Οι μετανάστες ως πολιορκητικός κριός του νεο-οθωμανισμού

Η ίδια η ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τη χειραγώγηση της μάζας του πληθυσμού υπό την πρωτοβουλία και καθοδήγηση του ίδιου του κράτους. Αρχικά πρέπει να σημειωθεί πως, στο οθωμανικό δίκαιο, πρόσφυγες θεωρούνταν όσοι έφταναν από τα χαμένα εδάφη.

Μέσα στην πλημμυρίδα των ειδήσεων των τελευταίων ημερών για το θέμα της εξάπλωσης του κορωνοϊού είναι λογικό η προσοχή να αποσπάται από το συνοριακό μέτωπο στον Έβρο και την «οπλοποίηση» των μεταναστών, που απειλούν να εισβάλουν στην Ελλάδα καθοδηγούμενοι με τη βία από την Τουρκία. Την ίδια ώρα ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προειδοποίησε πριν από μέρες ότι θα στείλει επίσης πρόσφυγες και μετανάστες στη Μεσόγειο. «Οι ροές των μεταναστών προς την Ευρώπη δεν θα συνεχιστούν μόνο μέσω των συνόρων με την Ελλάδα, αλλά θα εξαπλωθούν και μέσω της Μεσογείου», δήλωσε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας, επίσης, ότι οι πρόσφυγες/μετανάστες θέλουν να πάνε στην Ευρώπη και η Τουρκία δεν τους εμποδίζει.
Ο νεο-οθωμανισμός στην πράξη
O νεο-οθωμανισμός που διαπνέει την ταυτότητα της πολιτικής Ερντογάν δεν είναι άσχετος με την εργαλειοποίηση των προσφύγων κατά της Ελλάδας, της Κύπρου και των γειτνιαζόντων με την Τουρκία περιοxών. Η ίδια η ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τη χειραγώγηση της μάζας του πληθυσμού υπό την πρωτοβουλία και καθοδήγηση του ίδιου του κράτους. Αρχικά πρέπει να σημειωθεί πως, στο οθωμανικό δίκαιο, πρόσφυγες θεωρούνταν όσοι έφταναν από τα χαμένα εδάφη. Όταν οθωμανικά εδάφη χάθηκαν ως αποτέλεσμα πολέμων, οι πληθυσμοί που εγκαταστάθηκαν σε αυτά θεωρούνταν μετανάστες. Ωστόσο, ο όρος “μετανάστης” χρησιμοποιήθηκε ευρέως, ακόμη και για τους εσωτερικά εκτοπισθέντες με τη βία.
Η παραδοχή Χρυσοχοΐδη
Πολλοί από αυτούς που μετανάστευαν τότε με τη βία ήταν και εγκληματικά στοιχεία, δολοφόνοι, φοροφυγάδες και έμποροι σκλάβων. Σε κάποιο βαθμό αυτό ισχύει και σε πολλές περιπτώσεις σήμερα. Αυτήν την εβδομάδα ο Έλληνας Υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, σχολιάζοντας όσα συμβαίνουν αυτές τις ημέρες στις Καστανιές με τους λαθρομετανάστες, έκανε για πρώτη φορά μια δημόσια παραδοχή: «Είναι 300 τζιχαντιστές αυτοί που έχουν απομείνει στις Καστανιές και επιτίθενται με τη βοήθεια και την καθοδήγηση της τουρκικής Στρατοφυλακής στις δυνάμεις μας, τους αστυνομικούς, στρατιωτικούς και πυροσβέστες, αλλά πλέον και στους Ευρωπαίους της FRONTEX που βρίσκονται εκεί», είπε, προσθέτοντας: «Οι απλοί μετανάστες έχουν φύγει από το σημείο. Όμως, όλοι ξέρουν ότι δεν πρόκειται να καταφέρουν τίποτε. Όπως δεν κατάφεραν και μέχρι τώρα. Δεν θα τους περάσει. Δεν πρόκειται να επιτρέψουμε να περάσει κανείς στην Ελλάδα και την Ευρώπη».
Μετανάστευση με τη βία
Η μετακίνηση πληθυσμών με βία ήταν επομένως μια κοινή πρακτική μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από τον 16ον αιώνα μέχρι την τελική διάλυσή της στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, η έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βίωσε μια εντατική κινητικότητα του πληθυσμού μεταξύ των περιφερειών της. Η αναγκαστική μετανάστευση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία χωρίζεται ουσιαστικά σε τρεις υποπεριόδους. Η πρώτη περίοδος ξεκινά τον 16ον-18ον αιώνα, η δεύτερη είναι από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι το 1913 και η τελευταία μεταξύ 1913-1918, οπότε οι μετακινήσεις του πληθυσμού ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολούθησε η εθνικιστική ελίτ του Μουσταφά Κεμάλ και των Νεότουρκων, που με στόχο την εθνοτική «καθαρότητα» του εδάφους της αυτοκρατορίας της Ανατολίας γενοκτόνησε τους χριστιανικούς πληθυσμούς (Αρμένιους, Πόντιους).
Ο Τούρκος ακαδημαϊκός, Μπαρκάν Ομέρ, στο άρθρο του «A method of settlement and colonization of the Ottoman Empire in exiles», υποστηρίζει πως, πέρα από τη στρατιωτική σκοπιμότητα, οι απελάσεις των Οθωμανών και η πολιτική επανεγκατάστασης των μεταναστών συνοδευόταν τις πλείστες φορές με πολιτικά κίνητρα ή στόχους. «Η επανεγκατάσταση Τούρκων και μουσουλμάνων μεταναστών μεταξύ των ‘εχθρικών’ στοιχείων και η μετακίνηση χριστιανών από τα κατακτημένα εδάφη αντιμετωπίζονταν ως προϋπόθεση της ασφάλειας και της τάξης», αναφέρει χαρακτηριστικά. Οι Καραμανλήδες, παραδείγματος χάριν, ήταν Τουρκόφωνοι Χριστιανοί στην Ανατολία, που εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.
Εξισλαμισμός & έλεγχος
Μια άλλη, επίσης γνωστή πτυχή αυτών των πολιτικών, είναι οι μεταναστεύσεις μουσουλμάνων από την Ανατολία στα Βαλκάνια, για να εξισλαμίσουν την πρόσφατα κατακτημένη περιοχή και να διατηρήσουν το λεγόμενο μουσουλμανικό τόξο στις χώρες των Βαλκανίων. Ομάδες του πληθυσμού διατάχθηκαν ή μεταφέρθηκαν για να μετακινηθούν αν χρειαζόταν, ως τιμωρία ή καθήκον προς την Υψηλή Πύλη. Αυτές οι πολιτικές συστηματοποιήθηκαν από τα τέλη του 17ου αιώνα και ήταν ένας τρόπος διαχείρισης των μετακινούμενων πληθυσμών για να τους κάνει να εγκατασταθούν και στη συνέχεια να ελέγχει εκείνες τις περιοχές.
Οι απελάσεις στην Κύπρο
Σε αυτό το πλαίσιο, μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν και η απέλαση ομάδων από την Ανατολία στην Κύπρο μετά την κατάκτησή της το 1571 από του Βενετούς. Οθωμανικά αρχεία των απελάσεων, με ημερομηνία 24 Σεπτεμβρίου 1572, αναφέρουν ότι «μία εκ των δέκα οικογενειών στις επαρχίες της Ανατολίας, της Σεβάστειας, της Καραμανίας και του Zulkadriye θα αποστέλλονται στην Κύπρο, προκειμένου να αποκαταστήσουν και να παρέχουν ασφάλεια στο το νησί». Αξίζει να σημειωθεί πως οι απελαθέντες που επελέγησαν μεταξύ αγροτών, τεχνιτών, εξαιρέθηκαν για δυο χρόνια από την καταβολή φόρων.
Δημογραφική μηχανική
Μετά την ίδρυση του Τουρκικού Κράτους το 1923 υπάρχουν πολλά παραδείγματα της πολιτικής της τουρκοποίησης μέσω μετακίνησης πληθυσμών, κάτι που στην επιστημονική ορολογία ονομάζεται «δημογραφική μηχανική». Το βασικό κίνητρο του τουρκικού εθνικισμού δεν περιοριζόταν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και στις πρώιμες Ρεπουμπλικανικές περιόδους, αλλά επεκτάθηκε πολύ στο τέλος του 20ού αιώνα με τον Ερντογάν να λαμβάνει τη σκυτάλη προσπαθώντας να παντρέψει τον τουρκισμό με τον νεο-οθωμανισμό.
Ο ερευνητής Mc Garry ορίζει τη δημογραφική μηχανική ως μια «κρατικά κατευθυνόμενη κίνηση των εθνοτικών ομάδων ως τεχνική της σύγκρουσης». Τα κράτη, τονίζει ο ίδιος, ωθούν τις ομάδες να μετακινηθούν «μέσα από μια ποικιλία κινήτρων ή πιέσεων, ή ακόμα και με τη χρήση βίας». Ασχέτως αν τα κίνητρα είναι πολιτικά, οικονομικά, στρατηγικά ή ιδεολογικά, οποιαδήποτε πολιτική κατάσταση με στόχο να «επηρεαστεί το μέγεθος, η σύνθεση, η διανομή και ο ρυθμός ανάπτυξης ενός πληθυσμού» μπορεί να περιγραφεί ως δημογραφική μηχανική.
Κάν’το όπως η Αθήνα
Η δραματική αύξηση της παράνομης μετανάστευσης στην Κύπρο, αλλά και η εκτόξευση του αριθμού των αιτήσεων ασύλου ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, οδήγησε αυτήν την εβδομάδα την Κυβέρνηση να λάβει δραστικά μέτρα για διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος.
Ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου σήμερα ξεπερνά τις 33 χιλιάδες και αγγίζει το 3,8% του συνολικού μας πληθυσμού, αριθμός συγκριτικά πολύ μεγαλύτερος από τον υπόλοιπο μέσο όρο της Ευρώπης. Ο Υπουργός Εσωτερικών καλείται, μεταξύ άλλων, να εντείνει τις επαφές με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία FRONTEX προς ενίσχυση της συνεργασίας μας τόσο σε θέματα επιστροφών όσο και σε θέματα περιορισμού των ροών των παράτυπων μεταναστών τόσο διά ξηράς όσο και διά θαλάσσης.
Όσο ο Ερντογάν θα στριμώχνεται στον Έβρο, όπου τα σχέδιά του σκόνταψαν πάνω στην αποτροπή της Αθήνας, τόσο θα αναζητά άλλο εξιλαστήριο θύμα για να επιδείξει νίκη στο εσωτερικό μέτωπο. Ο αδύναμος κρίκος σε αυτήν την εξίσωση είναι η Κύπρος, που οφείλει να παραδειγματιστεί από τη στάση της Αθήνας και να υιοθετήσει άμεσα ένα δόγμα αποτρεπτικής ισχύος κατά των επιβουλών της Άγκυρας στο μείζον ζήτημα του μεταναστευτικού.
Στον δρόμο για τη Μέκκα και τη Μεδίνα
Οι Οθωμανοί δεν περιορίστηκαν στη μετακίνηση πληθυσμών μόνο προς τη Δύση αλλά και προς την Ανατολή. Από τον 16ον αιώνα, το προσκύνημα στη Μέκκα και τη Μεδίνα ήταν μια σημαντική στιγμή για κινητικότητα στην περιοχή με χιλιάδες μουσουλμάνους προσκυνητές κάθε χρόνο. Μεταξύ 1908 και 1914, ο νέος ανοικτός σιδηρόδρομος Hejaz επέτρεψε την εντατικοποίηση της ροής των προσκυνητών με του Οθωμανούς να εκμεταλλεύονται αυτούς τους διαδρόμους για αναγκαστική μετανάστευση. Πολλοί προσκυνητές δεν επέστρεψαν ποτέ στο σπίτι τους, εγκαταστάθηκαν σε μιαν από τις πόλεις στον δρόμο τους. Επιπλέον, πολλές μελέτες έχουν δείξει τη σημασία των τοπικών ιερών τόπων – εκείνων που βρίσκονται στην Ιερουσαλήμ αλλά και των μικρότερων τόπων λατρείας κατά μήκος της διαδρομής προς τη Μέκκα και τη Μεδίνα.
Αυτά τα μουσουλμανικά τεμένη είναι που επικαλείται πλέον και ο Ερντογάν προκειμένου να δικαιολογεί τις όποιες επεμβάσεις του στις γειτονικές περιοχές.
Μάριος Πούλλαδος
simerini