προγόνων τους, δύο γενιές νωρίτερα. Όπως ένας από τους συμμετέχοντες [3] δήλωσε: «Οι πρόγονοί μας πολέμησαν τους Γάλλους για την ανεξαρτησία τους και εμείς πολεμάμε τη μαφία που έχει δημεύσει αυτήν την ίδια ανεξαρτησία».
Αυτή η συνέχεια στην αρχική μάχη του Αλγερίου ξεκίνησε στις 22 Φεβρουαρίου 2019, όταν εκατομμύρια Αλγερινοί πλημμύρισαν τις πλατείες και τους δρόμους της χώρας για να διαμαρτυρηθούν για την ανακοίνωση ότι ο πρόεδρος Abdelaziz Bouteflika θα κατεβεί στις εκλογές για πέμπτη θητεία. Αυτή η ξαφνική και λαοφιλής έκρηξη εξέπληξε όχι μόνο τον μηχανισμό ασφαλείας αλλά και μια κοινότητα διανοουμένων που ήταν πεπεισμένη ότι οι Αλγερινοί είχαν αφεθεί [4] στο status quo.
Ο συγγραφέας Kamel Daoud είχε γράψει ότι «δεν υπάρχουν πλέον πολίτες στην Αλγερία, αλλά μόνο πιστοί», ενώ ο συνάδελφός του συγγραφέας Boualem Sansal αναστέναζε ότι «σαν ένα αέριο, το Ισλάμ καλύπτει όλη την Αλγερία». Σε ένα βιβλίο με τίτλο «Πού πηγαίνει η Αλγερία;», ο δοκιμιογράφος Mohamed Sifaoui έγραψε: «Πουθενά». Εκτός από μια χούφτα ουτοπιστών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι πολίτες πλέον ούτε καν προσπαθούν να ασχοληθούν με την πολιτική». Ωστόσο, προς πικρίαν του συγγραφέα, το βιβλίο του εκδόθηκε στις 21 Φεβρουαρίου, την παραμονή της πρώτης μαζικής διαδήλωσης.
Είκοσι χρόνια νωρίτερα, η εκλογή του Μπουτεφλίκα φαινόταν θεόσταλτη. Ο νέος πρόεδρος δεν αμφισβήτησε το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύστημα, αλλά το πολιτικό του υπόβαθρο καθησύχαζε την κοινωνία των πολιτών. Με το να μεσολαβήσει για έναν νόμο περί αμνηστίας, ο Μπουτεφλίκα κατόρθωσε να τερματίσει τη «μαύρη δεκαετία» του άγριου πολέμου μεταξύ του κράτους και των ισλαμιστών ανταρτών που είχε στοιχίσει την ζωή σε περίπου 200.000 αμάχους και μαχητές. Ο χρόνιος αντίκτυπος του πολέμου ωφέλησε τον Bouteflika, καθιστώντας τους Αλγερινούς απρόθυμους να απορρίψουν -ή να αντισταθούν σε- μια πολιτική διευθέτηση που είχε επιβάλει την ειρήνη. Αυτή η απροθυμία διήρκεσε για τα καλά και αυτή την δεκαετία. Το 2014, όταν επανεκλέχθηκε ο Μπουτεφλίκα μετά από μια βαθιά εξουθενωτική εγκεφαλική βλάβη, ήταν «ήδη ζόμπι», αναθυμήθηκε ένας Αλγερινός [5], αλλά οι Αλγερινοί ακόμη «υπέφεραν από το τραύμα του εμφυλίου πολέμου … Όλοι μας φοβόμασταν να ξαναζήσουμε εκείνη την εποχή».
Ωστόσο, μέχρι το 2019, η παρουσία του Μπουτεφλίκα έγινε πρόκληση. Ο συνδυασμός μιας παραπαίουσας οικονομίας και μιας ανθίζουσας διαφθοράς είχε βαθύνει το ρήγμα μεταξύ του κράτους και του λαού. Επιπλέον, η υποψηφιότητά του παραβίαζε όχι μόνο συνταγματικούς κανόνες -ένας νόμος που ψηφίστηκε το 2016 επέβαλε δύο θητείες- αλλά επίσης και ηθικούς. Από τότε που έπαθε το εγκεφαλικό επεισόδιό του, ο Bouteflika χρησιμοποιούσε αναπηρική καρέκλα και ήταν ανίκανος για ανεξάρτητη κίνηση και ομιλία. Η παραπαίουσα μορφή του και το νεκρό βλέμμα του έγιναν το έμβλημα ενός βαθιά διεφθαρμένου κράτους, ικανού για λίγα περισσότερα από το να ανταμείβει μια ελίτ ενώ καταπίεζε λίγο-πολύ όλους τους άλλους. Αυτή η περίεργη κατάσταση των πραγμάτων έχει εμπνεύσει μια βιομηχανία πικρών αστείων [6], όπως «Ακόμη και ο καρκίνος έχει μόνο τέσσερα στάδια», και «Ο Bouteflika υπόσχεται να πεθάνει εάν κερδίσει μια Πέμπτη θητεία».
Οι διαδηλωτές διατήρησαν την πίεσή τους στο καθεστώς καθ’ όλη την διάρκεια του χειμώνα και στις αρχές της άνοιξης του 2019. Αψηφώντας απειλές και προειδοποιήσεις από την κυβέρνηση, οι διαδηλωτές γεμίζουν τους δρόμους με συνθήματα «20 ans: ça suffit», δηλαδή «20 χρόνια είναι αρκετά». Τον Μάρτιο, το pouvoir επέλεξε να ερμηνεύσει την [λαϊκή]απαίτηση ως ισχύουσα μόνο για τον Bouteflika.
Ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων, Ahmed Gaid Salah, ανακοίνωσε ότι η «αδύναμη» κατάσταση της υγείας του Bouteflika τον αποκλείει από μια πέμπτη θητεία [7]. Αφού έβγαλε τον πρώην προστάτη του από την πολιτική σκηνή, ο Salah τον αντικατέστησε με τον Bensalah. Ταυτόχρονα, ο Salah διέταξε την σύλληψη αρκετών πρώην υπουργών και αξιωματούχων που συνδέονταν με τον Μπουτεφλίκα, με πιο σημαντικό τον αδελφό του Saïd Bouteflika [8], ο οποίος κατηγορήθηκε για οικονομική διαφθορά και πολιτική συνωμοσία. Ο πολιτικός επιστήμονας Luis Martinez επεσήμανε [9] ότι τα κίνητρα πίσω από αυτές τις συλλήψεις ήταν ξεκάθαρα: Ο Salah «θα κόβει κεφάλια προκειμένου να δώσει την εντύπωση της πολιτικής αλλαγής».
Μετά την συμβολική αυτή εκκαθάριση [του οίκου του], το καθεστώς προώθησε τα σχέδια για εκλογές. Αλλά τα αντιπολιτευτικά κινήματα απέρριψαν τις εκλογές ως όχι λιγότερο συμβολικές από τις εκκαθαρίσεις, και αρνήθηκαν να προσφέρουν υποψηφίους. Κατά την διάρκεια των εβδομαδιαίων διαδηλώσεων, οι διαδηλωτές τώρα φωνάζουν: «Δεν θα γίνουν εκλογές» [10]. Ταυτόχρονα, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών -συμπεριλαμβανομένων ενώσεων δικηγόρων, δικαστών, καθηγητών και φοιτητών- διοργάνωσαν απεργίες [11], επιμένοντας ότι οι στρατηγοί και οι προσωρινοί ηγέτες ήταν το πρόβλημα για το οποίο υποτίθεται ότι αποτελούσαν την απάντηση. Όπως υποστήριξε ο Αλγερινός δημοσιογράφος Akram Belkaïd [12], οι συλλήψεις «ήταν παραχωρήσεις, όχι μια μεταρρύθμιση. Είναι μια κλασική κίνηση: Προκειμένου να επιβιώσει, το σύστημα θυσιάζει ένα κομμάτι του εαυτού του».
Οι διαδηλωτές ζήτησαν να απομακρυνθεί ο Salah ώστε να επιτραπεί να αναλάβει μια μεταβατική κυβέρνηση. Μέχρι τα μέσα Ιουνίου, μια συμμαχία 70 πολιτικών και επαγγελματικών οργανώσεων, οι οποίες ισχυρίζονται ότι αντιπροσωπεύουν την κοινωνία των πολιτών, εξέδωσε λεπτομερές σχέδιο για τη μετάβαση της Αλγερίας [13] σε ένα πλήρως διαφανές και δημοκρατικό σύστημα. Ο Saïd Salhi, ο αντιπρόεδρος του αλγερινού Τμήματος της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (League of Human Rights), επέμεινε ότι το να ακολουθηθούν τα τέσσερα βήματα του σχεδίου θα «σηματοδοτήσει την ρήξη με ένα σύστημα που τώρα κάνει ελιγμούς και χειραγωγεί την κοινή γνώμη για να παραμείνει στην εξουσία».
Ενώ το pouvoir έχει αποδειχθεί τόσο πεισματάρικο όσο και οι διαμαρτυρόμενοι, έχει αποδειχθεί επίσης πιο πρόχειρο. Ο Salah αρνήθηκε να υποχωρήσει μπροστά στα αιτήματα του hirak και διέταξε τις συλλήψεις [14] πολλών ηγετών της απεργίας καθώς και νεαρών ατόμων που ανέμιζαν την σημαία ή [επεδείκνυαν] το έμβλημα των Βέρβερων, ως υπενθύμιση ότι το μονοκομματικό κράτος έχει καταστείλει εδώ και καιρό την βερβερική εθνοτική και γλωσσική ταυτότητα. Ταυτόχρονα, όμως, απέφυγε ως επί το πλείστον την ανοικτή αντιπαράθεση [6] με τους διαδηλωτές. Ακόμα και η χρήση των κανονιών νερού από τις δυνάμεις ασφαλείας μοιάζει να γίνεται με μισή καρδιά, οδηγώντας τους διαδηλωτές να ζητήσουν σαμπουάν για αυτές τις περιπτώσεις.
Προς το παρόν, ο Salah αποφάσισε να επιμείνει για τις εκλογές. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, επιβεβαίωσε [15] την αποφασιστικότητα του καθεστώτος «ότι οι εκλογές θα διεξαχθούν την καθορισμένη ημερομηνία». Καθώς αυτή η ημερομηνία διαγράφεται [στον ορίζοντα], το ίδιο ισχύει και για την παρουσία του καθεστώτος στους δρόμους, όπου η αστυνομία συνέλαβε και κρατά έναν αυξανόμενο αριθμό διαδηλωτών. Το εγγύς μέλλον είναι γεμάτο αβεβαιότητα.
Για τον Daoud, αυτό το μυστήριο είναι ευπρόσδεκτο. Για πρώτη φορά, παρατήρησε σε μια συνέντευξη [16], οι Αλγερινοί «έχουν το δικαίωμα στο άγνωστο. Στα τελευταία πενήντα χρόνια, γνωρίζαμε ποιος θα είναι ο πρόεδρός μας, μαζί με το ακριβές επίπεδο συμμετοχής [στις εκλογές] και το ποσοστό των ψήφων. Για πρώτη φορά, τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο».
Ο ROBERT ZARETSKY είναι καθηγητής Σύγχρονης Γαλλικής Ιστορίας στο Honors College, στο Πανεπιστήμιο του Houston, και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Catherine & Diderot: The Empress, The Philosopher, and the Fate of the Enlightenment. [1]
foreignaffairs.gr