Το τέλος της Γης δεν είναι μακριά, καθώς αργά ή γρήγορα δύσκολα θα αντέξει στα προβλήματά της. Είναι αναγκαίο να προετοιμαστεί η μετοίκηση της ανθρωπότητας σε άλλους πλανήτες. Σε αυτό το πλαίσιο, θα εμφανιστεί ο νέος άνθρωπος.
Ο άνθρωπος έτσι όπως τον ξέρουμε… τελειώνει. Θα έχουμε τσιπάκια στο μυαλό και αυτό που θα υπάρχει θα είναι ο βιονικός άνθρωπος ή, αν θέλετε, ο «μετα-άνθρωπος», ο «υπεράνθρωπος».
Αυτή είναι η εξέλιξη του ανθρώπου, που αυτή τη φορά θα την κάνουμε μόνοι μας. Βέβαια, θα διερωτηθείτε αν η επιστημονική πρόβλεψη για τον μετα-άνθρωπο είναι μια αισιόδοξη ή απαισιόδοξη πρόβλεψη. Άποψή μας είναι ότι είναι αισιόδοξη – αφού θα είναι εξέλιξη και μετεξέλιξη. Όμως, η δική μας άποψη δεν έχει καμία σημασία, όταν μιλούμε με τον διακεκριμένο, τον εκ των κορυφαίων παγκόσμια Έλληνα καθηγητή και ερευνητή της Αστροφυσικής Δημήτρη Νανόπουλο.
Τα τελευταία 40 χρόνια έχει ταχθεί στην υπηρεσία του μέλλοντος, άρα στην υπηρεσία του ανθρώπου, είχε προτάξει ο Θανάσης Λάλας σε ένα αφιέρωμά του για την εκλογή του Δημήτρη Νανόπουλου ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών. Δικές του καθηγητή Νανόπουλου -που βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Κύπρο φιλοξενούμενος του Ανοικτού Πανεπιστημίου- είναι και οι πιο πάνω ερμηνείες και για την αρχή του σύμπαντος και για το τέλος της Γης.
Το μακρύ και βαρύ βιογραφικό του ο ίδιος το εκφράζει σε μερικές γραμμές: «Κύρια ερευνητική μου ασχολία είναι η Φυσική Υψηλών Ενεργειών και η Κοσμολογία. Στη Φυσική, λέει, τον γοητεύει η κατανόηση του κόσμου μέσω των κανόνων της φύσης και των νόμων που διέπουν το σύμπαν. Η Κοσμολογία είναι μια συναρπαστική επιστήμη. Προσπαθείς να εξηγήσεις όλα όσα μας περιτριγυρίζουν. Η απεραντοσύνη του σύμπαντος, το βάθος της ανθρώπινης γνώσης και η ικανοποίηση της ανακάλυψης είναι τα πιο ενδιαφέροντα πεδία της Φυσικής. Αναμφίβολα, επηρεάζει καταλυτικά τον τρόπο που βλέπεις τη ζωή».
Έχουμε απέναντί μας έναν επιστήμονα, που εξηγεί αυτό που όλοι βλέπουμε, αλλά όχι ακριβώς έτσι – ότι, δηλαδή, ο άνθρωπος αλλάζει. Ο κ. Νανόπουλος στην αλλαγή αυτή βλέπει ότι ο άνθρωπος που αλλάζει μετατρέπεται σε ένα υβρίδιο βιοτεχνολογίας. Σε λίγα μόλις χρόνια ο εποικισμός στον Άρη θα είναι πραγματικότητα, η μνήμη θα αποθηκεύεται σε τσιπάκια και θα υπάρχουν φεγγαρόπαιδα. Όλα αυτά δεν είναι πλέον σενάρια επιστημονικής φαντασίας.
Η ευκαιρία για μια συνομιλία, πόσο μάλλον για μια συνέντευξη με τον καθηγητή Δημήτρη Νανόπουλο, είναι ευκαιρία χρήσης σπάνιων πόρων της Γης ή και του σύμπαντος. Γι’ αυτό κρίναμε σωστό να μην περιοριστούμε σε δικές μας ερωτήσεις αλλά να δώσουμε και σε άλλους τη δυνατότητα να υποβάλουν ερωτήσεις και κυρίως να πάρουν απαντήσεις σε αυτές από τον καθηγητή Νανόπουλο.
-Ποιος Νόμος της Φυσικής είναι αυτός που είναι καθοριστικός για την «ισορροπία» στο σύμπαν, αν υπάρχει τέτοια «ισορροπία», είναι η πρώτη δική μας πρώτη ερώτηση.
Αν υπάρχει τέτοιος νόμος, αν είναι σωστό να κάνουμε κατά κάποιον τρόπο μια τέτοια επιλογή, για να διακρίνουμε ένα νόμο, θα έλεγα μετά παρρησίας ότι αυτός είναι η βαρυτική δύναμη. Η βαρυτική δύναμη παίζει δύο ρόλους. Πρόκειται για μία δύναμη σαν τις άλλες, αλλά, πρόσθετα, είναι αυτή η δύναμη που δημιουργεί τον χωρόχρονο, δηλαδή το σκηνικό όπου δρούνε όλοι οι άλλοι παράγοντες μαζί. Άρα η βαρύτητα έχει μια διπλή λειτουργία.
Αν θέλετε να προχωρήσουμε λιγάκι πιο βαθιά, έχετε ακούσει τη θεωρία των υποχορδών, ότι ζούμε σε 10 διαστάσεις, ότι από εκεί κάνουμε μια συμπαγοποίηση των έξι διαστάσεων και μένουμε στις τέσσερις. Κοιτάξτε τώρα τι ενδιαφέρον κάνει η φύση: Αν ζούσαμε στις 10 διαστάσεις, τότε η βαρύτητα ή η υπερβαρύτητα –δεν έχει εδώ σημασία, είναι τεχνικοί όροι – είναι η μόνη δύναμη που υπάρχει και οι υπόλοιπες δυνάμεις εμφανίζονται μετά τη συμπαγοποίηση. Άρα, βλέπετε κατά κάποιον τρόπο ότι η φύση κλείνει το μάτι λίγο περισσότερο στη βαρύτητα απ’ ό,τι στις άλλες δυνάμεις. Αυτό είναι κάτι που η επιστήμη δεν έχει τονίσει ίσως όσο θα έπρεπε, γι’ αυτό και σας είπα ότι πρόκειται για ένα πολύ καλό ερώτημα.
-Έχετε αφιερώσει μεγάλο μέρος της ερευνητικής σας δραστηριότητας στην κοσμολογία. Έχετε συναντήσει μέσα από την επιστημονική έρευνα τον Θεό;
Οι θρησκείες και ο Θεός είναι ένα άλλο θέμα. Εμείς εκείνο που προσπαθούμε να καταλάβουμε είναι όσο περισσότερο γίνεται καλύτερα, με το ανθρώπινο μυαλουδάκι που έχουμε, το πώς δουλεύει ο κόσμος, την εικόνα του κόσμου και βέβαια το πώς προήλθε κ.τ.λ. Σε αυτή την ιστορία δεν μπερδεύουμε το ένα με το άλλο. Ο Θεός είναι ένα άλλο θέμα και όποιος θέλει πιστεύει, όποιος δεν θέλει δεν πιστεύει. Έχω τις δικές μου πολύ ισχυρές απόψεις, αλλά αυτό είναι ένα άλλο, προσωπικό θέμα. Εγώ βλέπω ορισμένα συμπεράσματα της φυσικής που λένε σε εμένα κάτι. Ένας άλλος που βλέπει τα ίδια αποτελέσματα μπορεί να δει κάτι άλλο.
Η επόμενη ερώτηση, που υποβάλλουμε στον καθηγητή, προέρχεται από ένα μαθητή Γυμνασίου, με ιδιαίτερη έφεση και διακρίσεις στα μαθηματικά και την αστροφυσική, τον Μάρκο Θεοχαρίδη.
-Γιατί υπάρχει περισσότερη ύλη παρά αντιύλη στο παρατηρούμενο σύμπαν;
Είναι εξαιρετικό ερώτημα και θέμα που με έχει απασχολήσει προσωπικά. Όλοι έχουμε την εντύπωση πως όταν ξεκίνησε το σύμπαν, η ύλη και η αντιύλη ήταν σε ίσες ποσότητες. Τώρα κοιτάχτε τι γίνεται: Τα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου υπάρχουν πλέον φυσικοί νόμοι που δημιουργούν αυτή την ασυμμετρία. Δηλαδή ενώ ξεκινούμε με τη συμμετρία και όσα πρωτόνια υπάρχουν, τόσα είναι και τα αντιπρωτόνια, στις πρώτες στιγμές του σύμπαντος – και ξέρουμε τους νόμους που το προκαλούν – ένα από τα δύο εξαφανίζονται.
Δεν έχει σημασία αν είναι η ύλη ή η αντιύλη, διότι είναι δικό μας θέμα, αυτό που είμαστε φτιαγμένοι εμείς το ονομάσαμε ύλη και αυτό που εξαφανίστηκε το είπαμε αντιύλη. Αυτό έχει σχέση και με τις ενοποιημένες θεωρίες όπως τις λέμε, που περιλαμβάνουν πέρα από το βασικό το πρότυπο μοντέλο, πρέπει να βγούμε έξω από αυτό για να ερμηνεύσουμε αυτό το πράγμα.. Όταν ήμουν… μικρός… στο Χάρβαρντ γράψαμε ένα σύγγραμμα ακριβώς για αυτό το θέμα με τον Steven Weinberg, έναν από τους θεμελιωτές του βασικού προτύπου, που μάλιστα το 1979 κέρδισε και το Βραβείο Νόμπελ (για τις μαθηματικές υποθέσεις εξήγησης του ηλεκτρομαγνητισμού). Οπότε, η ερώτηση του Μάρκου θίγει ένα «προσωπικό» για μένα θέμα. Πάντως έχουμε μοντέλα και θεωρίες που μας εξηγούν πως ξεκινώντας από ίση ποσότητα ύλης και αντιύλης καταλήγουμε να έχουμε μόνο την ύλη και να εξαφανίζεται η αντιύλη.
Η περιστροφή της Γης με απλά λόγια…
Οι επόμενες δύο ερωτήσεις προέρχονται από τον Χάρη Αγγελή. Είναι 23 ετών, μηχανολόγος μηχανικός, έχει περάσει τις εξετάσεις μεγάλων κατασκευαστών δορυφόρων και είναι ο νεαρότερος πλοηγός δορυφόρων στον κόσμο, εργάζεται στη βάση της Hellas Sat στην Κύπρο και συμμετέχει ή έχει την ευθύνη στην παρακολούθηση των παραμέτρων των δορυφόρων Hellas Sat 3 και 4, προγραμματίζει και χειρίζεται ελιγμούς. Σας απευθύνει δύο ερωτήσεις:
-Τι καθορίζει την ταχύτητα περιστροφής ενός πλανήτη;
Αν πρέπει να καταλάβω αυτό που όλοι καταλαβαίνουμε και όχι κάτι βαθύτερο, θα έλεγα πολύ απλά ότι την ταχύτητα περιστροφής της Γης την καθορίζει η εξίσωση που λέει ότι το τετράγωνο της ταχύτητας του πλανήτη είναι ίσο με τη σταθερά του Νεύτωνα επί τη μάζα του κεντρικού αστεριού (στην περίπτωση της Γης είναι ο Ήλιος) διά της απόστασης. Αυτό είναι. Τόσο απλό. Όσο πιο μακριά είναι ένας πλανήτης από τον κεντρικό αστέρα τόσο μικρότερη είναι η ταχύτητα που περιστρέφεται.
-Ποιες μέθοδοι ίσως να είναι εφικτοί και περισσότερο παραγωγικοί για μακριά διαστημικά ταξίδια, μιας και η απόκτηση της ταχύτητας του φωτός λόγω φυσικών αρχών δεν επιτρέπει την εφαρμογή της, που ακόμη και εάν το επέτρεπε, πολλοί εξωπλανήτες είναι πολλά έτη φωτός μακριά.
Είναι μια επίκαιρη ερώτηση, αφού αυτό που συμβαίνει είναι αυτό που λένε πολλοί επιστήμονες – και δεν αναφέρομαι στο προφανές της κλιματικής αλλαγής – που δεν χρειάζεται καν να το συζητήσουμε, αλλά και άλλα προβλήματα όπως π.χ. ο υπερπληθυσμός, η έλλειψη νερού, η έλλειψη τροφής και πολλοί άλλοι λόγοι που θα μας οδηγήσουν σε τέτοιες εξελίξεις. Το να φτάσουμε σε εξωπλανήτες είναι πλέον επιτακτική ανάγκη, κάτι που πρέπει να ξεκινήσουμε να κάνουμε. Ένα μέρος θα πάει σε αποικίες στο φεγγάρι και μιλάμε τώρα για το 2030 και τη δεκαετία που ακολουθεί. Θα έχουμε αποικίες ίσως των 1.000 ανθρώπων και θα έχουμε και τα πρώτα φεγγαρόπαιδα. Που στην ταυτότητά τους θα αναγράφεται ως τόπος γεννήσεως η Σελήνη.
Αυτό βέβαια είναι τα πρώτα μικρά βήματα. Πρώτα η Σελήνη, μετά θα πάνε στον Άρη και υπάρχει ήδη ο ανταγωνισμός για να πάρουν ένα κομμάτι από την τούρτα – η ΝΑΣΑ με την ESA, ο Μπέζος με τον Μαρκ κ.τ.λ. Το βασικό όμως που υπάρχει εδώ – και σωστά τίθεται στο ερώτημα- είναι η ταχύτητα του φωτός. Είναι ένα πρόβλημα. Αν θα πάμε σε πλανήτες που είναι έτη φωτός μακριά, πώς θα ζήσουμε να φτάσουμε μέχρι εκεί; Εδώ έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Stephen Hawking, στα τελευταία του χρόνια, είχε ανακατευθεί σε κάτι τέτοιες ομάδες που προσπαθούσαν να βρούνε τρόπους για να κάνουν «κόλπα» που να μας επιτρέψουν να ξεπεράσουμε αυτό το πρόβλημα.
Ένα από αυτά τα «κόλπα» που συζητούσαν είναι να προχωρήσουν σε ένα καταρχήν πείραμα, στο οποίο να δημιουργήσουν νανοπυραυλάκια, τα οποία να πιαστούν από τα φωτόνια, να καβαλάνε πάνω σε μια δέσμη φωτονίων, ώστε να ταξιδεύουν με την ταχύτητα του φωτός. Ένα άλλο πράγμα που θα μπορούσε κανείς να κάνει είναι να προχωρήσει με το να μπαίνεις από ένα μέρος και να βγαίνεις από ένα άλλο ώστε «να γλυτώνεις δρόμο». Δεν είμαι ένθερμος αποδέκτης αυτών των θεωριών, αλλά έχω μάθει στη ζωή μου να λέω «ποτέ μη λες ποτέ».
Αν ο Πλάτωνας γεννιόταν στη Στοκχόλμη
-Πριν από 50.000 χρόνια περίπου, η νοητική και φυσική εξέλιξη του homo sapiens προκάλεσε αλλαγές στο DNA του και δημιούργησε τον ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο, κάνοντάς τον παράλληλα ασύμβατο για αναπαραγωγή με άλλα ανθρωποειδή. Αν καταφέρουμε να εποικίσουμε τον Άρη, τον Εγκέλαδο ή τη Δήμητρα, η εξέλιξη των εποίκων εκεί επηρεαζόμενη από τις περιβαλλοντικές συνθήκες, θα μπορούσε να δημιουργήσει διαφορετικά ανθρώπινα είδη –ίσως και ασύμβατα αναπαραγωγικά μεταξύ τους;
Τώρα, οι περιβαλλοντικές συνθήκες σίγουρα παίζουνε ρόλο. Ένα απλό παράδειγμα είναι η Ανατολική Μεσόγειος, όπου βρίσκονται και η Κύπρος και η Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο το ότι αναπτύχθηκε ακριβώς σε αυτή την περιοχή ο πολιτισμός. Όχι ότι οι Κύπριοι και οι Έλληνες είναι πιο έξυπνοι από τους άλλους… μπορεί κι αυτό να συμβαίνει… αλλά επειδή ήταν τέτοιο το περιβάλλον. Δεν θα μπορούσε για παράδειγμα ο Πλάτωνας να κάνει όσα έκανε, αν γεννιόταν εκείνη την εποχή στη Στοκχόλμη. Προσέξτε όμως το τι έγινε στην εξέλιξη. Αναπτύχθηκε η περιοχή γιατί ήταν καλά τα μέρη. Ο άνθρωπος όμως, αναπτύχθηκε, εξελίχθηκε και μπορούσε πλέον να ζήσει και στη Στοκχόλμη, ενώ τότε δεν μπορούσε –ο Πλάτωνας αν είχε γεννηθεί τότε στη Στοκχόλμη, πιθανόν να είχε πεθάνει από το κρύο….
Ο άνθρωπος κάνει επέμβαση στο περιβάλλον. Σταματά για λίγο την αρχή του Δαρβίνου για την εξέλιξη. Ο άνθρωπος έκανε ένα ωραίο σπίτι στη Στοκχόλμη τώρα που περνά πολύ πιο ωραία απ’ ό,τι στην Ελλάδα. Αυτό όμως, δηλαδή οι επεμβάσεις μας, κατά κάποιο τρόπο, σταμάτησαν την εξέλιξή μας. Ο άνθρωπος όπως τον ξέρουμε τώρα βασικά τελειώνει. Έρχεται ο μετα-άνθρωπος, που θα έχει τσιπάκια στο κεφάλι, θα είναι λίγο σαν «ρομπότ», σε αυτή την κατεύθυνση είναι η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Για να επανέλθουμε στο ζήτημα του περιβάλλοντος. Εξαρτάται εκεί που θα πάμε, πόσο διαφορετικές θα είναι οι συνθήκες και σίγουρα θα είναι πολύ διαφορετικές. Δεν θα μπορούμε να ζήσουμε όλοι, ίσως όμως κάποιοι να έχουν στο γονιδίωμά τους κάτι που μέχρι τώρα δεν του δώσαμε σημασία, αλλά να παίξει ρόλο εκεί. Από την άλλη μεριά, αν εκεί που θα πάμε, θα πάρουμε μαζί μας και τα πράγματά μας, το οξυγόνο μας κ.τ.λ. τότε θα είναι πιο δύσκολο να γίνει η εξέλιξη, γιατί όλοι θα ζούνε σε καλυμμένα υπόστεγα, με συνθήκες παρόμοιες της Γης. Όμως δεν είναι απίθανο να έχουμε και κάποιου είδους εξέλιξη όπως αυτή που λέει η ερώτηση, το ζήτημα είναι πολύ βαθύ σε σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπου.
Θα είναι ένας συνδυασμός επιδράσεων δηλαδή…
Ακριβώς. Δεν είναι μαύρο – άσπρο, θα είναι συνδυασμός.
-Ακόμα μια ερώτηση, λακωνική, υπάρχουν εξωγήινοι;
Έχουμε δύο ζητήματα –το πρώτο είναι ότι μέχρι τώρα δεν έχει πέσει στην αντίληψή μας, τουλάχιστον όσο ξέρουμε και πρέπει να πω ότι ξέρουμε. Από την άλλη, μου φαίνεται απίστευτο και απίθανο –θα ήταν και ανώμαλο– σε ένα σύμπαν, όπου υπάρχουν εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες και κάθε γαλαξίας αποτελείται από εκατό δισεκατομμύρια αστέρια, αλλά και εγωιστικό να λέμε ότι ζούμε μόνοι μας και δεν υπάρχει εξωγήινη ζωή. Όταν λέμε βέβαια ζωή δεν εννοούμε κάτι σαν εμάς. Είμαστε ένα τυχαίο γεγονός. Γεννιόμαστε και πεθαίνουμε μόνοι μας: Ένα κράμα συμπτώσεων, εκατομμυρίων πρωτονίων και νετρονίων, ενός τυχαίου σύμπαντος. Αποτέλεσμα μιας συγκυρίας γεγονότων.
WHO IS WHO
Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 13 Σεπτεμβρίου, 1948. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου αποφοίτησε το 1971. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Sussex της Αγγλίας, όπου απέκτησε το διδακτορικό του (Ph.D) το 1973, στη Θεωρητική Φυσική των Υψηλών Ενεργειών.
Διετέλεσε ερευνητής στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN) στη Γενεύη Ελβετίας και επί σειρά ετών ανήκε στο ανώτερο ερευνητικό προσωπικό του κέντρου. Διετέλεσε επίσης ερευνητής στην Ecole Normale Superieure, Παρίσι, Γαλλία και στο Πανεπιστήμιο Harvard, Cambridge, USA.
Το 1989, εξελέγη καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Texas A&M, όπου από το 1992 είναι διακεκριμένος καθηγητής και από το 2002 κατέχει την έδρα Mitchell-Heep της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών, προικοδοτούμενη με το ποσόν του $1,5 δισ. Είναι επίσης Διευθυντής του Κέντρου Αστροσωματιδιακής Φυσικής του Κέντρου Προχωρημένων Ερευνών του Ηouston (HARC), στο Χιούστον του Τέξας, όπου επίσης διευθύνει ένα ερευνητικό τμήμα του World Laboratory, που εδρεύει στη Λωζάνη, Ελβετίας. Το 1997, εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Το 2004, ανεδείχθη 4ος στην κατάταξη των πιο αναφερόμενων Θεωρητικών Φυσικών όλων των εποχών, που έγινε από το Πανεπιστήμιο του Stanford.
Πέτρος Θεοχαρίδης
philenews