Ιβάν Παβλόφ: Ο άνθρωπος με το (ίσως) διασημότερο πείραμα στον κόσμο

Ο Ιβάν Πετρόβιτς Πάβλοφ (26 Σεπτεμβρίου, 1849 Ριαζάν, Κεντρική Ρωσία – 27 Φεβρουαρίου, 1936 Λένινγκραντ) ήταν Ρώσος φυσιολόγος και ιατρός. Τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1904 για έρευνες σχετικές με τη φυσιολογία του πεπτικού συστήματος.

Είναι ευρύτατα γνωστός για το πείραμά του στο φαινόμενο των εξαρτημένων ανακλαστικών. Ο Πάβλοφ, παρόλο που αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό τη νεαρή για την εποχή του επιστήμη της ψυχολογίας, θεωρούσε πως η θεωρία των εξαρτημένων ανακλαστικών θα μπορούσε να ερμηνεύσει την ψυχωσική συμπεριφορά. Από αυτή την άποψη οι ιδέες του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη συμπεριφοριστική θεωρία της ψυχολογίας, την οποία εισήγαγε ο Τζον Γουότσον το 1913.
Το αρχικό ενδιαφέρον του Πάβλοφ ήταν η θεολογία, καθώς ο πατέρας του ήταν εφημέριος του χωριού. Στην πορεία της ζωής του ωστόσο διαπίστωσε, ότι ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη χημεία και τη φυσιολογία. Σπούδασε καταρχήν στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, στην Αυτοκρατορική Ιατρική Ακαδημία και έκανε τις μεταδιδακτορικές σπουδές του στη Γερμανία. Επιστρέφοντας στη Ρωσία, εργάστηκε στο Εργαστήριο Μπότκιν της Αγίας Πετρούπολης και αργότερα ανέλαβε την έδρα της Φυσιολογίας στην Αυτοκρατορική Ιατρική Ακαδημία.
Ο Πάβλοφ, αν και ανδρώθηκε ως επιστήμονας υπό το τσαρικό καθεστώς, παρέμεινε στη χώρα του μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1917 και -παρότι διαφώνησε ευθέως με τις μαζικές διώξεις και εκτελέσεις, ακόμη και διαμαρτυρόμενος εγγράφως στον Στάλιν ή αρνούμενος στον Μπουχάριν την είσοδό του στο εργαστήριό του- συνέχισε τις έρευνές του, χρηματοδοτούμενες ανελλιπώς από το κομμουνιστικό καθεστώς έως την ηλικία των 87 ετών, καθώς εργαζόταν κυριολεκτικά ως το τέλος της ζωής του.
Τη μέθοδο που ακολουθούσε ο Πάβλοφ σήμερα την ακολουθούν πολλοί ψυχολόγοι σε όλο τον Κόσμο, όπως η Ελληνίδα Ελπίδα Καλύβα.
Κλασική εξαρτημένη μάθηση
Η κλασική εξαρτημένη μάθηση (Pavlovian η Respondent Conditioning) είναι μια μορφή συνειρμικής μάθησης, που για πρώτη φορά παρουσιάστηκε από τον Ιβάν Παβλόφ. Η τυπική διαδικασία για την εισαγωγή της κλασικής εξαρτημένης μάθησης περιλαμβάνει παρουσιάσεις ενός ουδέτερου ερεθίσματος μαζί με κάποιο σημαντικό ερέθισμα. Το ερέθισμα θεωρείται ουδέτερο όταν δεν έχει ως αποτέλεσμα κάποια εμφανή συμπεριφορά (απάντηση) από τον υπό διερεύνηση οργανισμό.
Ο Παβλόφ αναφέρεται σε αυτό ως εξαρτημένο ερέθισμα. Αντίθετα, η παρουσίαση των σημαντικών ερεθισμάτων αναγκαστικά διεγείρει μια φυσική, συχνά ανακλαστική, απάντηση. Αυτού του είδους το ερέθισμα και την αντίστοιχη απάντηση ο Παβλόφ ονομάζει ανεξάρτητο ερέθισμα και ανεξάρτητη απάντηση. Αν τα ουδέτερα και τα ανεξάρτητα ερεθίσματα συνδέοντα επανειλημμένα, τα δυο ερεθίσματα γίνονται συνειρμικά και ο οργανισμός αρχίζει να παράγει μία συμπεριφορική απάντηση, την οποία ο Παβλόφ αποκάλεσε εξαρτημένη απόκριση. Η κλασική εξαρτημένη μάθηση έχει αποδειχθεί σε πολλά είδη με διάφορες μεθοδολογίες.
Το πείραμα
Ο Παβλόφ, μελετώντας ζητήματα φυσιολογίας της πέψης και πειραματιζόμενος µε σκύλους επινόησε µια µέθοδο συγκέντρωσης και ακριβούς μέτρησης του παραγόμενου σιέλου κατά τη διαδικασία διατροφής του σκύλου.
Αρχικά, η δράση των σιελογόνων αδένων του σκύλου είχε ως εναρκτήριο σημείο τη στιγμή της εισαγωγής της τροφής στο στόµα του. Το σημαντικό ερέθισμα της τροφής διέγειρε το ενστικτώδες και έµφυτο ανακλαστικό του σιελισμού. Στη συνέχεια των πειραμάτων του ο Παβλόφ ανακάλυψε πως ορισµένα ερεθίσµατα, όπως ο ήχος των βηµάτων του διατροφέα που πλησίαζε ή ο ήχος ενός κώδωνα κατά την προσφορά της τροφής, ενεργοποιούσε από µόνος του την έκκριση σίελου µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο που την ενεργοποιούσε η διατροφή.
Με την επανάληψη του πειράµατος δηµιουργήθηκε ένα νέο ανακλαστικό, το οποίο προηγουµένως δεν υπήρχε, και ήταν το πλέον σηµαντικό στο πείραµα. Αυτός ο νέος τρόπος διασύνδεσης (συνειρµός) µεταξύ δύο ερεθισµάτων έγινε γνωστός ως εξαρτηµένο ανακλαστικό (conditioned reflex) και η διαδικασία ονοµάστηκε κλασική εξαρτημένη μάθηση. Μέσω αυτής της διαδικασίας επέρχεται σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς.
wikipedia