Ο Τζέιμς Στιούαρτ (1713 – 2 Φεβρουαρίου 1788), ο αποκαλούμενος “Αθηναίος”, ήταν Άγγλος αρχαιοδίφης, αρχιτέκτονας, ζωγράφος, σπουδαίος ελληνιστής και ίσως ο πρωτοπόρος του νεοκλασικισμού στην αρχιτεκτονική.
Χαρακτηρίστηκε Αθηναίος από το γεγονός ότι όλη η σταδιοδρομία του αναπτύχθηκε υπό την επιρροή της ελληνικής τέχνης των κλασικών χρόνων σε διάφορους τομείς όπως γλυπτική, διακόσμηση, μεταλλοτεχνική, αρχιτεκτονική κ.λπ.
Γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1713 από φτωχή οικογένεια, γρήγορα όμως αναδείχθηκε ταλαντούχος καλλιτέχνης και άρχισε ν΄ ασχολείται με τη ζωγραφική βοηθώντας την οικογένειά του. Περί το 1740 μετέβη στην Ιταλία για καλλιτεχνικές σπουδές εξασκώντας παράλληλα το επάγγελμα του ζωγράφου.
Τη περίοδο αυτή σπουδάζει την λατινική και ελληνική γλώσσα καθώς και την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή αρχιτεκτονική. Εκεί συνάντησε έναν Άγγλο ευγενή, νεαρό τότε αρχιτέκτονα, τον Νίκολας Ρέβετ (Nicolas Revett), που αποδείχθηκε αργότερα επίσης σπουδαίος ελληνιστής.
Το 1748 ο Στιούαρτ μαζί με τον Ρέβετ και τον Γ. Χάμιλτον δημιούργησαν μια αρχαιολογική ομάδα και μετέβησαν στη Νάπολη για να μελετήσουν τα αρχαία ερείπια της περιοχής. Από εκεί με την οικονομική συνδρομή λεσχών της Αγγλίας το 1751 έρχονται μέσω Κροατίας στην τουρκοκρατούμενη τότε Ελλάδα για την μελέτη του ιωνικού ρυθμού και των αρχαίων ναών της τότε Αθήνας.
Κατά το χρόνο της παραμονής τους στην Αθήνα, μέχρι το 1754, ο Στιούαρτ και ο Ρέβετ κατέγραψαν και αποτύπωσαν σε σχέδια όλα τα αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης.
Όταν επέστρεψαν στην Αγγλία, το 1755, αποφάσισαν να εκδώσουν το σύνολο των έργων τους που συγκεντρώθηκε σε πέντε τόμους υπό τον τίτλο “Αι Αθηναϊκαί αρχαιότητες”(*), το οποίο περιελάμβανε και άλλες αρχαιότητες του ελλαδικού χώρου.
Το έργο άρχισε να εκδίδεται σε τεύχη το 1762 και έγινε αμέσως ανάρπαστο από τους λόγιους, φιλότεχνους και ερασιτέχνες αρχαιολόγους της εποχής, ένεκα του πλούτου των πρωτοποριακών εικόνων της Αθήνας. (The antiquities of Athens: and other monuments of Greece, James Stuart,Nicholas Revett, Tilt, 1837)
Ο Στιούαρτ στη συνέχεια επιδόθηκε περισσότερο στην αρχιτεκτονική. Στην αρχή φαίνεται να είχε παντρευτεί μία Ελληνίδα οικονόμο του, αλλά αργότερα έκανε και δεύτερο γάμο με πολύ νεότερή του. Πριν το τέλος της ζωής του είχε αναπτύξει μεγάλη κοινωνική δράση. Πέθανε αιφνίδια το 1788 στο Λονδίνο και ενταφιάστηκε σε κρύπτη ναού κοντά στη κατοικία του.
Σημειώσεις
(*) Ο πλήρης τίτλος με τον οποίον εκδόθηκε στο Λονδίνο το πεντάτομο έργο των παραπάνω αρχαιολόγων, ελληνιστών ήταν:
“The antiquites of Athens Measured and Delineated by James Stuart F.R.S. and F.S.A, and Nicolas Revett, painters and architects”.
Ο Α’ τόμος εκδόθηκε το 1762, ο Β’ τόμος το 1787, ο Γ’ τόμος το 1794, ο Δ’ τόμος το 1816 και ο Ε’ τόμος, που είναι συμπληρωματικός των προηγουμένων, το 1830. Η έκδοση αυτού του έργου υπήρξε σταθμός στη μελέτη της ελληνικής αρχαίας αρχιτεκτονικής διότι κάλυπτε ένα μεγάλο μέρος των αρχαιοτήτων του ελλαδικού χώρου που είχαν διασωθεί μέχρι τότε.