Το «Σχέδιο διάσωσης» των Βρυξελλών και η απειλή της Γερμανικής Ευρώπης…

Οι ανοικτοί λογαριασμοί Βορείων και Νοτίων και η λογική Μακρόν – Τι περιλαμβάνουν τα σωσίβια του Συμβουλίου, πώς εννοεί το νέο σχέδιο Μάρσαλ η Επιτροπή και πώς σχετίζεται με τα πακέτα τρις ευρώ από την ΕΚΤ.

Σχέδιο Δράσης (Action Plan) για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης, δηλαδή της κρίσης του κορωνοϊού, με απώτερο στόχο τη διατήρηση της κοινωνικής, πολιτικής και θεσμικής συνοχής της ΕΕ, άρχισαν να μελετούν οι Βρυξέλλες, κατόπιν απόφασης των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων. Αυτά αναφέρoνται στη δήλωση του τελευταίου Συμβουλίου, παρότι ο εμφύλιος μεταξύ Βορρά και Νότου, κυρίως μεταξύ Γερμανίας και Ολλανδίας, από τη μια, και Ιταλίας και Ισπανίας, από την άλλη, δεν έχει τελειώσει.
Τα 100 δις της Φον ντερ Λάιεν
Υπάρχουν ανοικτοί λογαριασμοί ως προς την έκδοση η όχι του ευρωομολόγου, με τη Γαλλία να διαδραματίζει ρόλο γεφυροποιού. Όμοια με τη θέση της Γαλλίας είναι και αυτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία διά της Προέδρου της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αναφέρεται σε ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο θα περιλαμβάνει εκτός των άλλων 100 δις ευρώ για να μπορούν οι επιχειρήσεις της ΕΕ που έχουν προβλήματα να ορθοποδήσουν και ταυτοχρόνως να μη χαθούν θέσεις εργασίας ή να χαθούν όσο το δυνατόν λιγότερες, για να διατηρηθεί η κοινωνική και εργασιακή συνοχή και ταυτοχρόνως να επανακτήσει ο Ευρωπαίος πολίτης την εμπιστοσύνη του προς τις Βρυξέλλες. Αυτά τα χρήματα θα δοθούν μέσω του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου για την περίοδο 2021-27, του οποίου η συζήτηση θα κλιμακωθεί το επόμενο εξάμηνο, όταν στην Προεδρία θα είναι η Γερμανία. Ώς το τέλος του έτους πρέπει να ληφθούν τελικές αποφάσεις, αν όχι νωρίτερα.
Ο πλούσιος Βορράς
Είναι πρόδηλον και γίνεται παραδεκτό και από την Φον ντερ Λάιεν ότι οι μέχρι τώρα προτάσεις περί του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου θα αναθεωρηθούν με βάση τα νέα δεδομένα. Πάντως, ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, όταν τοποθετήθηκε στην αντιπαράθεση μεταξύ της Γερμανίδας Καγκελαρίου Άγκελα Μέρκελ και του Ιταλού Πρωθυπουργού, Τζουζέπε Κόντε, επισήμανε ότι είτε θα πρέπει να βρεθεί μια φόρμουλα εγγυήσεων για τα δάνεια του Νότου από τις πλούσιες χώρες, εννοώντας τη Γερμανία και εκείνες του Βορρά, είτε θα πρέπει τα χρέη αυτά να καλυφθούν μέσα από χρήματα του προϋπολογισμού της ΕΕ. Πάντως είναι υπέρ της έκδοσης του ευρωομολόγου. Τουλάχιστον, δεν είναι αντίθετος. Το ίδιο ισχύει και για την Πρόεδρο της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ. Μάλιστα, στο παρασκήνιο, Μακρόν και Λαγκάρντ προσπαθούν να εξεύρουν τρόπο άρσης του αδιεξόδου, που θα επιτρέπει με κάποιες φόρμουλες ακόμη και αυτήν την έκδοση του ευρωομολόγου.
Ομόλογο και μνημόνια
Τουλάχιστον ως προς το θέμα του «Σχεδίου Δράσης» είναι όλοι ομόφωνοι, δηλαδή και οι Ιταλοί και οι Ισπανοί και οι Έλληνες, που ήταν από τα 9 κράτη-μέλη, τα οποία είχαν υπογράψει την πρόταση για το ευρωομόλογο (κορωνομόλογο). Η πρόταση για το ευρωομόλογο δεν είναι νέα. Είχε τεθεί από τον Αντώνη Σαμαρά όταν ήταν Πρωθυπουργός εν καιρώ κρίσης, αλλά δεν έγινε δεχτή και οι Ιταλοί τότε, που δεν καίγονταν, όπως οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι, δεν έδωσαν τη μάχη ως μια από τις ηγέτιδες χώρες της ΕΕ.
Το ευρωομόλογο αποτελεί μια ορθή πρόταση και στηρίζεται στη λογική της συγκέντρωσης χρημάτων για να εισπράξουν ποσοστά κυρίως οι χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Το ευρωομόλογο θα τύχει της εγγύησης όλων των Ευρωπαίων, οι οποίοι θα συνεισφέρουν στην αποπληρωμή του. Οι εγγυήσεις των πλουσίων και της ίδιας της Ευρωζώνης αυξάνουν την αξιοπιστία του. Είναι άλλο να εκδίδεται από μια Α χώρα και άλλο από την ίδια την Ευρωζώνη.
Εάν, λοιπόν, η Ιταλία ή άλλα κράτη είναι τραγικά λαβωμένα από την κρίση, δεν θα μπορούν να βγουν στις αγορές με δικά τους ομόλογα για να συγκεντρώσουν χρήματα και να καλύψουν τις ανάγκες τους. Ούτε βεβαίως θα είναι εύκολο γι’ αυτές τις χώρες, ακόμη και αν φύγουν από την ΕΕ ή μόνο από το ευρώ, να αποφύγουν πρόσθετες τραγικές συνέπειες. Διότι, πώς θα σταθεί η ισοτιμία του νομίσματός τους διεθνώς;
Οι Γερμανοί και οι Βόρειοι υποστηρίζουν ότι δεν θα πρέπει να μεταφέρεται το χρέος ενός κράτους στους ώμους των άλλων και ειδικότερα των χωρών του Νότου, που είναι απείθαρχες στα δημοσιονομικά ζητήματα, μέσω των εγγυήσεων που θα επιφέρει ένα ευρωομόλογο. Συνεπώς, όπως επιχειρηματολογούν, υπάρχει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, από τον οποίο μπορούν τα κράτη που έχουν προβλήματα να δανειστούν χρήματα επί τη βάσει εγγυήσεων και προγραμμάτων, δηλαδή μνημονίων, για να υπάρχει έλεγχος.
Είναι πρόδηλον ότι οι Ιταλοί δεν επιθυμούν την επιλογή του μνημονίου, πόσω μάλλον η Ελλάδα, που έχει πικρή εμπειρία. Ο Ιταλός Πρωθυπουργός ζήτησε από τους συναδέλφους του συγκεκριμένες προτάσεις λύσης του προβλήματος για το επόμενο Συμβούλιο που θα πραγματοποιηθεί αυτήν την εβδομάδα, αλλιώς, όπως είπε, θα κλονιστούν τα θεμέλια της Ε.Ε.
Κατάλογος μέτρων
Ενδέχεται ο συνδυασμός διαφόρων πακέτων και προτάσεων να δώσει λύσεις μακράν του Μηχανισμού Σταθερότητας. Ή μερικώς, περιλαμβανομένου και αυτού. Δεν είναι τυχαία η δήλωση της Προέδρου της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και η αναφορά σε σχέδιο Μάρσαλ, που θα προκύψει μέσα από τον προϋπολογισμό.
Για λύση μέσω του προϋπολογισμού είχε αναφερθεί και ο κ. Μακρόν, ως συνέχεια της απόφασης των 27 για την προώθηση ενός «Σχεδίου Δράσης», πολλαπλών προφανώς ταχυτήτων, που θα αφορά, όπως επισημαίνεται, γραπτώς σε:
1. Μέτρα στήριξης των οικονομιών μετά την κρίση.
2. Μέτρα σταθερής ανάπτυξης και καταπολέμησης της ύφεσης.
3. Ολοκληρωμένο πλάνο ανασυγκρότησης και εδώ είναι, προφανώς, που θα έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ο προϋπολογισμός της επόμενης επταετίας. Βεβαίως, το Σχέδιο Δράσης θα πρέπει να αρχίσει άμεσα. Από τον Ιούνιο. Είναι δε συναφές με τις ανακοινώσεις που έχουν ήδη γίνει από τους Θεσμούς και δη αυτόν της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Υπενθυμίζουμε τι έχει ανακοινωθεί:
4. Η απόκλιση από το σύμφωνο σταθερότητας. Συνεπώς τα κράτη θα μπορούν να ξοδέψουν, εάν έχουν, ή να δανειστούν, χωρίς να έχουν το άγχος του δημόσιου ελλείμματος, το οποίο, με βάση το Σύμφωνο Σταθερότητας, δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 3% και το χρέος το 60% του ΑΕΠ.
5. Η ΕΚΤ έχει απελευθερώσει 750 δις ευρώ για την αγορά δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Το πόσο αυτό είναι πρόσθετο των 120 δις ευρώ για την αγορά αξιογράφων από τα κράτη-μέλη για να δοθεί χρήμα στην αγορά, η οποία έχει παγώσει, λόγω των μέτρων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού.
6. Η ΕΚΤ είναι έτοιμη να δώσει το ποσό των 2,3 τρις ευρώ στις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες για την κάλυψη εθνικών αναγκών και την έκδοση εντός του 2020 πρόσθετου ποσού της τάξης του 1 τρις.
4) Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αποφάσισε την αποδέσμευση 40 δις ευρώ για να στηριχθούν οι επιχειρήσεις που πλήττονται από τον κορωνοϊό. Το ήμισυ του ποσού αυτού θα διατεθεί ως εξής:
Α) 10 δις ευρώ προορίζονται για τράπεζες για την παροχή κεφαλαίου κίνησης σε Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ), και Β) τα υπόλοιπα 10 δις ευρώ για την αγορά δανείων με εξασφάλιση. Η τελευταία δόση έχει επίσης ως στόχο να διευκολύνει τις τράπεζες να δανείζουν χρήματα σε εταιρείες.
Προτάσεις από Επιτροπή
Μετά το πρώτο σοκ, οι 27 αποφάσισαν την ανασύνταξη και την έναρξη παραγωγής στα εργοστάσια της Γερμανίας, της Γαλλίας και άλλων χωρών, ειδών πρώτης ανάγκης και δη αναπνευστήρων, καθώς και άλλων ιατροφαρμακευτικών προϊόντων, ενώ τα γερμανικά νοσοκομεία ανέλαβαν τη φιλοξενία Γάλλων και Ιταλών ασθενών. Βεβαίως, η κατάσταση είναι τέτοια στην Ιταλία, που ένας μικρός αριθμός κλινών δεν σώζει την παρτίδα. Ο καθένας όμως προσφέρει ό,τι μπορεί, διότι αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα. Επιπροσθέτως, θα αποδεσμευτούν 40 δις ευρώ για την έρευνα της εξεύρεσης του εμβολίου κατά του κορωνοϊού. Έχει ήδη ανακοινωθεί η αποδέσμευση άλλων 80 δις. Ταυτοχρόνως, έχει ζητηθεί από την Επιτροπή να καταγράψει τις εμπειρίες από την κρίση και να προχωρήσει σε εισηγήσεις για να αντιμετωπιστούν ανάλογες περιπτώσεις. Μέσα σε αυτήν τη λογική καλείται η Επιτροπή να προχωρήσει σε πρόταση για τη δημιουργία Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων ανάλογων καταστάσεων.
Οι ανάγκες του βιολογικού πολέμου
Το πρόβλημα είναι σύνθετο, διότι:
1. Τα θέματα της υγείας ανήκουν στην αρμοδιότητα των κρατών και όχι της ΕΕ ως τέτοιας.
2. Κάθε κράτος μέλος επιβάλλει διαφορετικά μέτρα σε διαφορετικό χρόνο αναλόγως του προβλήματός του, χωρίς να αποφεύγονται τα λάθη, όπως στις περιπτώσεις της Ιταλίας και της Ισπανίας.
3. Κάθε κράτος έχει δομημένο το δικό του σύστημα υγείας αναλόγως των αναγκών και της οργάνωσής τους. Κανένα κράτος δεν ήταν προετοιμασμένο για ένα κτύπημα, όπως αυτό του κορωνοϊού, δηλαδή βιολογικού πόλεμου. Λόγω της κατάστασης, δύσκολα το ένα κράτος μπορεί να βοηθήσει το άλλο, αφού δεν δύναται να βοηθήσει επαρκώς τον εαυτό του.
4. Η παραγωγή αναπνευστήρων π.χ. για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι δύσκολη, αφενός, διότι η παραγωγή είναι παγωμένη και, αφετέρου, διότι η όποια έναρξή της για τον σκοπό αυτό δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες μιας τέτοιας πανδημίας από τη μια στιγμή στην άλλη.
Υποσχέσεις και πράξη
Οι εξαγγελίες της ΕΕ και των 27 ηγετών ή της κ. Λαγκάρντ από την ΕΚΤ και της Φον ντε Λάιν εκ μέρους της Επιτροπής είναι ένα πράγμα και η εφαρμογή τους είναι άλλο. Η κρίση και κάθε κρίση φέρνει στην επιφάνεια τα κενά της Ε.Ε. Ποια είναι όμως η ΕΕ; Τα κράτη μέλη της και δη οι ηγέτες της, που λαμβάνουν τις αποφάσεις σε επίπεδο Συμβουλίου Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων, όπως και οι Ευρωβουλευτές, καθώς και οι Επίτροποι. Οι θεσμοί της ΕΕ ως τέτοιοι έχουν επικουρικό λόγο. Στους Αρχηγούς Κρατών και Κυβερνήσεων ανήκει η ευθύνη για τη λήψη μέτρων, καθώς και για την υλοποίησή τους. Αυτοί είναι που κυβερνούν την ΕΕ, αναλόγως της ισχύος ενός εκάστου και των συμμαχιών. Εάν αυτά που αναφέρει η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως μέτρα αλληλεγγύης δεν τα αντιληφθεί και δεν θα βιώσει θετικά ο κάθε Ευρωπαίος πολίτης θα ενισχυθούν οι τάσεις αμφισβήτησης, ακόμη και οι φωνές για νέες αποχωρήσεις μετά από εκείνη της Βρετανίας, η οποία δεν βρίσκεται καθόλου σε καλύτερη θέση από αυτήν των κρατών με της ΕΕ. Το γεγονός αυτό δεν αθωώνει την ΕΕ ως τέτοια, αλλά αποδεικνύει ότι στις κρίσεις φαίνονται οι ηγέτες. Και, αν δεν επέλθουν αποχωρήσεις, θα ενισχυθούν οι κύκλοι και οι ταχύτητες της ΕΕ, ακόμη και η δημιουργία μιας σκληρής Ευρωζώνης, εάν κάποιοι από τους Νότιους αποχωρήσουν.
Το όπλο του Κόντε
Ο Τζουσέπε Κόντε έχει δίκαιο να επιμένει για τη διάσωση της χώρας του και να ζητά στήριξη. Όχι μόνο γιατί είναι από τις μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ και από τους θεμελιωτές της, αλλά διότι αυτό βοηθά στη συνοχή της ΕΕ. Άλλωστε, η έκδοση ευρωομολόγου είναι μια ορθή κίνηση. Και ο ίδιος, όπως είπε, δεν θέλει να επωμιστούν άλλα κράτη τα δικά του χρέη. Πέραν της Ιταλίας, το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες, οι οποίες διαισθάνονται ότι, εάν αυτές βγουν από την κρίση πολύ πιο λαβωμένες από τη Γερμανία και τις χώρες του Βορρά, η διαφορά μεταξύ Βορρά και Νότου θα αυξηθεί. Και ιδίως η ισχύς της Γερμανίας, που είναι μεν μια δημοκρατική ευρωπαϊκή χώρα, αλλά μέσα από την αύξηση των ανισοζυγίων δυνάμεων θα έχουμε, μέσω των Θεσμών της ΕΕ, κατά εντονότερο τρόπο μια Γερμανική Ευρώπη!
Πρέπει, όμως, και οι χώρες του Νότου να αλλάξουν πρακτικές. Αληθές είναι ότι έχουν δείξει στην πράξη τις προθέσεις τους το προηγούμενο διάστημα. Άλλωστε, η κρίση αυτή δεν προκαλεί οικονομικά προβλήματα, λόγω ασυνέπειας, αλλά ένεκα ενός απρόβλεπτου παράγοντα.
Ο σκληρός ρεαλισμός λέει ότι ο καθένας κάνει τη δουλειά του. Και εξυπηρετεί τα συμφέροντά του. Η διαιώνιση της κρίσης, δηλαδή η αδυναμία αντιμετώπισης των επιπτώσεων μέσω της ΕΕ, θα φέρει αντιδράσεις από τη βάση. Σε κάποιες περιπτώσεις θα προκύψουν ακόμη και λαϊκές αναταραχές, εάν ο κόσμος δυστυχεί και η ΕΕ, στην οποία, καλώς ή κακώς, πίστεψε, δεν θα μπορεί να βοηθήσει στην πράξη. Τέτοιες αρνητικές εξελίξεις δεν συμφέρουν σε κανέναν. Ούτε καν σε αυτήν τη Γερμανία. Εκτός και αν το Βερολίνο πάρει στρατηγικές αποφάσεις ότι, αντί της συνδιαλλαγής και της συναίνεσης, θα ακολουθήσει άλλους δρόμους με τους συμμάχους του.
Σε ένα ορθολογιστικό πάντως παιχνίδι υπολογισμένων αποφάσεων ενδέχεται το όπλο της Ιταλίας να είναι η απειλή της κατάρρευσής της, την οποία, βεβαίως, δεν θέλει κανένας, εάν αυτή θα παρασύρει και άλλους μαζί της. Ολόκληρη την Ευρωζώνη. Ή, εάν θα επιφέρει χειρότερα προβλήματα, από το κόστος που συλλογικά θα επωμιστούν οι εταίροι μεταξύ τους για την έκδοση ενός ευρωομολόγου. Άρα, στην επόμενη Σύνοδο θα πρέπει να εξευρεθούν λύσεις. Διότι, εάν δεν εξευρεθούν, η εξαφάνιση του κορωνοϊού θα φέρει μεν το τέλος της δικής του κρίσης, αλλά θα ανοίξει την αυλαία άλλων κρίσεων, νέων περιπετειών, τις οποίες ενδέχεται να μην έχουμε ξαναζήσει.
Και είναι πολύ πιθανό, μέσα από τις όποιες διαλυτικές τάσεις, να μην έρθει, όπως κάποιοι θέλουν να πιστεύουν, το τέλος του καπιταλισμού στην Ευρώπη, αλλά η έλευση ενός νέου, πιο σκληρού από αυτόν τον οποίο γνωρίζουμε σήμερα. Πάντως, εάν διαβάσει κάποιος τις κοινές θέσεις των 27, διαπιστώνει ότι δεν έχουν τάσεις αυτοκτονίας. Βεβαίως, σε τέτοιες κρίσεις κανείς δεν ξέρει…
Γιάννος Χαραλαμπίδης
Δρ των Διεθνών Σχέσεων
simerini