Οι άγιοι φυλακές των ναών στα χρόνια της τουρκοκρατίας

Οι κελιώτισσες και οι γαϊδουροεπίτροποι που δρούσαν σε όλες τις ενορίες της Αθήνας -Οι φυσιογνωμίες που έδρασαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Φωτογραφία: Οι Εκκλησίες του Προφήτη Ηλία και των Ταξιαρχών, υδατογραφία James Skene. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
Από τον Ελευθέριο Σκιαδά
«δημοκρατία»
Υπήρχαν δύο τύποι που πρωταγωνιστούσαν στην κοινωνική ζωή της Αθήνας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και τους οποίους φρόντισαν να μας απαθανατίσουν ο Δημήτριος Καμπούρογλους, ο Παναγής Σκουζές και ο Χρήστος Ενισλείδης. Ηταν οι κελιώτισσες και οι γαϊδαροεπίτροποι, οι οποίοι στην πραγματικότητα σχετίζονταν με την εκκλησιαστική ζωή της πόλης και τους ενοριακούς ναούς. Οι κελιώτισσες ήταν τα πλέον αγαθά πρόσωπα στα χρόνια της σκλαβιάς. Κατοικούσαν σε κελιά που ήταν φτιαγμένα δίπλα στις εκκλησίες και ήταν κάτι σαν τις διακόνισσες των αρχαίων εκκλησιών και τις νεότερες εκκλησάρισσες. Σκοπός τους, η διευκόλυνση των ενοριτών και ενοριτισσών να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Αναλάμβαναν να μεταφέρουν τις διάφορες ειδήσεις αλλά και να ξυπνούν νωρίς τους ενορίτες, φωνάζοντας ήσυχα: «Κοπιάστε στην εκκλησία»!
Οι γυναίκες αυτές ζούσαν τον παλμό της ενορίας, γνώριζαν όλους τους πιστούς αλλά και τα προβλήματά τους, τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές τους. Ταυτόχρονα βοηθούσαν όχι μόνον στην πρόσβασή τους στην εκκλησία, αλλά και στην επαφή τους με το ιερατείο που διαδραμάτιζε θεσμικό ρόλο εκείνα τα χρόνια. Οπως ήταν φυσικό, για τα πρόσωπά τους γεννήθηκαν θρύλοι και παραδόσεις, έχοντας πάντα το στοιχείο της λαϊκής υπερβολής. Ηξεραν να ισορροπούν ανάμεσα στους Τούρκους και τους χριστιανούς, να αποφεύγουν τις προκλήσεις και να φροντίζουν, σχεδόν όλο το εικοσιτετράωρο, να ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους.
Κάποτε, έλεγε μια παράδοση, μια κελιώτισσα ύφαινε στο κελί της, όταν πέρασε απέξω κάποιος άγνωστος διαβάτης, που φτερνίστηκε.
«Γεια σου, αν είσαι χριστιανός» φώναξε η κελιώτισσα.
«Μα, αν είμαι Τούρκος;» απαντά ο διαβάτης, ο οποίος πράγματι ήταν Τούρκος.
«Γεια σου τότε και πολλά τα έτη σου, αγά μου» του ανταπάντησε έξυπνα η κατατρομαγμένη κελιώτισσα, σώζοντας έτσι την κατάσταση. Ετσι κατακτούσαν τη θέση τους στη μικροκοινωνία της ενορίας οι υπομονετικές εκείνες και χιλιοβασανισμένες γυναίκες, οι οποίες ωστόσο ήταν απαραίτητες για τη θρησκευτική καθημερινότητα παρουσίες. Γι’ αυτό έγραψε και ο Δημ. Καμπούρογλους πως θα χρειαζόταν τουλάχιστον μία εξ αυτών για όποιον θα επιθυμούσε πραγματικά να γράψει κάποιο έργο για εκείνη την εποχή.
Εκτός, όμως, από τους αγίους επιτρόπους των ενοριακών ναών υπήρχαν και οι γαϊδαροεπίτροποι. Ακμασαν στα χρόνια του φοβερού και τρομερού δυνάστη Χατζή Αλή Χασεκή, ο οποίος έφτιαξε στην πόλη και το περίφημο τείχος που έφερε το όνομά του. Υποχρέωνε δε τους ραγιάδες να του πωλούν τα κτήματά τους, τα οποία στη συνέχεια εκμεταλλευόταν ανάλογα με τη θέση τους, είτε καλλιεργώντας τα είτε ανεγείροντας διάφορα κτίσματα. Ετσι σχεδόν όλοι οι μάστορες δούλευαν για λογαριασμό του, ενώ το βράδυ τούς φυλάκιζε να μην του φύγουν. Κάθε Κυριακή έβγαιναν στους δρόμους οι φύλακες του Χασεκή. Μάζευαν όσους κατοίκους των γύρω χωριών έφταναν στην Αθήνα για υποθέσεις τους. Αφού τους έπαιρναν ό,τι είχαν πάνω τους, στη συνέχεια τους φυλάκιζαν. Τους έβγαζαν την επομένη και επί μία εβδομάδα τους υποχρέωναν να εργάζονται για λογαριασμό του Χασεκή. Υστερα τους άφηναν για να πιάσουν άλλους. Ανδρες, γυναίκες, παιδιά και ζώα υποχρεωτικά περνούσαν από τα κτήματα του τυράννου, ο οποίος είχε οργανώσει τέλεια το σύστημά του.
Ο υπεύθυνος για τις αγγαρείες των δύστυχων ραγιάδων
Κάθε ενορία διέθετε και από έναν επίτροπο για να αγγαρεύει τους δυστυχείς ραγιάδες. Αλλά είχε και για τα ζώα, κυρίως τα απαραίτητα γαϊδουράκια, ειδικό επίτροπο. Αυτόν τον αποκαλούσαν γαϊδαροεπίτροπο. Ηταν επιφορτισμένος να εξασφαλίζει κάθε Κυριακή όσα γαϊδουράκια ήταν απαραίτητα για τη δουλειά της εβδομάδας. Αυτό ίσχυε κυκλικά για όλες τις ενορίες των Αθηνών της εποχής του Χασεκή.