Καταποντίζεται η λίρα και τραβά τη θηλιά στον λαιμό του Ερντογάν

ΕΕ: Πρόταση για ταμείο 50 δις για κάλυψη ιατρικών αναγκών και χορηγία για φτηνό εμβόλιο – Μένει από δολάρια η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας, καλπάζει ο πληθωρισμός, αυξάνονται τα χρέη και η ανεργία, ενώ η χώρα ψάχνει για σανίδα σωτηρίας

Ο κορωνοϊός και η λίρα τραβούν την τουρκική οικονομία στον πάτο και βάζουν θηλιά στο κεφάλι του Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος μάταια επιδιώκει να βρει σανίδα σωτηρίας. Τα χρόνια προβλήματα της τουρκικής οικονομίας βγαίνουν στην επιφάνεια σε μια κρίση, που εκ της φύσεώς της δεν έχει προηγούμενο.
Οι υποσχέσεις των ΗΠΑ για στήριξη δεν φαίνεται να αποδίδουν, ενώ πάντα είναι ανοικτή η προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Κάτι τέτοιο ο Ερντογάν δεν θέλει καν να το σκέφτεται.
Το ταμείο της Ευρωβουλής και το νέο μνημόνιο
Ποιες όμως επιλογές τού απομένουν, εάν δεν βρει το μαγικό εμβόλιο για να θεραπεύσει την οικονομική κατάσταση της χώρας του, όπως ο υπόλοιπος κόσμος, μεταξύ των οποίων και η ΕΕ, που ψάχνουν για το εμβόλιο του κορωνοϊού: Ειδικώς, επί τούτου, σε έκθεση της ΕΕ γίνεται αναφορά στην ανάγκη εξεύρεσης δισεκατομμυρίων ευρώ για την επιδότηση του εμβολίου, το οποίο στα αρχικά του στάδια θα στοιχίζει «κάπως», και ως εκ τούτου, θα πρέπει να επιδοτηθεί από τις Βρυξέλλες για να μπορούν οι λαοί της Ευρώπης να το προμηθεύονται σε λογική τιμή.
Την ίδια στιγμή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβουλίου εισηγείται τη δημιουργία ενός νέα Ταμείου Αλληλεγγύης για τον κορωνοϊό της τάξης των 50 δις ευρώ, που θα αντληθούν από τον προϋπολογισμό. Και συμβαίνουν αυτά την ώρα που εκκρεμεί ο τρόπος με τον οποίο θα εξευρεθεί το 1,5 τρις ευρώ, που χρειάζεται η ΕΕ για να καλυφθούν σταδιακά οι ζημιές που προέκυψαν από τον κορωνοϊό και να βάλει μπροστά η οικονομία κατά τρόπο αποτελεσματικό, σε μια κινούμενη άμμο, λόγω της ύφεσης, που θα κινηθεί ανάλογα με τις εξελίξεις και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάθε χώρα. Είναι σε αυτήν τη βάση που το Υπουργείο Οικονομικών της Κύπρου υιοθετεί τη λογική των ευέλικτων επιλογών.
Μπορεί μεν η ΕΕ να μην επιμένει, πλέον, στο σύμφωνο σταθερότητας, όμως, όταν το κράτος και δη τα δημοσιονομικά ξεπεράσουν τα όρια, τότε η επιλογή θα είναι το μνημόνιο. Συνεπώς, η αποφυγή ενός νέου μνημονίου σημαίνει σύνεση απ’ όλους και ορθή διαχείριση της κατάστασης για το επόμενο διάστημα. Η λογική λέει ότι, το σοφό είναι να προχωρήσουμε εμείς σε μέτρα αντί να οδηγήσουμε την κατάσταση στην επιβολή μέτρων από μια νέα Τρόικα, η οποία θα διαχειρίζεται αυτή όπως θέλει τον προϋπολογισμό, καθότι αυτή θα πληρώνει, αλλά και φόρων.
Οι αμαρτίες του Ερντογάν
Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν υπάρχει χώρος για λαϊκισμούς, ή για άλλες μαγκιές όπως αυτές του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν με την Κεντρική Τράπεζα της χώρας του, την οποία πολιτικοποίησε και έθεσε υπό τη δική του κηδεμονία, πληρώνοντας, όμως, τώρα την αξιοπιστία της, που της έχει στερήσει σε διεθνές επίπεδο.
Εντός του 2019 η τουρκική λίρα έχασε 14% στην ισοτιμία της σε σχέση με το δολάριο. Η πτώση δεν έμεινε εκεί. Την περασμένη εβδομάδα έγραψε ρεκόρ πτώσης με 7,4 ως προς το ένα δολάριο, και η πτώση μεγάλωσε φτάνοντας το 17%. Μόνο τις τελευταίες ημέρες η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας έχασε 4 δις από τα αποθεματικά της σε δολάρια για να στηρίξει τη λίρα. Γενικώς, τα αποθεματικά σε ξένο συνάλλαγμα εξαντλούνται.
Ταυτοχρόνως, την περασμένη εβδομάδα η Τουρκία αναγκάστηκε να απαγορεύσει σε τρεις μεγάλες τράπεζες του εξωτερικού να διενεργούν συναλλαγές με τουρκική λίρα, διότι κατά τον ισχυρισμό τής Άγκυρας κερδοσκοπούσαν σε βάρος του νομίσματός της, το οποίο δεχόταν στην ουσία επίθεση επί σκοπώ.
Η νέα πτώση της τουρκικής λίρας είναι συνάρτηση:
α) Της περαιτέρω μείωσης των εξαγωγών, που έφτασε ώς το 18% στη μεταποιητική βιομηχανία, γεγονός που άνοιξε την ψαλίδα στο πάγιο πρόβλημα του ανισοζυγίου εμπορικών συναλλαγών.
β) Της αύξησης του πληθωρισμού (πέραν του 15%) και της ανεργίας (17%), καθώς και της ύφεσης που θα κτυπήσει τη χώρα, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα αποπληρωμής των εξωτερικών οφειλών για το 2020, που φτάνουν περί τα 170 δις δολάρια.
Το μαξιλαράκι των 16 δις δολαρίων, που υπολογίζει να κερδίσει η χώρα από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, δεν φαίνεται ικανό να σώσει την παρτίδα, καθότι ο τουρισμός δύσκολα μπορεί να σωθεί λόγω των καθυστερημένων μέτρων που ελήφθησαν από την Κυβέρνηση στον τρόπο αντιμετώπισης του κορωνοϊού. Τα συναλλαγματικά αποθεματικά της Τουρκίας σε δολάρια έχουν μειωθεί δραματικά το τελευταίο διάστημα. Από 40 δις δολάρια, που ήταν προ μερικών μηνών, έχουν πέσει στα 25 δις ευρώ, χωρίς η χώρα να μπορεί να έχει τη δυνατότητα προμήθειας νέων δολαρίων ένεκα της έλλειψης εμπιστοσύνης, που υπάρχει διεθνώς έναντι της Τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία είναι πολιτικοποιημένη. Με άλλα λόγια, δεν δρα ανεξάρτητα και τελεί κάτω από τον έλεγχο του Ερντογάν. H Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ και άλλες Κεντρικές Τράπεζας, στις οποίες απευθύνθηκε η Άγκυρα για προμήθεια δολαρίων στην πρακτική του swap line (δηλαδή να πάρει δολάρια και να πληρώσει πίσω με καθορισμένο επιτόκιο), δεν ανταποκρίθηκαν, παρότι η τουρκική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι κάτι υπάρχει στον ορίζοντα.
Μέτρα και ερωτήματα…
Για να αναπνεύσει η Τουρκία επιβάλλεται μεταξύ άλλων:
1) Να αυξήσει τις εξαγωγές λόγω μεγαλύτερης ανταγωνιστικότητας ένεκα της πτώσης της λίρας. Πώς να το πετύχει υπό τις υφιστάμενες συνθήκες όταν η οικονομία είναι παγωμένη και μόλις τώρα προσπαθεί να βάλει μπρος; Δηλαδή να επανεκκινήσει.
2) Να αυξήσει τις ξένες επενδύσεις. Πώς να το πετύχει όταν στην παρούσα φάση υπάρχει γενική ύφεση και όταν ένα από τα μεγάλα προβλήματα της χώρας είναι η έλλειψη αξιοπιστίας προς την τουρκική αγορά και δη την Κεντρική Τράπεζα της χώρας.
3) Να αυξήσει η Κεντρική Τράπεζα το επιτόκιο. Το έχει ήδη πράξει και συνεχίζει, χωρίς όμως σοβαρά αποτελέσματα. Το προηγούμενο διάστημα το επιτόκιο ήταν στο 12%.
Οι εκτιμήσεις είναι ότι υπό τις υφιστάμενες συνθήκες η λίρα θα συνεχίσει να αποδυναμώνεται, αφού οι ξένοι επενδυτές δεν θεωρούν ως επαρκώς αξιόπιστη την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας και την αγορά της. Στην ουσία η Άγκυρα δεν βρίσκει Τράπεζα να της δανείσει χρήματα, διότι δεν υπάρχει αξιοπιστία.
Η απειλή και το σενάριο του εμφυλίου
Ο Ερντογάν φαίνεται να χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του, όμως δεν διστάζει να αλωνίζει την Κυπριακή ΑΟΖ. Και σε άλλες περιόδους η Τουρκία αντιμετώπισε τρομερά οικονομικά προβλήματα, αλλά οι ένοπλες δυνάμεις έχουν δικούς τους πόρους και απορροφούν σταθερά βασικό τμήμα του προϋπολογισμού. Όμως, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτή η κρίση δεν θα επηρεάσει ακόμη και αυτόν τον στρατό, χωρίς να σημαίνει μείωση της τουρκικής απειλής.
Η αντιπολίτευση, πάντως, κτυπά αλύπητα τον Τούρκο Πρόεδρο. Και προφανώς στο Κυπριακό και τα Ελλαδοτουρκικά οι Κεμαλιστές δεν τηρούν ηπιότερη στάση από εκείνην του AKP. Το αντίθετο συμβαίνει. Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί με τη χώρα εάν η οικονομική κατάσταση γίνει ακόμη χειρότερη. Το 2023, όταν δηλαδή θα διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές, δεν είναι μακριά, αλλά ούτε και κοντά.
Ο Ερντογάν έχει το δικό του πλέον βαθύ κράτος και δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένος να αφήσει την εξουσία. Πάντως, εάν δεν βρει λύσεις, είναι πολύ πιθανό να προκύψει νέο κύμα λαϊκών αντιδράσεων.
Πώς θα τις αντιμετωπίσει ο Τούρκος Πρόεδρος;
Θα εξωτερικεύσει το πρόβλημα -ή όχι- και σε ποιο βαθμό, για να γλιτώσει από τους εσωτερικούς πονοκεφάλους;
Πώς θα κρατηθεί στην εξουσία; Με τη βία εσωτερικά και με την κλιμάκωση των απειλών εξωτερικά;
Και αν χάσει στις εκλογές του 2023 θα αποδεχθεί την ήττα;
Και πώς θα συμπεριφερθούν οι Κεμαλιστές; Με έλεος ή θα έχει την τύχη του Μεντερέζ;
Οι οπαδοί του Ερντογάν και ο ίδιος, που έχουν γεμίσει τις φυλακές με αντιφρονούντες, θα κάτσουν με σταυρωμένα τα χέρια, ειδικώς όταν ελέγχουν τις δομές και τους «θεσμούς» του βαθέος κράτους;
Θα βρεθεί ή όχι η χώρα ακόμη και μπροστά στον κίνδυνο εμφυλίου πολέμου λόγω των οξέων οικονομικών προβλημάτων, που ενίοτε απειλούν την κοινωνική συνοχή και φέρνουν πολιτική αναταραχή;
Δεν είναι μόνο η παγκόσμια οικονομία, αλλά και ο ίδιος ο Ερντογάν, καθώς και η Τουρκία, που χορεύουν σε κινούμενη άμμο.
Προϋπολογισμός της ΕΕ
Η ΕΕ έχει τα δικά της προβλήματα. Και να ήθελε, δεν μπορεί να δώσει επαρκή σωσίβια στην Τουρκία, όταν η ίδια προσπαθεί να βρει τη φόρμουλα να σταθεί στα πόδια της. Έχει εγκριθεί το ποσό των 0,54 τρις ευρώ για τη στήριξη της αγοράς σε πρώτη φάση μέσω δανεισμού, αλλά εκκρεμεί ο τρόπος διάθεσης άλλων ποσών, κυρίως εκείνων που θα προέρχονται από το ταμείο ανασυγκρότησης (αναδιάρθρωσης), του οποίου όμως ούτε καν το νομικό καθεστώς δεν έχει ρυθμιστεί ακόμη.
Η ΕΕ χρειάζεται άλλα 1,5 τρις ευρώ για να στηρίξει την οικονομία της και να διατηρήσει τη συνοχή της. Το επόμενο διάστημα τόσο το ταμείο ανασυγκρότησης όσο και το θέμα του προϋπολογισμού για την επταετία 2021-2027 θα συζητηθεί επί Γερμανικής Προεδρίας και προφανώς θα κλείσει με τη λήξη της, δηλαδή περί το τέλος του έτους.
Νέο ταμείο δαπανών για την υγεία
Επειδή, μάλιστα, περί οικονομίας και συνοχής ο λόγος, βασική πλέον μεταβλητή είναι η υγεία και δη η εξεύρεση φαρμάκων, που θα περιορίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις του κορωνοϊού και δη τη θνητότητα. Αυτή είναι μια φόρμουλα ασφαλείας μέχρι να εξευρεθεί το εμβόλιο. Συναφώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει τη δημιουργία ενός Ταμείου Αλληλεγγύης για τον κορωνοϊό, τουλάχιστον 50 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο θα εγγυάται ο προϋπολογισμός της ΕΕ. Το ταμείο αυτό θα υποστηρίζει τις χρηματοδοτικές προσπάθειες που αναλαμβάνονται από τους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης.
Τόσο το Κοινοβούλιο όσο και η Επιτροπή των Περιφερειών υποστηρίζουν τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν στον χώρο της υγείας για την ενίσχυση της αγοράς ιατρικών προϊόντων και εξοπλισμού. Η πρόταση του Ευρωκοινοβουλίου έχει βαρύτητα, διότι, χωρίς την ψήφο του, δεν μπορούν να ψηφιστούν οι προϋπολογισμοί της ΕΕ. Άρα έχει τη δυνατότητα να διαπραγματευτεί μια τέτοια πρόταση.
Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΕ, μέχρι σήμερα έχουν διατεθεί στον χώρο της υγείας ως αποτέλεσμα του κορωνοϊού ή είναι διαθέσιμα για απορρόφηση τα εξής ποσά:
1) 380 εκατομμύρια ευρώ για ένα κοινό ευρωπαϊκό αποθεματικό επειγόντων ιατρικών εξοπλισμών (π.χ. αναπνευστήρων, προστατευτικών μασκών και εργαστηριακών προμηθειών).
2) Εργαλείο Υποστήριξης Έκτακτης Ανάγκης
2,7 δις ευρώ για την παροχή συντονισμένης ανταπόκρισης στην ΕΕ: α) Οικονομική υποστήριξη και συντονισμός επιτακτικών αναγκών όπως η εισαγωγή, μεταφορά και διανομή ιατρικών εξοπλισμών. β) Μεταφορά ασθενών σε διασυνοριακές περιοχές. γ) Κατασκευή κινητών νοσοκομείων. δ) Ανάπτυξη φαρμάκων και δοκιμών.
3) Κατάργηση προσωρινών δασμών και ΦΠΑ στις εισαγωγές ιατροτεχνολογικών προϊόντων και προστατευτικού εξοπλισμού από τρίτες χώρες.
4) ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας – Υποστήριξη πανδημικής κρίσης) 240 δισεκατομμύρια ευρώ διαθέσιμα για χρηματοδότηση μέσω του Enhanced Conditions Credit Line (ECCL) για τις 19 Χώρες της Ευρωζώνης (μόνο εάν ζητείται πιστωτικό όριο και ισούται με το μέγιστο 2% επί του ΑΕΠ της χώρας, όπως αυτό καταγράφηκε στα τέλη του 2019). Η χρηματοδότηση καλύπτει άμεσο και έμμεσο κόστος υγειονομικής περίθαλψης, θεραπείας και πρόληψης λόγω της κρίσης COVID-19.
Μνημόνια και σανίδα σωτηρίας
Βεβαίως, το ζήτημα για την ΕΕ είναι πώς θα στηριχθούν στην παρούσα φάση οι οικονομίες. Επί τούτου, υπάρχουν μεν κάποιοι σχεδιασμοί, όπως το πρόγραμμα Sure που προνοεί 100 δις για τις επιχειρήσεις και τη διατήρηση θέσεων εργασίας, καθώς και τα 750 δις της ΕΚΤ ως το τέλος του έτους για την αγορά ομολόγων για να τονωθεί η αγορά. Εκείνο, βεβαίως, που συνάγεται είναι ότι, κάθε κράτος καθίσταται πρωτίστως το ίδιο υπεύθυνο για τα του οίκου του.
Για όσους, μάλιστα, δεν τα καταφέρουν, υπάρχει και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, δηλαδή η στήριξη μέσω μνημονίου. Ίσως, για μας, που έχουμε περάσει από το στάδιο αυτό, να είναι κίνητρο για να ενεργήσουμε όπως πρέπει να μην κάνουμε πισωγύρισμα.
Όσο, δε, για την Τουρκία και τον Ερντογάν, δεν έχουν καν την ευκαιρία του ΕΜΣ. Έχουν, όμως, το ΔΝΤ, το οποίο για τον Τούρκο Πρόεδρο σηματοδοτεί ενδεχομένως την αντίστροφη μέτρηση της παραμονής του στην εξουσία. Ίδωμεν, εάν θα βρει και ποιος θα του δώσει σανίδα σωτηρίας ή αν θα τον αφήσουν να πάει στον πάτο μαζί με την τουρκική λίρα. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα μειωθεί η τουρκική απειλή…
Γιάννος Χαραλαμπίδης
Δρ. των Διεθνών Σχέσεων
simerini