ΑΝΑΛΥΣΗ: Όλη η αλήθεια για την Τουρκία

Τον τελευταίο καιρό τα ελληνικά μέσα προβάλουν συνεχώς τις οικονομικές επιτυχίες της Τουρκίας και ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν τα σχέδια της γείτονος για τη δημιουργία αμυντικής βιομηχανίας με οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας τα οποία θα σχεδιάζουν, θα αναπτύσσουν και θα πάρουν Τούρκοι.

Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω δημοσίευμα:
“Ορισμένα εξαρτήματα των S-400 μπορούν να παράγονται στην Τουρκία βάσει των συμφωνιών που έχουν υπογραφεί ανάμεσα στη Μόσχα και την Άγκυρα, δήλωσε ο εκπρόσωπος του Ρώσου προέδρου Ντμίτρι Πεσκόφ, όταν ρωτήθηκε, αν οι δηλώσεις του Ρώσου προέδρου ότι ενδεχομένως να υπάρξουν μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας μελέτες για την από κοινού κατασκευή οπλικών συστημάτων, σημαίνουν και την από κοινού κατασκευή των αντιαεροπορικών συστημάτων S-400.
“Δεν γίνεται και δεν μπορεί να γίνει λόγος για παραγωγή όλων των σταδίων των S-400. Πρόκειται για νέα είδη εξοπλισμών. Όμως μπορούμε αναμφίβολα, να μιλήσουμε για την παραγωγή, τμηματικά, κάποιων ανταλλακτικών”, δήλωσε ο Πεσκόφ, διευκρινίζοντας ότι γίνεται λόγος για μια τέτοιου είδους από κοινού παραγωγή στην Τουρκία…
Υπάρχουν δεκάδες ελληνικές επιχειρήσεις που κατασκευάζουν εξαρτήματα για υψηλής τεχνολογίας οπλικά συστήματα διεθνών κολοσσών. Το να κατασκευάζει π.χ. κάποια εταιρεία το ντεπόζιτο καυσίμων για το Eurofighter δεν είναι δύσκολο ή κάτι που θα εξασφαλίσει στη χώρα κάποιο στρατηγικό πλεονέκτημα.
Η χρεοκοπημένη ΕΛΒΟ π.χ. έχει πιστοποιημένη γραμμή παραγωγής για τεθωρακισμένα Leopard. Αυτό δεν την καθιστά βιώσιμη ούτε την Ελλάδα αυτάρκη σε τεθωρακισμένα.

Στην Ελλάδα τα μέσα ενημέρωσης εξυφαίνουν μια ιδιαίτερα θετική εικόνα για την Τουρκία και ειδικά για τον παραγωγικό της ιστό ο οποίος απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
Οι περισσότερες πληροφορίες για τις επενδύσεις αυτές και κυρίως για τα σχέδια προέρχονται από τα τούρκικα μέσα ενημέρωσης που ελέγχονται απόλυτα από το καθεστώς.
Μια μεγάλη μερίδα της ελληνικής κοινής γνώμης έχει σχηματίσει την πεποίθηση πως εφόσον παράγονται αυτοκίνητα και πλυντήρια στην Τουρκία υπάρχουν οι προϋποθέσεις η χώρα να κάνει το βήμα στην υψηλή τεχνολογία και σε τομείς που θα ενισχύσουν το προφίλ της σαν περιφερειακής στρατιωτικής δύναμης.
Η Τουρκία έχει κάποια συγκριτικά πλεονεκτήματα το κυριότερο των οποίων είναι ο χαμηλός μέσος μισθός που είναι περισσότερο από 50% χαμηλότερος από τον αντίστοιχο ελληνικό. Κατά τα λοιπά ελάχιστα έχει βελτιώσει τη θέση της σε σύγκριση με την Ελλάδα την παραγωγική υποδομή της οποίας από το ’80 και μετά ισοπέδωσε ο ” κρατικοδιαιτισμός”.
Η Τουρκία καταφέρνει και προσελκύει επενδύσεις για την κατασκευή πλυντηρίων, ψυγείων και αυτοκινήτων γιατί γεωγραφικά είναι πιο κοντά στην Ευρώπη και το κόστος μεταφοράς από την Κορέα ή την Κίνα μετράει στην τελική τιμή.
Ψυγεία, ελαστικά αυτοκινήτων και αυτοκίνητα κατασκεύαζε και η Ελλάδα πριν το ’80. Μετά ο “σοσιαλισμός” εμπόδισε τον μετασχηματισμό του παραγωγικού ιστού της χώρας σε διεθνώς ανταγωνιστικούς κλάδους υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Η δομή της τούρκικης οικονομίας σήμερα είναι αυτή της παραγωγής “φασόν” χαμηλής τεχνολογίας προϊόντων.
Από το στάδιο αυτό μέχρι την επινόηση, ανάπτυξη και παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας υπάρχει σημαντική απόσταση που πρέπει να διανύσει.
Σίγουρα χώρες όπως η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν, η Σιγκαπούρη παλαιότερα και η Κίνα πρόσφατα το έχουν καταφέρει. Οι χώρες αυτές ξεκίνησαν να κατασκευάζουν φθηνά αντίγραφα και μετά από δεκαετίες έχουν καταφέρει να ηγούνται των εξελίξεων σε αρκετούς τομείς της υψηλής τεχνολογίας.
Η Τουρκία όμως δεν είναι ούτε Κίνα, ούτε Κορέα, ούτε καμιά άλλη χώρα με χαρακτηριστικά των ασιατικών πολιτισμών και θρησκειών. Η Κίνα ήταν ισχυρή και πλούσια χώρα πριν η Δύση γίνει ισχυρή και πλούσια. Οι πολιτισμοί που έχουν τις ρίζες στον ινδουισμό και τον βουδισμό παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα από τον δυτικό πολιτισμό που έχει τις ρίζες στον Αριστοτέλη και τον Χριστιανισμό ή τους πολιτισμούς του Ισλάμ που περνάνε ακόμη την ιστορική φάση του μεσαίωνα.
Η οθωμανική αυτοκρατορία δεν άφησε καινοτομίες για την εποχή της.
Αν κοιτάξουμε τις χώρες που ξεκίνησαν ως παραγωγοί προϊόντων τα οποία είχαν επινοήσει και σχεδιάσει άλλοι και σιγά – σιγά απέκτησαν τη δική τους τεχνογνωσία, θα δούμε πως χρειάζονται και κάποιες άλλες προϋποθέσεις που έχουν να κάνουν, εκτός από το κράτος δικαίου, την ελεύθερη οικονομία και ανταγωνισμό και με την εκπαίδευση, το επίπεδο του ανθρώπινου δυναμικού και κυρίως τους δείκτες καινοτομίας… Στα περισσότερα από αυτά τα πεδία η Τουρκία είναι πίσω ακόμη και από την Ελλάδα.
Η Τουρκία δύσκολα μπορεί να εξελιχθεί στην επόμενη Νότια Κορέα ή Σιγκαπούρη. Η στροφή της κοινωνίας της τα τελευταία χρόνια στο Ισλάμ και η εγκατάλειψη της πορείας προς την Ε.Ε. είναι ένας λόγος που ενισχύει το επιχείρημα αυτό.
Ο άλλος πιο σημαντικός λόγος που η Τουρκία οδεύει προς μια μνημειώδη αποτυχία, όπως η Ελλάδα μετά το ’80, είναι τα φαραωνικά σχέδια του Ερντογάν να δημιουργήσει εθνική αμυντική βιομηχανία. Τα σχέδια δηλαδή να κατασκευάσει αεροπλανοφόρο, μαχητικά αεροπλάνα 5ης γενιάς, πυραύλους, drones, τεθωρακισμένα κλπ.
Είναι πολύ πιθανό πως την ίδια κατάληξη θα έχουν και τα σχέδια του Ερντογάν να κάνει την Τουρκία κάτι μεταξύ Νότιας Κορέας, Ισραήλ και Ρωσίας.
Ούτε η τουρκική οικονομία, ούτε η τουρκική βιομηχανία ούτε η τουρκική κοινωνία έχουν κάποιες προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για να απογειώσουν την οικονομία και να την καταστήσουν μια “τίγρη” της Ανατολικής Μεσογείου, των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής.
Προκειμένου να αντιληφθούμε τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά της τούρκικης οικονομίας και παραγωγής θα πρέπει να εξετάσουμε μερικούς ουσιώδεις δείκτες και να τους συγκρίνουμε με αυτούς της Ελλάδας αλλά και χωρών που είναι “τίγρεις” της ανάπτυξης…
Οι εξαγωγές και η δομή τους
Η Τουρκία έχει εξαγωγές περί τα 166 δισ. δολ. τον χρόνο και η Ελλάδα περί τα 30 δισ. δολ. Αν και οι τούρκικες εξαγωγές αντιπροσωπεύουν το 25% του ΑΕΠ και οι ελληνικές μόνο το 15% η Τουρκία έχει μεγαλύτερο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών το οποίο έφτασε το 3,5% του ΑΕΠ το 2018 και το 5,6% του ΑΕΠ ΤΟ 2017.
Η Ελλάδα μετά τα μνημόνια κοντεύει να το μηδενίσει. Αν λάβουμε υπόψη τον πληθυσμό των δύο χωρών στην Τουρκία οι κατά κεφαλήν εξαγωγές είναι περί τα 2.000 δολ. και στην Ελλάδα περί τα 3.000 δολ.
Το μεγαλύτερο μερίδιο των τουρκικών εξαγωγών καταλαμβάνουν οι εξαγωγές αυτοκινήτων (περί το 10%) και των έτοιμων ενδυμάτων.
Στις ελληνικές εξαγωγές τη μερίδα του λέοντος κατέχουν τα διυλισμένα καύσιμα με 27% και ακολουθούν τα φάρμακα με 4,3% ενώ υπολογιστές και λογισμικό φτάνουν το 3%.
Υπάρχει ένας δείκτης που μετράει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των εξαγωγών άρα και την πολυπλοκότητα της οικονομίας που τις παράγει. Ο δείκτης αυτός ονομάζεται Δείκτης Οικονομικής Πολυπλοκότητας (Economy Complexity) και η Τουρκία οριακά ξεπερνάει την Ελλάδα.

Ο δείκτης Πολυπλοκότητας της Τουρκικής Οικονομίας είναι 0,18 και της Ελλάδας 0,13. Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους ο αντίστοιχος δείκτης του Ισραήλ είναι 1,31, της Νότιας Κορέας 1,78 και της Γερμανίας πάνω από 2…
Οι δείκτες αυτοί όμως υπολογίζουν το σήμερα. Για να λάβουμε μια ιδέα πώς μπορεί να εξελιχτούν τα πράγματα αύριο θα πρέπει να κοιτάξουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου δυναμικού και των θεσμών της χώρας.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο
Ο δείκτης ανθρώπινου κεφαλαίου είναι μια έκθεση που εκπόνησε η Παγκόσμια Τράπεζα. Ο Δείκτης καθορίζει ποιες χώρες είναι οι καλύτερες για την κινητοποίηση του οικονομικού και επαγγελματικού δυναμικού των πολιτών του.
Ο Δείκτης δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2018 και κατέταξε 157 χώρες. Ο δείκτης ανθρώπινου κεφαλαίου κυμαίνεται μεταξύ 0 και 1 με 1 μέγιστο δυναμικό.
Πρώτη είναι η Σιγκαπούρη με δείκτη 0,88, δεύτερη είναι η Ν. Κορέα με δείκτη 0,83. Η Τουρκία είναι στη 53η θέση με δείκτη 0,63 ενώ η Ελλάδα στην 42η θέση με δείκτη 0,69. Οι περισσότερες χώρες που παρουσίασαν οικονομικές και τεχνολογικές επιδόσεις είναι πάνω από την Ελλάδα και πολύ πιο πάνω από την Τουρκία.
Τριτοβάθμια εκπαίδευση
Πρόκειται για τον κατάλογο των χωρών όπου άτομα ηλικίας 25-64 ετών έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το επίπεδο της εκπαίδευσης του πληθυσμού μιας χώρας παίζει σημαντικό ρόλο στην ικανότητα της οικονομίας να δημιουργήσει επιδόσεις στους τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Στην Τουρκία λοιπόν τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει ολοκληρώσει το 17% του πληθυσμού. Στις ηλικίες 55-64 ετών το ποσοστό είναι 10% ενώ στις ηλικίες 25-34 το ποσοστό ανεβαίνει στο 25%.
Στην Κίνα επίσης το 17% έχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στις ηλικίες 55-64 ετών το ποσοστό είναι 2% ενώ στις ηλικίες 25-34 το ποσοστό ανεβαίνει στο 27%.
Στην Ελλάδα το 28% έχει ολοκληρώσει τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στις ηλικίες 55-64 ετών το ποσοστό είναι 21% ενώ στις ηλικίες 25-34 το ποσοστό ανεβαίνει στο 39%.
Στη Νότια Κορέα που αποτελεί παράδειγμα ταχείας ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει το 45%.
Στις ηλικίες 55-64 ετών το ποσοστό είναι 17% ενώ στις ηλικίες 25-34 το ποσοστό ανεβαίνει στο 68%.
Δείκτης Καινοτομίας
Ούτε στην παγκόσμια κατάταξη με βάση τους δείκτες Καινοτομίας η Τουρκία παρουσιάζει κάποιες επιδόσεις που να την κατατάσσει στις χώρες που ξεχωρίζουν ή κυοφορούνται προσδοκίες να ξεχωρίσουν.
Ο Διεθνής Δείκτης Καινοτομίας είναι ένας παγκόσμιος δείκτης μέτρησης του επιπέδου καινοτομίας μιας χώρας, το οποίο δημιούργησαν η The Boston Consulting Group (BCG), η National Association of Manufacturers (NAM) και το Manufacturing Institute (MI).
Σύμφωνα με τον δείκτη αυτό η Τουρκία κατέχει την 58η θέση κάτω και από την Ελλάδα που είναι στην 42η θέση. Την πρώτη θέση κατέχει η Σιγκαπούρη, τη δεύτερη η Νότια Κορέα, την 5η η Ιρλανδία, στην 16η θέση βρίσκεται το Ισραήλ και στην 27η η Κίνα.
Χρήστες και ταχύτητες ιντερνέτ…
Άλλος ένας δείκτης της δυναμικής τόσο του ανθρώπινου δυναμικού όσο και της οικονομικής δραστηριότητας είναι το ποσοστό του πληθυσμού μιας χώρας που έχει σύνδεση στο διαδίκτυο και οι ταχύτητες που εξασφαλίζει το δίκτυο της χώρας.
Στη Νότια Κορέα το 95% του πληθυσμού έχει σύνδεση και η χώρα διαθέτει τις υψηλότερες ταχύτητες στον πλανήτη. Στην Ιρλανδία σύνδεση έχει το 84,5% του πληθυσμού, στο Ισραήλ το 81,58% και στην Ελλάδα το 69,89%. Η Τουρκία ακολουθεί χαμηλότερα με το 64,50% του πληθυσμού.
Οι θεσμοί…
Τέλος, στην οικονομική και πολιτική εξέλιξη μιας κοινωνίας σημαντικό ρόλο παίζει το ισχυρό θεσμικό πλαίσιο, η διάκριση των εξουσιών, το κράτος δικαίου και η ελεύθερη ανταγωνιστική οικονομία.
Στην Τουρκία του Ερντογάν συμβαίνουν τραγικές αστειότητες όπως ο πρόεδρος να διορίζει διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας τον γαμπρό του και άλλους συγγενείς σε καίριας σημασίας θέσεις. Αυτά ούτε στη Ρωσία των ολιγαρχών δεν συμβαίνουν και πολύ περισσότερο ούτε στην Ελλάδα που υστερεί έναντι των άλλων ευρωπαϊκών χωρών αλλά απέχει παρασάγγας από χώρες όπως η Τουρκία.
Ο Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπενσον του Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης και του Χάρβαρντ στο βιβλίο τους “Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη” περιγράφουν ευκρινώς τις δομές που οδηγούν τα έθνη στην πρόοδο ή την αποτυχία:
“Χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ έγιναν πλούσιες γιατί οι πολίτες τους ανέτρεψαν τις ελίτ που ήλεγχαν την εξουσία και δημιούργησαν κοινωνίες με μεγάλη διάδοση των πολιτικών δικαιωμάτων, όπου οι κυβερνήσεις δεν ήταν ανεξέλεγκτες και λογοδοτούσαν στους πολίτες και όπου η μεγάλη μάζα του λαού μπορούσε να ωφεληθεί από τις οικονομικές ευκαιρίες”…
Η Τουρκία εμφανώς έχει τις δομές της αποτυχίας οι οποίες την περίοδο Ερντογάν έχουν ενισχυθεί.
Οι ίδιοι για περιπτώσεις κρατικού καπιταλισμού χωρίς ανοιχτή κοινωνία όπως η Κίνα υποστηρίζουν πως: “μόλις η Κίνα φθάσει στις προδιαγραφές του επιπέδου ζωής μιας χώρας μεσαίου εισοδήματος” θα μείνει στάσιμη χωρίς όμως να αποκλείουν πως η δημιουργία μεσαίας τάξης που ευημερεί να οδηγήσει στην αποδυνάμωση του ολοκληρωτισμού και τη δημιουργία ισχυρών ανοιχτών θεσμών “πριν η ανάπτυξή της υπό το καθεστώς κλειστών θεσμών φθάσει στα όριά της”.
Προπαγάνδα…
Το συμπέρασμα είναι πως το οικονομικό θαύμα του Ερντογάν κατά ένα μεγάλο μέρος είναι προπαγανδιστικό “μακέτο”. Το πιθανότερο είναι πως η κακή χρήση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων θα επιδεινώσουν μακροπρόθεσμα τη διεθνή θέση της τουρκικής οικονομίας. Τα ισχυρά πλεονεκτήματα της Τουρκίας είναι το πληθυσμιακό μέγεθος και ο δημογραφικός δυναμισμός.
Αυτά όμως αν η οικονομία “στραβώσει” αρκούν για να προκαλέσουν κοινωνικό και πολιτικό χάος.
Ο πληθυσμός της Τουρκίας στα επόμενα 20-30 χρόνια θα πλησιάσει τα 100 εκατ. Αυτό αποτελεί πλεονέκτημα. Το πρόβλημα της Τουρκίας έγκειται πως σαν κοινωνία πολιτισμικά και εθνολογικά είναι ετερογενής. Οι πληθυσμοί που ζουν στα παράλια είναι “δυτικόστροφοι” και ψηφίζουν περισσότερο κεμαλιστές ενώ στην ηπειρωτική χώρα είναι ισλαμιστές. Επίσης ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού εθνοτικά ταυτοποιείται ως κούρδικος πληθυσμός με πιθανή διάθεση για αυτοδιάθεση.
Η Τουρκία δεν είναι άτρωτη ούτε οικονομικά ούτε αμυντικά, αυτό δεν σημαίνει πως είναι εύκολος αντίπαλος. Χρειάζεται προσοχή και ενδυνάμωση της χώρας οικονομικά και αμυντικά. Αμφότερα, απαιτούν περιορισμό και αναδιάρθρωση του κράτους μέσω ριζικών μεταρρυθμίσεων.