Πρ. Παυλόπουλος: Από τον Αριστοτέλη ξεκινά η νεωτερικότητα της Επιστήμης

Ο τρόπος που βλέπει τη Φύση ο Αριστοτέλης βρίσκεται πολύ πιο κοντά στις σύγχρονες ανακαλύψεις, απ’ ότι στη νευτώνια λογική -που ήταν για αιώνες η κυρίαρχη λογική στη Φυσική και είχε συμβάλει στην “εξορία” του Αριστοτέλη από τον επιστημονικό προβληματισμό του 18ο και του 19ο αι..

H πρώτη ύλη -όπως την αναφέρει ο Αριστοτέλης- ως έσχατο υποκείμενο κάθε μεταβολής, στερείται κάθε προσδιορισμού. Αλλά συνδέεται με την έννοια του εν δυνάμει. Τον 20ο αι. μέσα από την κβαντική φυσική μάθαμε ότι τα υπο-ατομικά σωματίδια (ηλεκτρόνια, ιόντα, μυόνια, κουάρτζ κ.ά.) δεν αποτελούν συμπαγείς, αμετάβλητους δομικούς λίθους της ύλης (όπως υποστήριζε η δημοκρίτεια και η νευτώνια Φυσική). Η παρουσία τους στο χώρο δεν έχει σαφή όρια, ούτε σταθερότητα. Ο Αριστοτέλης έγινε πιο επίκαιρος από ποτέ.
Στα Μετεωρολογικά, ο Αριστοτέλης διαπιστώνει ότι οι αλλαγές στον άξονα της γης (τη σφαιρικότητα της οποίας πρώτος υποστήριξε) επηρεάζουν το κλίμα. Σήμερα, εν μέσω μιας επικίνδυνης κλιματικής αλλαγής, μαθαίνουμε ότι ο βόρειος μαγνητικός πόλος μετακινείται γοργά προς τη Σιβηρία. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος, επίσης, επινόησε την αυτο-οργάνωση υποστηρίζοντας ότι δημιουργεί νέες ιδιότητες και λειτουργικότητες. ‘Εθεσε τις βάσεις για τις θεωρίες της πολυπλοκότητας που θα κυριαρχήσουν στον 21ο αι. και η Θεωρία της Σκέψης, που συνέλαβε, εμπεριέχεται στην Πληροφορική.
Δίτομο πρωτότυπο έργο από το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών
Σε 1.214 σελίδες δυο επιστημονικών τόμων, που χθες το βράδυ επιδοκίμασε με ενθουσιασμό η πανεπιστημιακή κοινότητα, το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών (ΔΙ.Κ.Α.Μ.) του ΑΠΘ παρουσίασε στο Μουσείο της Ακρόπολης τα δοκίμια και τις μελέτες που είχαν ανακοινωθεί στο Παγκόσμιο Συνέδριο “Αριστοτέλης 2.400” το 2016. Συγκεκριμένα, στις 366 σελίδες του 1ου τόμου -που τιτλοφορείται “Aristotle – Contemporary Perspectives on his Thought. On thw 2400th Anniversary of Aristotle’s Birth” και εκδόθηκε από τον διεθνούς κύρους εκδοτικό οίκο De GRUYTER- περιλαμβάνονται 20 δοκίμια από κορυφαίους Αριστοτελιστές σε Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Μ. Βρετανία, ΗΠΑ, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία. Τα δοκίμια απλώνονται στα πεδία της Μεταφυσικής, των Πολιτικών, της Ηθικής, της Βιοηθικής, της Ρητορικής, της Ιατρικής και της Τεχνολογίας.
Στις 848 σελίδες του 2ου τόμου -που τιτλοφορείται “Proceedings of the World Congress Aristotle 2400 Years” και εκδόθηκε από το ΑΠΘ και το ΔΙ.Κ.Α.Μ.- συμπεριλαμβάνονται 116 δοκίμια που αναδεικνύουν την επικαιρότητα του αριστοτελικού έργου στον χώρο της φιλοσοφίας και των επιστημών. Τα δοκίμια είναι προϊόν της ιστορικής συνάντησης μελετητών από μεγάλο αριθμό χωρών στο συνέδριο: Αργεντινή, Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ινδία, Ισπανία, Ιταλία, Καναδά, Κίνα, Κολομβία, Κύπρος, Ολλανδία, Περού, Πολωνία, Ρουμανία, Ρωσία, Τουρκία, Τσεχία, Φιλιππίνες.
Επιστημονική επιμέλεια και στους δυο τόμους έχει κάνει η ομότιμη καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης και πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών (ΔΙ.Κ.Α.Μ.) ΑΠΘ, Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, η οποία συντόνισε και την χθεσινοβραδυνή παρουσία. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπιος Παυλόπουλος, δοκίμιο του οποίου περιλαμβάνεται στο δίτομο έργο.
Πρόεδρος της Δημοκρατίας: Από τον Αριστοτέλη ξεκινά η νεωτερικότητα της Επιστήμης
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μίλησε τελευταίος, από στήθους, ύστερα από έντονη παρότρυνση των συναδέλφων του καθηγητών Πανεπιστημίου, καθώς δεν είχε προβλεφθεί κάτι τέτοιο. Χαρακτήρισε την παρουσία του, στην εκδήλωση των συναδέλφων του, «μεγάλο κέρδος ψυχής». Τους ευχαρίστησε, διότι έδωσαν την ευκαιρία, ώστε το συμπόσιο «να τεθεί υπό την αιγίδα, όχι του Προκόπη Παυλόπουλου, αλλά της Προεδρίας της Δημοκρατίας». «Σας ευχαριστώ θερμά, διότι μου δώσατε τη δυνατότητα να έχω τη μικρή μου συμβολή στην αιωνιότητα αυτού του τόμου. Σας ευχαριστώ, διότι ασχολείστε με τόση επιμέλεια, βάθος και επιμονή με τον Αριστοτέλη» είπε.
Ο κ. Παυλόπουλος τόνισε ότι από τον Αριστοτέλη ξεκινά η νεωτερικότητα της Επιστήμης, καθώς «ο Αριστοτέλης, μέσα από την προσπάθειά του να αγγίξει όλο τον χώρο του επιστητού, μας έδειξε ότι ο πραγματικός επιστήμονας πρέπει να έχει συνολική αντίληψη του επιστητού».
Η έννοια της Δικαιοσύνης ξεκινά από τα Ηθικά Νικομάχεια, επισήμανε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και πρόσθεσε: «Η Φιλοσοφία του Δικαίου ανήκει στον Αριστοτέλη. Είναι καθαρά ελληνική επινόηση. Ο Στωϊκισμός ξεκίνησε από τη Στοά του Ζήνωνος του Κιτιέως εδώ και μετά αναπτύχθηκε στη Ρώμη και επηρέασε το Σενέκα και τον Μάρκο Αυρήλιο. Ομως, δεν έχουμε ποτέ εντρυφήσει. Κινούμαστε σαν εκκρεμές – είτε θεωρούμε τον εαυτό μας το κέντρο της γής, είτε θεωρούμε ότι είμαστε ένα μικρό κράτος, με λίγο πληθυσμό και πρέπει να αποδεχθούμε τη μοίρα μας. Το παράξενο είναι ότι δεν σκύψαμε ποτέ στις ρίζες μας, να ψάξουμε να δούμε τι είναι αυτό που μας αναλογεί, τι είναι αυτό που μας ανήκει. Αλλά βλέπετε η κληρονομία είναι βαριά όταν το ψάξουμε και ίσως αυτό αποτελεί τις Ερινύες που μας κατατρύχουν. Ελπίζω να ξεπεράσουμε αυτό το σύνδρομο και ίσως ο καλύτερος οδηγός είναι ο Αριστοτέλης…».
Ομιλίες
Ο ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Universite Libre De Bruxelles, μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του Βελγίου και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Λάμπρος Κουλουμπαρίτσης, σημείωσε ότι οι δύο τόμοι τοποθετούν στην αφετηρία τη φιλοσοφία της Φύσης, την οποία ακολουθεί η φιλοσοφία της ανθρώπινης Πράξης και στη συνέχεια η θεωρία της Σκέψης. Τόνισε την προσπάθεια των νέων ερευνητών να ξεφύγουν από τη στενή ερμηνεία του Αριστοτέλη και να εξερευνήσουν τις δυνατότητες της σκέψης του σε σχέση με σημερινούς στοχαστές. «Στην πραγματικότητα» σημείωσε «η δομή των δυο τόμων, που αντανακλούν και την οργάνωση του συνεδρίου ανατρέπει την παραδοσιακή δομή του αριστοτελικού έργου από την εποχή του Ανδρόνικου της Ρόδου, αλλά κυρίως από τον Μεσαίωνα».
Σε ό,τι αφορά το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών (ΔΙ.Κ.Α.Μ.) του ΑΠΘ, που ιδρύθηκε το 2011, τόνισε ότι αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία με την παρουσία επιστημόνων, όχι μόνον από τις επιστήμες της Φιλολογίας και της Φιλοσοφίας, αλλά και από τη Γενετική, την Αστροφυσική, την Αστρονομία, τα Μαθηματικά, τη Βιολογία, τη Θεολογία κ.α.. Ομως, πρόσθεσε, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη σύγκλιση της τεχνο-οικονομίας που θεμελιώνεται στην Επιστήμη και τις δημοκρατικές προσδοκίες που επεκτάθηκαν μετά τον ΒΠΠ.
Ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ, επίτιμος διδάκτωρ του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ και επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας Θεοδόσιος Τάσιος, σημείωσε ότι παρά την απουσία της πειραματικής μεθόδου, ο Αριστοτέλης είχε φθάσει σε δυσανάλογα ακριβή επιστημονικά συμπεράσματα, παρότι σε πολλά θέματα δεν είχε φθάσει σε ακριβείς επιστημονικές προβλέψεις. Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα έφερε την ανάλυση της παραμορφωσιμότητας και της αντοχής των στερεών σωμάτων, συγκεκριμένα ουράνια φαινόμενα, την ακριβή περιγραφή του κύκλου του ύδατος, τη διάκριση των δυο κατηγοριών σεισμικών κυμάτων (κύματα πιέσεως και διατμητικά κύματα), την απόδειξε με επιστημονικά επιχειρήματα της σφαιρικότητας της γης ως ελεύθερου ουρανίου σώματος κ.α..
Ειδική αναφορά έκανε στα Πέντε Περί Ζώων έργα, όπου με τη γνωστή του επιστημονική μεθοδολογία ο Αριστοτέλης ανέλυσε και έκανε ανατομική μελέτη σε εκατοντάδες ζώων. Τελικά, τα επιτεύγματα του στη Βιολογία προκάλεσαν τον εκπεφρασμένο θαυμασμό του Δαρβίνου. Όπως σημείωσε ο κ. Τάσιος «ο Αριστοτέλης στέρησε από τον εαυτό του την παρηγορία του μύθου, την παρέμβαση του Θεού. Κατάφερε, σε σημαντικό βαθμό, να ικανοποιήσει το αίσθημα της ανασφάλειας μέσα στο χάος με τον ορθό Λόγο».
Η ομότιμη καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης και πρόεδρος του ΔΙ.Κ.Α.Μ. Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου ανέλυσε τη στροφή του ενδιαφέροντος στο έργο του Αριστοτέλη, λόγω της επικαιρότητας των ιδεών του. Ανέλυσε το δυναμικό μοντέλο της αριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας, που βρίσκεται στον αντίποδα του στατικού μοντέλου της δημοκρίτειας και της νευτώνιας θεωρίας, και σε πλήρη αντιστοίχηση με τις ανακαλύψεις της κβαντικής φυσικής. Επιχειρηματολόγησε υπέρ μιας νέας ανάγνωσης στο έργο του Αριστοτέλη, υπό το φως των νέων ανακαλύψεων στο χώρο των θετικών Επιστημών.
Και πρόσθεσε σχετικά με τη συμβολή του Αριστοτέλη στις θεωρητικές Επιστήμες: «Οι ιδέες του Σταγειρίτη για τη Δημοκρατία, την Πολιτεία, τον πολίτη, την Παιδεία, την Κοινωνία, το Δίκαιο -όπως μας τις παρουσίασε το 2016 στο παγκόσμιο συνέδριο στο χαιρετισμό του, που ήταν ένα δοκίμιο, ο ΠτΔ- έχουν τεράστιο ενδιαφέρον σήμερα. Ολες αυτές οι πτυχές του έργου του, καθιστούν τον Αριστοτέλη έναν απόλυτα σύγχρονο στοχαστή, με τον οποίον μπορούμε να ανοίξουμε διάλογο και να οδηγηθούμε σε μια βαθύτερη κατανόηση των ιδεών και προβλημάτων της εποχής μας, ώστε να βρούμε λύσεις για τα αδιέξοδα της εποχής και να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και καλύτεροι πολίτες».
thepressroom.gr