Ο Σοφοκλής Ε. Βενιζέλος (Χανιά, 3 Νοεμβρίου 1894 – Εν πλω, 7 Φεβρουαρίου 1964) ήταν Έλληνας πολιτικός που διετέλεσε και πρωθυπουργός της χώρας για τρία μικρά διαστήματα στα μέσα του 20ού αιώνα.
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος ήταν δευτερότοκος γιος του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η μητέρα του, Μαρία Βενιζέλου, το γένος Σοφοκλή Κατελούζου ή Ελευθερίου, έπαθε λοίμωξη (επιλόχειο πυρετό) μετά την γέννηση του Σοφοκλή και υπέκυψε λίγες ημέρες αργότερα. Ο μεγάλος του αδελφός, Κυριάκος, και ο Σοφοκλής μεγάλωσαν κοντά στην θεία τους Μαριώ Βενιζέλου.
Το 1911, ο Σοφοκλής Βενιζέλος έγινε δεκτός στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, απ’ όπου αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού Πυροβολικού. Το 1920 παραιτήθηκε από τον στρατό, για να εκλεγεί βουλευτής Χανίων στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του ίδιου έτους, όμως με την ήττα των Φιλελευθέρων στις εκλογές αυτές ο Σοφοκλής Βενιζέλος ακολούθησε τον πατέρα του στην Νίκαια της Γαλλίας όπου παντρεύτηκε, στις 27 Δεκεμβρίου 1920 με την Κατερίνα Ζερβουδάκη (πέθανε το 1984). Κατά την παραμονή του στην Γαλλία ασχολείται με το πνευματικό άθλημα του Μπριτζ όπου έφτασε να αγωνιστεί με την εθνική ομάδα της Γαλλίας.
Μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την επάνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Ελλάδα το 1922, ο Σοφοκλής Βενιζέλος επανήλθε στο στράτευμα και διορίσθηκε στρατιωτικός ακόλουθος στο Παρίσι, όπου παρέμεινε επί οκτώ χρόνια, για να αποστρατευθεί τελικά με τον βαθμό του συνταγματάρχη. Το 1936, μετά τον θάνατο του πατέρα του, εκλέχθηκε στην διοικούσα επιτροπή του Κόμματος των Φιλελευθέρων.
Στον πόλεμο του 1940 ζήτησε να καταταγεί, όμως, η αίτησή του δεν έγινε δεκτή. Με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, ακολούθησε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στην Αίγυπτο. Στις 7 Μαΐου του 1943 ανέλαβε το Υπουργείο Ναυτικού στην εξόριστη κυβέρνηση του Τσουδερού. Όταν ξέσπασε το κίνημα του Ναυτικού (1944), ο Εμμανουήλ Τσουδερός παραιτήθηκε και έτσι ο Σοφοκλής Βενιζέλος ανέλαβε την πρωθυπουργία της εξόριστης κυβέρνησης στις 14 Απριλίου του 1944. Μέσα σε τρεις ημέρες, ο Σοφοκλής Βενιζέλος κατέστειλε το κίνημα του Ναυτικού, αλλά με μεγάλο πολιτικό κόστος για τον ίδιο. Έχοντας χάσει την ευρύτερη λαϊκή αποδοχή που απολάμβανε μέχρι τότε, ο Σοφοκλής Βενιζέλος αναγκάσθηκε να παραιτηθεί δώδεκα ημέρες αργότερα (26 Απριλίου 1944), προκειμένου να σχηματισθεί η κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου και να επέλθει ηρεμία στην ελληνική πολιτική σκηνή. Στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας, παρέμεινε ως αντιπρόεδρος έως τον Αύγουστο του 1944. Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1944, ο Σοφοκλής Βενιζέλος συμμετείχε στην τελευταία εξόριστη κυβέρνηση εθνικής ενότητας, στην οποία συμμετείχαν και έξι υπουργοί της «κυβέρνησης του βουνού» (ΠΕΕΑ).
Μετά την απελευθέρωση, ο Σοφοκλής Βενιζέλος επέστρεψε στην Ελλάδα. Στις 30 Αυγούστου του 1945 ανακηρύχθηκε υπαρχηγός των Φιλελευθέρων, με αρχηγό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Τον Φεβρουάριο του 1946, το Κόμμα των Φιλελευθέρων διασπάσθηκε, και ο Σοφοκλής Βενιζέλος ανέλαβε την ηγεσία του Κόμματος των Βενιζελικών Φιλελευθέρων, ενώ στις πρώτες μετακατοχικές εκλογές, ένα μήνα αργότερα, πολιτεύθηκε με τον κόμμα Εθνική Πολιτική Ένωσις, συνυποψήφιος με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Τον Απρίλιο του 1946, ανέλαβε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην ολιγοήμερη κυβέρνηση του Παναγιώτη Πουλίτσα, από την οποία παραιτήθηκε μαζί με τον Παπανδρέου και τον Κανελλόπουλο, επειδή οι τρεις τους διαφώνησαν με την πρόθεση της κυβέρνησης να επισπεύσει το δημοψήφισμα για την επαναφορά της βασιλείας. Το 1947 έγινε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Στρατιωτικών και Προσωρινώς Υγιεινής και Αεροπορίας καθώς και υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου, εντεταλμένος εις τον συντονισμόν των υπουργείων των εχόντων σχέσιν με την ασφάλειαν της χώρας και προσωρινά υπουργός Ταχυδρομείων, Τηλεγράφων και Τηλεφώνων και αργότερα υπουργός Ναυτικών στην Κυβέρνηση Δημητρίου Μαξίμου 1947.
Οι Φιλελεύθεροι επανενώθηκαν το 1947 και ο Σοφοκλής Βενιζέλος έγινε εκ νέου υπαρχηγός και κατόπιν αρχηγός του κόμματος (Νοέμβριος 1948). Από τον Αύγουστο του 1950 έως τον Οκτώβριο του 1951, ο Σοφοκλής Βενιζέλος σχημάτισε τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις, αρχικά σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, και κατόπιν σε συνεργασία με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον Νικόλαο Πλαστήρα, ως πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών.
Στην κυβέρνηση Πλαστήρα (1951–1952) μετείχε ως αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών, και αναπλήρωσε τον Πλαστήρα μετά την ασθένειά του (11 Μαρτίου 1952). Κατά την περίοδο αυτή, ο Σοφοκλής Βενιζέλος διαπραγματεύτηκε την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (εισδοχή στις 20 Σεπτεμβρίου 1951, επικύρωση από την Βουλή των Ελλήνων στις 18 Φεβρουαρίου 1952), αποδέχθηκε την συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο της Κορέας μετά από πρόσκληση του ΟΗΕ, και έδωσε το δικαίωμα τού εκλέγειν και εκλέγεσθαι και στις γυναίκες (Νόμος 2159/1952).
Μετά την ήττα των Φιλελευθέρων στις εκλογές του 1952 από τον Ελληνικό Συναγερμό του Παπάγου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος αποσύρθηκε προσωρινά από την πολιτική. Επανήλθε λίγο καιρό αργότερα για να ιδρύσει την Φιλελεύθερη Δημοκρατική Ένωση (ΦΔΕ), αφού πρώτα διαφώνησε με τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Στις εκλογές του 1956, η ΦΔΕ εξέλεξε 46 βουλευτές, και ο ίδιος ο Σοφοκλής Βενιζέλος εκλέχθηκε βουλευτής Δωδεκανήσων. Το 1958 εξομάλυνε τις σχέσεις του με τον Γεώργιο Παπανδρέου, για να ιδρύσουν μαζί την Ένωση Κέντρου. Το 1961 οι σχέσεις του με τον Παπανδρέου πέρασαν άλλη μία κρίση και, για ένα σύντομο διάστημα, ο Σοφοκλής Βενιζέλος φλέρταρε πολιτικά με την ΕΡΕ του Καραμανλή.
Γρήγορα όμως οι σχέσεις του με τον Παπανδρέου εξομαλύνθηκαν και πάλι. Έτσι, μετά την εκλογική νίκη της Ενώσεως Κέντρου στις 3 Νοεμβρίου του 1963, ανέλαβε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών.
Ιστορικό θανάτου
Το απόγευμα της 6ης Φεβρουαρίου του 1964, κι ενώ η προεκλογική εκστρατεία των κομμάτων για τις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου όδευε προς την κορύφωση της τελευταίας εβδομάδας, ο Σοφοκλής Βενιζέλος την ώρα που εκφωνούσε πολιτικό λόγο στον λαό των Χανίων αισθάνθηκε μία ελαφρά αδιαθεσία με δύσπνοια που ξεπέρασε με χάπια και νερό. Μετά την ομιλία του επιβιβάστηκε στο επιβατηγό πλοίο Ελλάς με κατεύθυνση τη Σύρο. Στις 21.00 δόθηκε επί του πλοίου γεύμα και, αφού το πλοίο είχε αποπλεύσει, ο Βενιζέλος επιδόθηκε στο αγαπημένο του παιχνίδι, το μπριτζ. Ήταν περασμένα μεσάνυχτα πλέον όταν αποσύρθηκε στην καμπίνα του. Αισθάνθηκε δυσφορία και ζήτησε επειγόντως από τον καμαρότο, που τον αντίκρισε χλωμό με έντονη δύσπνοια, τον γιατρό του, καρδιολόγο Γ. Καρούζο, που τον συνόδευε στην περιοδεία. Ο γιατρός έσπευσε κοντά του και αντιλήφθηκε ότι ο Βενιζέλος είχε οξύ πνευμονικό οίδημα. Προσπάθησε να το αντιμετωπίσει με ενέσεις, ωστόσο παρά τις προσπάθειές του ο μεγάλος πολιτικός κάποια στιγμή έχασε τις αισθήσεις του και πέθανε.
Το μοιραίο επήλθε στη 1.05 το πρωί της 7ης Φεβρουαρίου. Το πλοίο αμέσως άλλαξε πορεία και επέστρεψε στη Σούδα. Στο ημερολόγιο Γέφυρας του πλοίου ο Πλοίαρχος προέβη στη λακωνική καταχώρηση:
«01.05 της Παρασκευής 7ης Φεβρουαρίου 1964. Επί του πλοίου και καθ΄ ον χρόνον επεστρέφαμεν εις Πειραιά εκ Χανίων, απεβίωσε ο κ. Σοφοκλής Βενιζέλος. Εις τον ασθενήσαντα αρχηγόν, παρέσχε τας πρώτας βοηθείας ο προσωπικός του ιατρός κ. Καρούζος».
Στο ιατρικό ανακοινωθέν γράφτηκε απλώς ότι «ο πρόεδρος έφυγε από βαρύτατο κολάπσους και εκ κοιλιακής μαρμαρυγής». Ο θάνατος του Σοφοκλή Βενιζέλου προκάλεσε ανησυχίες για το πώς θα εξελισσόταν η Ένωση Κέντρου με την πλήρη κυριαρχία του Γεωργίου Παπανδρέου και το νέο πρόσωπο της ελληνικής πολιτικής σκηνής, τον γιο του, καθηγητή Ανδρέα Παπανδρέου. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι αξιωματικοί του στρατού ζήτησαν αμερικανική έγκριση για στρατιωτικό πραξικόπημα, καθώς η νίκη της Ένωσης Κέντρου θεωρείτο βέβαιη. Παράλληλα, στην ίδια την Ένωση Κέντρου άρχισε ο διαγκωνισμός στελεχών για την κατάληψη της κενωθείσης θέσεως «υπαρχηγού». Υποψήφιοι οι Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος, Σταύρος Κωστόπουλος, Γεώργιος Μαύρος και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Στις 9 Φεβρουαρίου, ημέρα Κυριακή, έγινε στα Χανιά η κηδεία του Σοφοκλή Βενιζέλου, παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου, ο οποίος εκπροσώπησε τον βαρέως ασθενούντα βασιλιά Παύλο. Παρόντες ο πρωθυπουργός Ιωάννης Π. Παρασκευόπουλος και οι Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Σπυρίδων Μαρκεζίνης και από την Αριστερά ο Νίκος Κιτσίκης. Μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία στη Μητρόπολη, η πομπή κατευθύνθηκε μέσα από τους δρόμους των Χανίων στο Ακρωτήρι, προκειμένου ο νεκρός να ταφεί δίπλα στον πατέρα του, Ελευθέριο Βενιζέλο. Στους επικήδειους που εκφωνήθηκαν κυριάρχησε η ρητορική δεινότητα του Γεωργίου Παπανδρέου:
«Είναι κοινός ανθρώπινος κλήρος ο θάνατος. Αλλά είναι προνόμιον η ευθανασία. Και αυτήν σου επεφύλαξαν οι θεοί. Είχες κινηθή, τον τελευταίον καιρόν, εις μίαν ιαχήν θριάμβου. Και η Κρήτη, η ιδική σου, σε απεθέωσε.[…] Έπεσες ηρωικώς εις την μάχην. Και εξέλεξες το Κρητικόν πέλαγος, διά να αποχαιρετίσης, μαζί με την Γην, και την Θάλασσαν των πατέρων σου. Είχες έλθει εις την ζωήν με μίαν υπερτάτην τιμήν και υπερτάτην ευθύνην: Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος. Και δεν εκάμφθης από το μέγα βάρος.[…] Η πολιτική αρετή σου ήτο η ημερότης, η μετριοπάθεια. Και διά τούτο δεν είχες εχθρούς. Είχες μόνον αντιπάλους. Αλλά ακόμη και οι αντίπαλοι σε περιέβαλλον με τιμήν και συμπάθειαν. Ατμοσφαίραν πολιτισμού εδημιούργει η παρουσία σου εις τον δημόσιον βίον. Αλλά όταν ήρχετο το μήνυμα του μεγάλου Αγώνος, ερρίπτεσο πρώτος εις την μάχην. Ήσο γενναίος…»
Προς τιμήν του η ναυτιλιακή εταιρία ΑΝΕΚ lines έδωσε το όνομά του σ’ ένα από τα πορθμεία της.
wikipedia
Φωτογραφία: Από άγνωστος – https://www.lmunet.edu/uploads/OnlineResources/virtual_exhibit1/vex2/7259233D-E862-4C0E-A25A-183442122077.htm, Εύλογη χρήση, https://el.wikipedia.org/w/index.php?curid=651230