Το κινεζικό χρέος θα μπορούσε να προκαλέσει κατάρρευση στις αναδυόμενες αγορές

Όλα τα μέλη του G-20 συμφώνησαν να αναστείλουν αυτές τις υποχρεώσεις αποπληρωμής έως το τέλος του έτους˙ όλα τα μέλη εκτός από ένα. Η Κίνα υπέγραψε την δέσμευση του G-20, αλλά πρόσθεσε επιφυλάξεις που την μετέτρεψαν σε αστειότητα.

Ο καινοφανής κορωνοϊός έχει σταματήσει την παγκόσμια οικονομία. Η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να μειωθεί από 2,9% πέρυσι σε βαθιά αρνητικό έδαφος το 2020 -τη μόνη χρονιά εκτός από το 2009 που συνέβη κάτι τέτοιο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ανάρρωση πιθανότατα θα είναι αργή και επώδυνη. Οι κυβερνητικοί περιορισμοί για την αποτροπή της επανεμφάνισης του ιού θα εμποδίσουν την παραγωγή και την κατανάλωση, όπως θα κάνουν και οι αθετήσεις υποχρεώσεων, οι χρεοκοπίες, και οι περικοπές προσωπικού που έχουν ήδη προκαλέσει ρεκόρ ανεργίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όμως, όλες οι χώρες δεν θα υποφέρουν εξίσου τον πόνο της παγκόσμιας ύφεσης. Οι χώρες χαμηλού εισοδήματος υποφέρουν από κακές υγειονομικές υποδομές, κάτι που αναστέλλει την ικανότητά τους να καταπολεμούν τον κορωνοϊό, και πολλές από αυτές είχαν επικίνδυνα υψηλά επίπεδα χρέους ακόμη και πριν η πανδημία απαιτήσει μαζικές δαπάνες έκτακτης ανάγκης. Οι ξένοι επενδυτές αποσύρουν τώρα κεφάλαια από τις αναδυόμενες αγορές και τα ξαναγυρνούν στον πλούσιο κόσμο αναζητώντας ένα ασφαλές καταφύγιο. Ως αποτέλεσμα, χώρες όπως η Νότια Αφρική, η Κένυα και η Νιγηρία βλέπουν τα νομίσματά τους να χάνουν αξία -καθιστώντας δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να εξυπηρετήσουν δάνεια από το εξωτερικό.
Αντιμέτωπες με την απειλή οικονομικής καταστροφής, οι φτωχές χώρες έχουν στραφεί σε πολυμερή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Το ΔΝΤ έχει ήδη αποδεσμεύσει κεφάλαια έκτακτης ανάγκης σε τουλάχιστον 39 χώρες και μέχρι τα τέλη Μαρτίου περισσότερες από 40 επιπλέον χώρες είχαν κάνει προσέγγιση [1] για βοήθεια. Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει βάλει σε ταχεία επεξεργασία 14 δισεκατομμύρια δολάρια για προσπάθειες ανακούφισης από κρίσεις. Ωστόσο, ακόμη και καθώς προσφέρουν εξαιρετικά [2] ποσά για βοήθεια, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα γνωρίζουν ότι αυτά τα ποσά δεν θα είναι αρκετά. Για τον λόγο αυτό, κάλεσαν [3] στην Ομάδα των 20 πιστωτικών χωρών να αναστείλουν την συλλογή πληρωμών τόκων από δάνεια που έχουν πραγματοποιήσει σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Στις 15 Απριλίου, το G-20 δεσμεύθηκε: Όλα τα μέλη του συμφώνησαν να αναστείλουν αυτές τις υποχρεώσεις αποπληρωμής έως το τέλος του έτους -όλα τα μέλη εκτός από ένα, δηλαδή.
Η Κίνα υπέγραψε την δέσμευση του G-20, αλλά πρόσθεσε επιφυλάξεις που την μετέτρεψαν σε αστειότητα. Η Κίνα αποκλείει ουσιαστικά εκατοντάδες μεγάλα δάνεια που εκτείνονται σε όλη την Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI) για την ανάπτυξη υποδομών. «Τα προτιμησιακά δάνεια» (“Preferential loans”), όπως αυτά που πραγματοποίησε η Export-Import Bank of China (EximBank), «δεν εμπίπτουν στην ελάφρυνση του χρέους», δήλωσε το όργανο του Πεκίνου, [η εφημερίδα] Global Times, την επόμενη ημέρα μετά την ανακοίνωση του G-20. Η EximBank έχει χρηματοδοτήσει πάνω από 1.800 έργα της BRI [4] σε δεκάδες χώρες. Με το να συνεχίζει να απαιτεί πληρωμές τόκων από τα δάνεια, η Κίνα θα αναγκάσει τα φτωχά έθνη να επιλέξουν μεταξύ της εξυπηρέτησης χρεών και της εισαγωγής βασικών αγαθών όπως τρόφιμα και ιατρικές προμήθειες.
ΠΡΟΤΙΜΗΣΙΑΚΑ Ή ΑΡΠΑΚΤΙΚΑ;
Με βάση τις πληροφορίες που έχουμε συγκεντρώσει από ένα ευρύ φάσμα πηγών, εκτιμούμε [5] ότι μεταξύ του 2013 και του 2017, η Κίνα δάνεισε περισσότερα από 120 δισεκατομμύρια δολάρια σε 67 κυρίως αναπτυσσόμενες χώρες μέσω της BRI. Είναι αδύνατο να βρεθούν ακριβείς αριθμοί λόγω της αδιαφάνειας [6] αυτών των δανειοδοτικών συμφωνιών. Ωστόσο, η αύξηση του δανεισμού που ανέφερε η Κίνα για το 2018 και το 2019 υποδηλώνει ότι σήμερα τα χρέη αυτών των χωρών ως προς την BRI ανέρχονται σε τουλάχιστον 135 δισεκατομμύρια δολάρια.
Αριθμοί σαν κι αυτούς τοποθετούν την Κίνα στην πρώτη βαθμίδα των διεθνών δανειστών. Από το 2017, για παράδειγμα το Πακιστάν, είχε δανειστεί τουλάχιστον 21 δισεκατομμύρια δολάρια από την Κίνα, ή το 7% του ΑΕΠ του. Η Νότια Αφρική είχε δανειστεί περίπου 14 δισεκατομμύρια δολάρια, ή 4% του ΑΕΠ της. Και οι δύο χώρες, όπως και πολλές άλλες, οφείλουν πολύ περισσότερα στην Κίνα παρά στην Παγκόσμια Τράπεζα. Άλλες χώρες οφείλουν ακόμη περισσότερα στην Κίνα ως ποσοστό του ΑΕΠ τους. Εκτιμούμε ότι μέχρι το 2017, τα χρέη του Τζιμπουτί προς την Κίνα ανήλθαν στο 80% του ΑΕΠ του˙ της Αιθιοπίας ανερχόταν σχεδόν στο 20% του ΑΕΠ της. Και η Κιργιζία, μια από τις πρώτες χώρες που έλαβε τα κεφάλαια από το ΔΝΤ για τον κορωνοϊό, χρωστάει στην Κίνα πάνω από το 40% του ΑΕΠ της. Από το 2013, η Κίνα έχει παράσχει σχεδόν το ήμισυ [7] όλων των νέων δανείων σε χώρες που θεωρούνται ότι διατρέχουν υψηλό κίνδυνο αθέτησης υποχρεώσεων.
Η Κίνα χρεώνει σημαντικό τόκο στα δάνειά της. Παρόλο που το Πεκίνο αποκαλεί τα επιτόκιά του «προτιμησιακά», ορισμένα έργα της BRI, ιδιαίτερα τα μεγάλα, έχουν επιτόκια πάνω από τρεις εκατοστιαίες μονάδες [8] πάνω από το κόστος κεφαλαίου των κινεζικών τραπεζών -ή περίπου 4% έως 6%. Τα δάνεια της Παγκόσμιας Τράπεζας σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, αντίθετα, έχουν συνήθως επιτόκια λίγο πάνω από το 1% [9]. Και δεδομένου ότι η ίδια η Κίνα είναι ένας από τους μεγαλύτερους δανειολήπτες της Παγκόσμιας Τράπεζας, με δάνεια 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε εκκρεμότητα, η χώρα δανείζεται ουσιαστικά φτηνά από τον ανεπτυγμένο κόσμο και ξαναδανείζει, μέσω της BRI, με μια σημαντική αύξηση.
ΜΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΗ
Οι δανειολήπτες χαμηλού εισοδήματος της Κίνας βασίζονται σε δολάρια, ευρώ και άλλα βασικά ξένα νομίσματα για να πληρώσουν για εισαγωγές και για να εξυπηρετούν τα χρέη τους. Αλλά πολλοί δεν διαθέτουν επαρκή [συναλλαγματικά] αποθέματα για να καλύψουν και τα δύο. Η Ζάμπια, ένας πελάτης της BRI που έχει δανειστεί [10] πάνω από 6 δισεκατομμύρια δολάρια από την Κίνα, έχει αρκετά αποθεματικά [11] για να καλύψει μόνο τα δύο τρίτα των εξωτερικών πληρωμών που πρέπει να πραγματοποιήσει το επόμενο έτος. Οι εισαγωγές και η εξυπηρέτηση του χρέους κατά το επόμενο έτος πρόκειται να εξαλείψουν τα συνολικά αποθέματα της Νότιας Αφρικής. Εάν αυτές οι χώρες αθετήσουν τις υποχρεώσεις του δημοσίου χρέους τους, κάτι που φαίνεται όλο και πιο πιθανό, θα βρεθούν κλειδωμένες έξω από τις διεθνείς πιστωτικές αγορές και δεν θα μπορούν να διαχειριστούν τον προϋπολογισμό και τα εμπορικά ελλείμματα που απαιτούνται για να περιορίσουν την πανδημία.
Ωστόσο, αυτές οι χώρες δεν είναι οι μόνες που θα υποφέρουν. Ακόμα κι αν οι αθετήσεις ξεκινήσουν σε λίγες χώρες, θα εξαπλωθούν ευρέως καθώς οι επενδυτές συρρέουν στα αμερικανικά και στα γερμανικά ομόλογα (U.S. Treasuries, German Bunds), στον χρυσό και σε άλλα παραδοσιακά ασφαλή καταφύγια. Στις αρχές Απριλίου, οι ξένοι επενδυτές είχαν ήδη αποσύρει [12] περισσότερα από 96 δισεκατομμύρια δολάρια από όλες τις αναδυόμενες αγορές -ένα ποσοστό εκροής πολύ υψηλότερο από εκείνο που παρουσιάστηκε στην τελευταία οικονομική κρίση. Ως αποτέλεσμα, το ραντ της Νότιας Αφρικής και το ρεάλ της Βραζιλίας βούτηξαν κατά 25% μέχρι στιγμής φέτος. Το να προστεθούν εκροές κεφαλαίων θα πιέσει αυτά τα νομίσματα περαιτέρω [13], κάνοντας το κόστος για ουσιαστικές εισαγωγές να απογειωθεί. Οι τιμές των τροφίμων ήδη κάνουν άλμα [14] σε ολόκληρη την Αφρική. Τα Ηνωμένα Έθνη προβλέπουν [15] ότι η ήπειρος θα χρειαστεί να δαπανήσει επιπλέον 10,6 δισεκατομμύρια δολάρια για την υγειονομική περίθαλψη φέτος για να αντιμετωπίσει την πανδημία, με τις ιατρικές προμήθειες και φαρμακευτικά προϊόντα από το εξωτερικό να αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος αυτού. Η περαιτέρω διαρροή κεφαλαίων σημαίνει συνεπώς ευρύτερο υποσιτισμό, ταχύτερη μετάδοση νόσων, και περισσότερη μετανάστευση.
Εν ολίγοις, εάν ο αναπτυσσόμενος κόσμος δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τα χρέη του, η παγκόσμια υγεία και η οικονομική κρίση μόνο θα επιδεινωθούν. Η Κίνα, όπου ξεκίνησε η πανδημία, σίγουρα έχει δεχθεί ένα οικονομικό πλήγμα. Αλλά με περισσότερα από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε αποθεματικά ξένου συναλλάγματος και ένα νόμισμα που διατηρήθηκε σταθερό καθ’ όλη την διάρκεια της κρίσης, είναι πολύ καλύτερα τοποθετημένη για να αντέξει την καταιγίδα από όσο οι περισσότεροι δανειολήπτες. Αυτοί οι δανειολήπτες, με την πτώση νομισμάτων, την διαφυγή κεφαλαίου και το τρομερό ιατρικό κόστος να προδιαγράφονται, δεν είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν αποπληρωμές της BRI στην Κίνα.
Αν και οι σχολιαστές έχουν παρομοιάσει την BRI με ένα σχέδιο Marshall [16] για τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι δύο πρωτοβουλίες δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικές στην προσέγγισή τους. Η κλίμακα της χρηματοδότησης ίσως να είναι συγκρίσιμη (η αμερικανική βοήθεια Marshall είχε ύψος περίπου 145 δισεκατομμύρια δολάρια σε τρέχοντα δολάρια), αλλά οι ομοιότητες τελειώνουν εκεί. Η βοήθεια Marshall ήταν όλη επιχορηγήσεις, ενώ η χρηματοδότηση από την BRI είναι σχεδόν όλη χρέος. Αυτό το χρέος πνίγει τώρα τις αναπτυσσόμενες χώρες καθώς παλεύουν να βγουν από μια καταστροφική πανδημία. Αντί να προσθέτει στα δεινά τους, η Κίνα πρέπει να παίξει τον ρόλο της για να βοηθήσει να βγουν αυτά τα έθνη από την κρίση. Μπορεί να ξεκινήσει δηλώνοντας ένα πλήρες μορατόριουμ για την αποπληρωμή χρέους στην BRI μέχρι τουλάχιστον τα μέσα του 2021.
Ο BENN STEIL είναι διευθυντής για τα Διεθνή Οικονομικά στο Council on Foreign Relations και συντάκτης, πιο πρόσφατα, του βιβλίου με τίτλο The Marshall Plan: Dawn of the Cold War.
Ο BENJAMIN DELLA ROCCA είναι αναλυτής στο Council on Foreign Relations.
Μαζί, οι συγγραφείς δημιούργησαν το CFR Belt and Road Tracker.
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.ft.com/content/756d85fa-6fad-412f-9aaf-c3f476415ae1
[2] https://www.marketwatch.com/story/world-bank-says-coronavirus-outbreak-m…
[3] https://www.imf.org/en/News/Articles/2020/03/25/pr20103-joint-statement-…
[4] https://www.reuters.com/article/china-bank-beltandroad/chinas-eximbank-p…
[5] https://www.cfr.org/article/belt-and-road-tracker
[6] https://www.project-syndicate.org/commentary/china-opaque-foreign-develo…
[7] https://www.ft.com/content/4fd4e6ac-440a-11e9-b168-96a37d002cd3
[8] https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2019/04/DOLLAR_AND_SENSE_TR…
[9] https://treasury.worldbank.org/en/about/unit/treasury/ida-financial-prod…
[10] https://mg.co.za/article/2018-09-14-00-africas-debt-to-china-is-complica…
[11] https://www.ft.com/content/e3634816-66bd-4355-bc71-156016761dab
[12] https://www.economist.com/leaders/2020/04/11/emerging-markets-are-in-tur…
[13] https://www.cfr.org/blog/not-one-emerging-market-financial-crisis-many
[14] https://www.dw.com/en/price-hikes-in-africa-aggravate-the-coronavirus-cr…
[15] https://www.euractiv.com/section/africa/news/pressure-builds-for-eu-to-b…
[16] https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china…
φωτογραφία: Ένας φρουρός ασφαλείας στο κτήριο του Χρηματιστηρίου της Σαγκάης, στην Κίνα, τον Φεβρουάριο του 2020. Aly Song / Reuters
foreignaffairs.gr