Πριν λίγες ημέρες και με αφορμή την συμπλήρωση 35 ετών από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ανακινήθηκε το θέμα των αγνοουμένων πολιτών και στρατιωτών της εισβολής του 1974. Εφέτος εξακριβώθηκε ότι τα οστά 5 στρατιωτών που ανακαλύφθηκαν σε ομαδικό τάφο, ταυτοποιούμενα με σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους, οδήγησαν στην διαλεύκανση της τύχης τους, ανήκαν σε στρατιώτες που σύμφωνα με φωτογραφικά ντοκουμέντα είχαν παραδοθεί σε τουρκικά στρατιωτικά τμήματα.
Η εθνική μνήμη ωστόσο των Ελλήνων πρέπει να έχει αδυνατίσει γενικότερα, καθώς ενώ η υπόθεση των αγνοουμένων ηλεκτρίζει ακόμη μετά από 35 χρόνια, η μνήμη άνω των 38.000 αγνοουμένων στρατιωτών που χάθηκαν πριν 87 χρόνια έχει ξεθωριάσει εντελώς.
Αν και η απώλεια αυτή επισκιάστηκε από τους 1.350.000 πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Ελλάδα και τους 300.000 νεκρούς της κεμαλικής θηριωδίας στην Μικρασιατική Καταστροφή, οφείλουμε σήμερα να επαναφέρουμε στην επικαιρότητα για να υπενθυμίσουμε ότι δυστυχώς η παρομοιώδης τουρκική αγριότητα εναντίων αοπλων και ανυπεράσπιστων αιχμαλώτων και αμάχων που πότισε με αίμα την Μικρασιατική γή το ’22 παραμένει αναλοίωτη στον χρόνο και όπως η Κύπρος την βίωσε το 1974 έτσι και οι υπόλοιποι Έλληνες -υπνωτισθέντες απο τις σειρήνες του κατευνασμού- μπορεί ανα πάσα στιγμή να ξυπνήσουν απότομα εν μέσω μιας νέας τουρκικής “ειρηνευτικής επιχείρησης” στο Αιγαίο και την Θράκη .
Η Στρατιά Σμύρνης, με την επιστροφή της στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1922, σύμφωνα με ελληνικούς υπολογισμούς είχε απωλέσει 54.000 άνδρες και άνω των 2.000 αξιωματικών, ενώ οι τουρκικές ανακοινώσεις έκαναν λόγο για σύλληψη 32.000 αιχμαλώτων στρατιωτών. Κατά την διάρκεια των εργασιών της Συνδιάσκεψης Ειρήνης στην Λωζάννη, άρχισαν να γίνονται γνωστές λεπτομέρειες από την τύχη των αιχμαλώτων στρατιωτών. Στον αθηναϊκό τύπο διαβάζουμε:
4 Δεκεμβρίου 1922
«Προ είκοσι δύο ημερών απέδρασε εξ Άγκυρας και κατέφυγεν ενταύθα ο Στυλιανός Αγαπίδης του Χαραλάμπους. Καταγόμενος εκ Κιουταχείας, είχε στρατολογηθή υπό των κεμαλικών, υπηρέτει δε εν Άγκυρα ως στρατιωτικός πιλοποιός. Επωφεληθείς της αποστρατεύσεως των Τούρκων, των αγόντων ηλικίαν μεγαλειτέραν του 41ου έτους, κατόρθωσε να διαφύγη και έφθασεν εδώ. Υποβληθείς ενταύθα εις εξέτασιν υπό των στρατιωτικών Αρχών, κατέθεσε τα εξής λυπηρά περί της καταστάσεως των αιχμαλώτων μας εν Μικρασία.
Ευρίσκονται εγκατεσπαρμένοι εις ολόκληρον την Ανατολήν, ιδία δε όπου υπάρχουν σιδηροδρομικοί σταθμοί, ένθα εκτελούν βαρυτάτας αγγαρείας. Είναι γυμνοί ανυπόδητοι και σκελετώδεις από τας στερήσεις και τας κακουχίας. Τους έχουν δώσει από δύο τσουβάλια, με τα οποία και μόνον οφείλουν να καλύψουν την γυμνότητά των. Αποθνήσκουν αθρόοι, άλλοι υποκύπτοντες εις τας κακουχίας και τας ασθενείας και άλλοι φονευόμενοι από τους Τούρκους, οι οποίοι θεωρούν τούτο ως τίτλον επιδείξεως. Ειδικώς δε οι εκ Μικρασίας καταγόμενοι απαγχονίζονται άνευ εξαιρέσεως και άνευ οιασδήποτε διαδικασίας.
Εφημερίδα Εμπρός 6 Ιανουαρίου 19236 Ιανουαρίου 1923
«Κατόπιν πολλών περιπετειών αφίχθησαν ενταύθα, αποδράσαντες εκ Μ. Ασίας οι αιχμάλωτοι στρατιώται Μαυράκης Αθανάσιος εκ Ραιδεστού Θράκης, κλάσεως 1919 και Καβίλης Κωνστ. εκ Χρυσομέρου Θράκης κλάσεως 1916, αμφότεροι υπηρετούντες εις το τέως 18ο σύνταγμα πεζικού. Εξετασθέντες δια μακρών οι εν λόγω στρατιώται κατέθεσαν μεταξύ άλλων τα εξής: Ολόκληρος η Ιωνία έχει μεταβληθή εις αληθή κόλασιν δια τους υποδούλους Έλληνας και τους αιχμαλώτους μας. Αι Χριστιανικαί συνοικίαι Σμύρνης έχουν μεταβληθή εις απέραντον νεκροταφείον. Δεν απομένουν πλέον ειμή ελάχισται Ιταλικαί και Γαλλικαί οικογένειαι, αι οποίαι και αυταί αναχωρούν βαθμηδόν εκ Σμύρνης. Είνε προφανές ότι ο Κεμάλ επιζητεί την πλήρη εκδίωξη όλων των Ευρωπαίων δια να εκτουρκίση τελείως την Μ. Ασίαν. Αι γυναίκες και οι έφηβοι των υποδούλων Ελλήνων υφίστανται την βδελυρωτέραν ατίμωσιν υπό τα βλέμματα των συγγενών των ή των Ελλήνων αιχμαλώτων. Ήδη τα γυναικόπαιδα, όσα δεν είχον προλάβει ν’ αναχωρήσουν εξετοπίσθησαν εις το εσωτερικόν προς άγνωστον διεύθυνσιν. Οι Τούρκοι στρατιώται διατάσσουν τους Έλληνας αιχμαλώτους να ζητωκραυγάζουν υπέρ του Κεμάλ. Οι αρνούμενοι τουφεκίζονται αμέσως. (deja-vu? )Προ τινος τμήμα τουρκικού στρατού απέσπασεν εικοσάδα Ελλήνων αιχμαλώτων εκ των νεαρωτέρων, τους οποίους ετυφέκισαν, αφού ητίμασαν αυτούς, εις το Μπουνάρ Μπαή, έξω της Σμύρνης. Οι Έλληνες αξιωματικοί και στρατιώται έχουν τελείως απογυμνωθή, διότι οι Τούρκοι αξιωματικοί και στρατιώται τους αφήρεσαν τας στολάς των.
Οι Έλληνες αξιωματικοί καταδιώκονται και εξοντούνται περισσότερον ή οι στρατιώται. Οι Τούρκοι φαίνεται επιδιώκουν να αφήσουν τους αιχμαλώτους μας άνευ ηγητόρων ικανών να τους φρονηματίζουν. Δια τούτο οι αξιωματικοί μας ενδύονται στολάς στρατιωτών, υποβαλλόμενοι μετ’ αυτών εις τας πλέον εξαντλητικάς αγγαρείας.
Απειρία πτωμάτων Ελλήνων αιχμαλώτων ή υποδούλων σήπτονται έξω των πόλεων της Ιωνίας. Ο στρατιώτης Μαυράκης Α. βεβαιοί ότι έθαψε μόνος του εις μαγγανοπήγαδα έξω της Μαγνησίας άνω των 200 πτωμάτων, ο δε στρατιώτης Καβέλης Κ. άνω των 100. Εις Τούρκος της Μαγνησίας, επιδεικνύων προσφάτως μάχαιραν δίκοπον, εκαυχάτο ότι έχει σφάξει δι΄ αυτής άνω των 300 Χριστιανών. Συντετριμμένοι εκ του θεάματος τόσων πτωμάτων οι αιχμάλωτοι, όσοι επιζούν ακόμη, προσπαθούν να εξοικονομήσουν ολίγον χρόνον, ιδία την νύχτα, δια να καλύψουν δια χώματος τα πτώματα των συναδέλφων των, εκεί που ευρίσκονται».
13 Ιανουαρίου 1923
«Έφθασε προχθές ενταύθα, κατορθώσας να διαφύγη εκ των φυλακών του Στρατώνος Σμύρνης, έγκριτος γηραιός Αρμένιος έμπορος, όστις μας αφηγήθη δραματικά επεισόδια της εν ταις φυλακαίς του Κεμάλ διαμονής του. Ο εν λόγω Αρμένιος μας ανεκοίνωσεν ότι εις εν μόνον διαμέρισμα των Στρατώνων όπου εκρατείτο υπήρχον επίσης 300-400 Έλληνες πολίται και στρατιώται αιχμάλωτοι, οι οποίοι υποφέρουν τα πάνδεινα. Καθ’ εκάστην σχεδόν Τούρκοι αξιωματικοί εισερχόμενοι εις το διαμέρισμα σχηματίζουν ομάδας εκ 15-20 αιχμαλώτων, οι οποίοι και αποστέλλονται αμέσως εις το εσωτερικόν, ένθα και χάνονται
πλέον τα ίχνη των. Η αποστολή σημαίνει βέβαιον θάνατον εφ’ ο και συγκινητικαί εκτυλλίσονται σκηναί αποχωρισμού. . . Εκ των αιχμαλώτων επίσης πολλούς αγγαρεύουν Τούρκοι πολίται κατόπιν ενός απλού σημειώματος των στρατιωτικών αρχών. Ο πρώτος τυχόν Τούρκος, ο οποίος χρειάζεται εργάτας είτε δια τους αγρούς του, είτε δια κτίσιμον οικίας, είτε δια καθάρισμα γηπέδων δύναται να λάβη όσους θέλει Έλληνας αιχμαλώτους τους οποίους, εννοείται, χρησιμοποιεί εντελώς δωρεάν. Οι αιχμάλωτοι εν τούτοις λόγω των μαρτυρίων τα οποία υφίστανται εις την φυλακήν θα
επροτίμουν τας αγγαρείας αυτάς, εάν δεν διέτρεχον κατά τας αναγκαστικάς αυτάς εξόδους σοβαρώτατον κίνδυνον θανάτου. Διότι ο τουρκικός όχλος και ιδίως όμιλοι Τουρκοκρητών, οι οποίοι λυμαίνονται την πόλιν, λιθοβολούν πάσα συνοδείαν αιχμαλώτων, καθ’ εκάστην δε φονεύουν ένα ή δύο εκ των δυστυχών αυτών θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας. Οι χοτζάδες εις τα τεμένη καθ’ εκάστην ερεθίζουν τον τουρκικόν όχλον κατά των «γκιαούριδων», εξορκίζοντες εν ονόματι του Προφήτου τους πιστούς να μην αφήσουν ούτε ένα άπιστο ζωντανόνo. . .».
Στην διπλωματική αλληλογραφία του υπουργείου εξωτερικών και της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Λωζάννη, αναφέρονται τηλεγραφήματα όπως το παρακάτω:
«Αι πληροφορίαι ας έχομεν περί του τρόπου διατροφής και στεγάσεως των εν Μ. Ασία αιχμαλώτων παριστώσι τας συνθήκας της ζωής των απελπιστικάς και αφορήτους. Νήστεις, γυμνοί, εργάζονται νυχθημερόν εις κοπιώδεις εργασίας έχοντες επί πλέον την βάρβαρον συμπεριφοράν των Τούρκων αξιωματικών και οπλιτών. Παρακαλώ να διαμαρτυρηθήτε παρά τη Κοινωνία των Εθνών δια την τοιαύτην συμπεριφοράν των Τούρκων απέναντι των αιχμαλώτων και ζητήσητε, πρώτον, την ταχείαν αποστολήν εις Ανατολήν επιτροπής της Κοινωνίας των Εθνών ίνα εξετάση την εκεί κατάστασιν των αιχμαλώτων, δεύτερον, την αποστολήν αντιπροσώπων της Κοινωνίας των Εθνών εις τα κυριώτερα κέντρα ημετέρων αιχμαλώτων εν Μ. Ασία. Θέλετε προσθέσει ότι ελληνική Κυβέρνησις αναλαμβάνει έξοδα άνω αποστολής, ότι δεν έχει αντίρρησιν εάν Τουρκίαν ήθελεν όπως Κοινωνία των Εθνών αποστείλη εξόδοις τουρκικής Κυβερνήσεως και αντιπροσώπους εις Ελλάδα».
«Κατά πληροφορίας προσώπου ελθόντος εκ Πανόρμου κεμαλικαί Αρχαί μετέφεραν εκεί δύο χιλιάδας αιχμαλώτων προς χρησιμοποίησιν αυτών εις οδοποιίαν. Κατάστασις Ελλήνων αιχμαλώτων τούτων αξιολύπητος. Είναι κεκαλυμμένοι δια σάκκων [στερούνται] δε παντελώς εσωτερικών ενδυμάτων και υποδημάτων απαγορευμένης χορηγήσεως αυτοίς τοιούτων. Τρέφονται λίαν ελλειπώς και οι πλείστοι απέθανον εξ εξαντλήσεως».
Εν τω μεταξύ οι διαπραγματεύσεις που είχαν αρχίσει στην Λωζάννη για το θέμα της ανταλλαγής των πληθυσμών και των αιχμαλώτων, ολοκληρώθηκαν στις 17/30 Ιανουαρίου 1923 με την υπογραφή σχετικής συμφωνίας. Σύμφωνα με αυτήν θα άρχιζε αμέσως η ανταλλαγή των αιχμαλώτων, ενώ η εφαρμογή του μέτρου για τους πολίτες θα άρχιζε στις 1 Μαΐου 1923. Αν και οι δύο πλευρές δεσμεύτηκαν να καταθέσουν πλήρεις καταλόγους, αυτό στάθηκε αδύνατο για την Τουρκία. Στον αθηναϊκό τύπο της εποχής διαβάζουμε αναφορές σαν τις παρακάτω:
9 Φεβρουαρίου 1923
«. . . Κατ’ αρχάς οι Τούρκοι άφιναν εις κάθε πόλιν ή χωριό από το οποίο διήρχοντο αι συνοδίαι των αιχμαλώτων ένα αριθμό αιχμαλώτων, τους οποίους κατακρεούργουν οι κάτοικοι . . .»
13 Φεβρουαρίου 1923
Κατά τινας πληροφορίας, η Ερυθρά Ημισέληνος διεβίβασε προς τον ενταύθα Ερυθρόν Σταυρόν τους καταλόγους των εν Μ. Ασία κρατουμένων στρατιωτικών αιχμαλώτων. Ούτοι ανέρχονται εις 52.000 οπλίτας και 1.200 αξιωματικούς.
Η διαδικασία ανταλλαγής στρατιωτικών αιχμαλώτων, άρχισε στις 17 Μαρτίου. Από τις αφηγήσεις των πρώτων στρατιωτικών αιχμαλώτων που έφθαναν στην Ελλάδα, περισσότερες λεπτομέρειες άρχιζαν να δημοσιεύονται:
2 Απριλίου 1923
«Φαντασθήτε ότι επί 5 μήνας μας έτρεφον μόνον με νερό και αλεύρι. Μόνο δε όταν ήλθε η επιτροπή των αιχμαλώτων ήρχισαν να μας περιποιούνται κάπως καλλίτερα.
Τα μεγαλλείτερα βασανιστήρια υπέφερον οι φαντάροι του πυροβολικού, εις τους οποίους έδιδαν 200!! βουρδουλιές την ημέραν δια να μαρτυρήσουν που είχον κρύψει τα κλείστρα των πυροβόλων.
Τόση ήτο η ωμότης των Τούρκων και ο φανατισμός των, ώστε ιδιώται Τούρκοι ηγόραζον Έλληνας στρατιώτας αντί 2-3 λιρών δια να λάβουν την ευχαρίστησιν να τους τουφεκίσουν μόνοι τους.
Την σκληροτέραν τύχην υπέστησαν οι συλληφθέντες εις την Προύσσαν αιχμάλωτοι. Οι Τούρκοι δια να τους ξεφορτωθούν, τους έβαλαν εις την γραμμήν και τους εσάρωνον δια των πολυβόλων, σαν . . . παπιά, κατά την τραγικήν έκφρασίν των. Τοιουτοτρόπως εκ των 16.000 των συλληφθέντων εις την Προύσσαν εγλύτωσαν μόνο οι 300.4 Απριλίου 1923
«Οι ελθόντες χθες αιχμάλωτοι ανήκουν εις όλας σχεδόν τας μεραρχίας και τους σχηματισμούς του εις την Μικράν Ασίαν αιχμαλωτισθέντος Ελληνικού Στρατού, οι περισσότεροι όμως εξ αυτών είνε στρατιώται της ΧΙ Μεραρχίας της αιχμαλωτισθείσης εις τα Μουδανιά. Μας αφηγούνται τα της ζωής των εις την αιχμαλωσίαν, ζωής αδιακόπου ξύλου, εργασίας και νηστείας και μας λέγουν ότι όλοι οι αξιωματικοί της ΧΙ Μεραρχίας κρατούνται ακόμη εις Κιρκ Σεχήρ απογυμνωθέντες και αυτοί όλων των ρούχων και ενδυμάτων των, γυμνοί, πεινώντες, πάσχοντες.
Παρ’ όλην την κατάστασίν των εν τούτοις αυτήν οι αιχμάλωτοι αξιωματικοί ζουν πάντες σχεδόν, υποβληθέντες όμως ιδίως κατά την πρώτην περίοδον της αιχμαλωσίας των εις τους πλέον ακαθάρτους εξευτελισμούς. Τους εξευτελισμούς τούτους υπέστησαν γυμνωθέντες των ενδυμάτων και των υποδημάτων των και αυτοί οι διοικηταί των συνταγμάτων της ΧΙ Μεραρχίας συνταγματάρχαι κ.κ. Κακοσαίος και Καμένος. . .
Αι πληροφορίαι, τας οποίας λαμβάνομεν όσον αφορά την τύχην των αιχμαλωτισθέντων Μικρασιατών στρατιωτών επιβεβαιούν ατυχώς τας ήδη γνωσθείσας επί του πράγματος τούτου πληροφορίας.
Οι Τούρκοι εφόνευσαν και εξακολουθούν να φονεύουν πάντα αιχμάλωτον στρατιώτην τον οποίον ήθελον ανακαλύψη ότι είνε Μικρασιάτης, δυστυχώς δε εις το έργον των αυτών βοηθούνται υπό αριθμού Βουλγαροφώνων αιχμαλώτων στρατιωτών μας, οι οποίοι λησμονήσαντες το προς την Ελλάδα καθήκον των, γίνονται οι καταδόται των συναιχμαλώτων των. Οι ανακαλυπτόμενοι ότι κατάγονται εκ Μικράς Ασίας απαγχονίζονται άνευ διαδικασίας προ των ομμάτων των άλλων αιχμαλώτων.
Η τύχη μας θα ήτο πλέον φρικιαστική και απαισία, αν δεν μας εβοήθουν οι Κιρκασιακοί πληθυσμοί και δεν επεβάλλοντο και εις τους Τούρκους να μας φέρωνται καλλίτερα. Πολλοί Κιρκάσιοι των περιφερείων Πανόρμου και Μπαλουκεσέρ μας έδιδον ενδύματα και τροφήν, αλλά οι Τούρκοι και αι γυναίκες των μας τα άρπαζαν και μας άφηναν πάλι ξυπόλυτους και με μόνο ένα κουρέλλι υποκαμίσου και ένα κομμάτι εσώβρακο . . .
αντί πάσης άλλης τροφής ελάμβανον ένα ή μισό κουτί σαρδελλών πληγούρι και όλα τα ενδύματά των τους αφηρέθησαν καθώς και τα υποδήματα και επέρασαν όλον τον χειμώνα με μόνο τα εσώρρουχα και ξυπόλυτοι. Τα ράκη τα οποία φέρουν οι αιχμάλωτοι, ράκη ενδυμάτων με είκοσι και τριάντα μπαλώματα ή κάθε ενδυμασία, τους τα έδωσαν οι Τούρκοι εις την Σμύρνην εις την οποίαν συγκεντρώθησαν δια να έλθουν εις τας Αθήνας. Το ξύλο τουναντίον, ξύλο ανηλεές, δεν έλειψεν ούτε επί μίαν ώραν, πλείστοι δε εκ των αιχμαλώτων καθημερινώς υπέκυπτον και υποκύπτουν εξ αυτού.Εμπρός 6 Απριλίου1923 ,Η φρίκη σε όλο της το μεγαλείο
5 Απριλίου 1923
«. . . πρέπει να σημειώσετε όμως ότι δεν αφήνουν κανένα στρατιώτη του πυροβολικού κανέναν τεχνίτην, διότι τους χρησιμοποιούν εις τας τουρκικάς υπηρεσίας».«Εκ των αιχμαλώτων υπολογιζομένων εις 54.000 περίπου, είναι βέβαιον, ότι το ήμισυ τουλάχιστον θα έχει σφαγή ή εξοντωθή δια της πείνης υπό των Τούρκων, ως βεβαιούσιν οι εν σπαρακτική καταστάσει αφικνυόμενοι αιχμάλωτοι».
Tα ανθρώπινα ράκη που μεταφέρονταν στην Ελλάδα, έρχονταν σε χτυπητή αντίθεση, με την κατά κοινή ομολογία καλή κατάσταση που παραδίδονταν οι Τούρκοι στρατιωτικοί.
6 Απριλίου 1923
«. . . ο εν Σμύρνη ευρισκόμενος μετά της Διεθνούς Επιτροπής ανταλλαγής των αιχμαλώτων ταγματάρχης κ. Κοττάκης, δια μακράς εκθέσεώς του ανέφερε την οικτράν κατάστασιν εις ην ευρίσκονται οι αιχμάλωτοί μας και την λαμπράν από πάσης απόψεως κατάστασιν εις ην παρεδόθησαν οι Τούρκοι αιχμάλωτοι. Τούτο δε ανηγκάσθη ενώπιον και των λοιπών μελών της Επιτροπής, να το ομολογήση, προσκληθείς και ο Τούρκος αντιπρόσωπος και να εκφράση την ευαρέσκειάν του δια την άριστην υγιεινήν κατάστασιν των Τούρκων αιχμαλώτων και δια το ευπρεπές του ιματισμού των».«Είναι αδύνατον να φαντασθήτε την θηριωδίαν των Τούρκων, όσον και την ληστρικήν απληστίαν των. Αρκεί το χαρακτηριστικόν γεγονός, ότι με τα ξιφίδιά των οι Τούρκοι στρατιώται μας έβγαζαν τα χρυσά δόντια, δια να τα πωλήσουν. Ιδίως απερίγραπτη είναι η θηριωδία του Τούρκου τσαούση Χαλήλ, επικεφαλής της τουρκικής φρουράς αιχμαλώτων, ο οποίος κατακρεούργησε δια του ξιφιδίου του τον εκ Πειραιώς δεκανέα Ηλ. Σακελαρόπουλον, εξώρυξε τα μάτια του εκ Κρήτης δεκανέως Γεωργ. Αμπαρτζάκη και επώλησεν αρκετούς αιχμαλώτους εις Τούρκους μπέηδες, οι οποίοι τους υποχρέωναν ν’ ανοίξουν τάφους, εντός των οποίων του έθαπτον ζωντανούς. . .
Ανήμερα την εορτήν των Χριστουγέννων οι Τούρκοι του Μπαλού-Κεσέρ επανηγύρισαν απαγχονίσαντες 35 αιχμαλώτους στρατιώτας! Την δε πρωτοχρονιάν απηγχόνισαν εις την ιδίαν περιφέρειαν τους Δημητριάδην ανθυπολοχαγόν, τον δεκανέα Αναστ. Καπλανίδην και τον εκ του Γυθείου ιππέα Αρ. Πανουτσάκον”.
7 Απριλίου 1923
Ο κ. πρωθυπουργός απέστειλε χθες δια του υπουργείου των Εξωτερικών επιστολήν προς πάντας τους ενταύθα πρεσβευτάς, παρακαλών αυτούς όπως επισκεφθούν τους εν τω Λοιμοκαθαρτηρίω αιχμαλώτους μας και αντιληφθούν εις ποίαν οικτράν και αθλίαν κατάστασιν μας τους παρέδωκαν οι Τούρκοι.
8 Απριλίου 1923
«Όλοι οι ανήκοντες εις τεχνικούς κλάδους αξιωματικοί και υπαξιωματικοί κρατούνται εκεί. . . Εις ταγματάρχης Τούρκος Αλή Φεσβίς, όστις διηύθυνε καταυλισμόν αιχμαλώτον εις Ουσάκ υπήρξεν ο θηριωδέστερος εκ των άλλων Τούρκων, διότι εκ των 8.000 αιχμαλώτων τους οποίους τω παρέδωσαν προς φρούρησιν κατόρθωσε να παραδώση μόνον 1.600 τους δε λοιπούς εφόνευσε δια των . . . πολυβόλων.
Εις την Διεθνή Επιτροπήν καταγγέλθη, ότι ο Τούρκος λοχαγός Αλή Μουσταφάς, διοικητής λόχου αιχμαλώτων παρά το Κορκάγιαλη, Πολύγωνο της Σμύρνης αποκρύπτει 400 Έλληνας αιχμαλώτους εντός χαράδρας όπως τους χρησιμοποιή δια την οδοιποιίαν».
14 Απριλίου 1923
«Εις το στρατόπεδον αιχμαλώτων Αϊδινίου, την ημέραν που επρόκειτο να μεταφερθούν εις την Σμύρνην, τους έβαλαν και επέρασαν ανυπόδητοι επάνω από μια ελληνική σημαίαν, επάνω εις την οποίαν είχαν σκορπίση γυαλιά πανισμένα. . .»
15 Απριλίου 1923
«Πριν την ειρήνη δεν θα αποδώσουν κανένα αξιωματικό του πυροβολικού ή επιτελείου. Για να εξακριβώσουν αν μεταξύ των αξιωματικών που απελευθερώνονταν υπήρχαν αξιωματικοί του πυροβολικού ή επιτελείων ρωτούσαν δήθεν για να τους δώσουν καλύτερη θέση . . . Από τους 10.000 αιχμαλώτους στο Ουσάκ, έμειναν 4.000».
20 Απριλίου 1923
Ο μαθητής του Ουλαμού εφέδρων αξιωματικών Βασίλειος Γρηγοριάδης από την Σκύρο περιγράφει: «Μας έβαλαν κατά τετράδας και μας έφεραν προς το Ουσάκ. Οι Τούρκοι, όλος ο όχλος του Ουσάκ, άνδρες, γυναίκες, γέροι, παιδιά μας επερίμεναν με μαχαίρια, ξύλα, σίδερα, πέτρες και άρχισαν να μας χτυπούν, ενώ εμείς εβαδίζαμε τροχάδην για να γλυτώσουμε. Τέσσαρες έως πέντε από εμάς εφονεύθησαν τότε και ένας Τούρκος, ο οποίος είχε ριχθή στην γραμμή μας και εσκότωνε, κατεπατήθη από εμάς και έγινε κομμάτια. Επάνω από τα παράθυρα και από τις στέγες των σπιτιών οι Τουρκάλες μας έχυναν ζεματιστό νερό και εμείς ετρέχαμεν, ετρέχαμε παραλογισμένοι, τρελλοί, για να γλυτώσουμε . . . 170 αξιωματικοί εσφάγησαν κατά την μεταφορά τους στο στρατόπεδο Μαγνησίας».
Η άφιξη του επιβατηγού ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ με 275 αιχμαλώτους αναπήρους και ασθενείς, έδωσε μια άλλη διάσταση στο θέμα των στρατιωτικών αιχμαλώτων και της ιατρικής περίθαλψης που έτυχαν από τις τουρκικές αρχές:
21 Απριλίου 1923
«O επί του ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ ιατρός Μπίσιας Ευάγγελος εξηγεί: «Είνε αίσχος πρωτάκουστον δια την υγιειονομικήν ιστορίαν η κατάστασις των ατυχών αυτών θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας. Και χασάπηδες ακόμη θα έκαναν επιστημονικωτέρας τας εγχειρήσεις των επί των ασθενούντων ζώων των. Με την ελάχιστην πρόφασιν μιας οιασδήποτε πληγής, ήτις ηδύνατο να θεραπευθή ευκολώτατα και χωρίς χειρουργικήν επέμβασιν, οι Τούρκοι ιατροί ηκρωτηρίαζον τους Έλληνας αιχμαλώτους κατά τον μάλλον απάνθρωπον και τον μάλλον φρικώδη τρόπον, αποκόπτοντες πόδα ολόκληρον, αντί του δακτύλου και μη διστάζοντες να βγάλουν και μάτια ακόμη. Έχομεν πέντε, των οποίων εξώρυξαν τους οφθαλμούς χωρίς καμμίαν ανάγκην! Ενός αναπήρου μάλιστα επειδή μετά την εγχείρησιν του ποδός του εφώναξεν από τον πόνον, του έβγαλε το μάτι ο Τούρκος νοσοκόμος, με την λαβίδα, την οποίαν εκρατούσεν. Εις Ελβετός ιατρός, όστις είδε τους αναπήρους επιβιβαζομένους και εξήτασε τα τραύματά των εχαρακτήρισε την κατάστασιν των τουρκικών νοσοκομείων ως καταισχύνουσα όλην την ιστορίαν του υγιειονομικού κλάδου! Φαντασθήτε ότι τα περισσότερα οστά των εγχειρισθέντων εξέχουν τόσον ανωμάλως, ώστε να προκαλούν την ανατριχίλαν και εις τον απαθέστερον ιατρόν χειρούργον. Και αυταί αι ραφαί των ακόμη και αι άλλαι εγχειρίσεις έχουν ανάγκην και νέας χειρουργικής επεμβάσεως! Αλλά πλέον η πρωτότυπος και ενδεικτικός της υγιειονομικής μερίμνης των Τούρκων είνε ο τρόπος της αλλαγής επιδέσιμων των. Φαντασθήτε ότι όταν επρόκειτο να κάμουν αλλαγάς επιδέσμων, τους έβαζαν όλους μέσα σε μαστέλλα γεμάτα νερό και αυτό όχι δυιλισμένον, τους έπλενον τα τραύματα χωρίς καμμίαν χρήσιν οξυζενέ ή άλλου αντισηπτικού και τα επέδενον με τους ιδίους επιδέσμους»!
Χαρακτηριστικόν της φρικιαστικής καταστάσεως των διακομισθέντων αναπήρων αιχμαλώτων είνε και αυτό. Όταν τους είδον οι απελευθερωθέντες Τούρκοι αξιωματικοί αιχμάλωτοι δεν ηδυνήθησαν να κρύψουν τον αποτροπιασμόν τους και σπεύσαντες εξέφρασαν εις τους ¨Ελληνας αξιωματικούς αιχμαλώτους την ειλικρινή και ζωηράν λύπην των δια την βάρβαρον συμπεριφορά των ομοεθνών των προς τους αιχμαλώτους, εν αντιθέσει προς την Ελλάδι καλοπέρασιν των Τούρκων αιχμαλώτων.
Εν γένει, οι πλείστοι των διακομισθέντων είναι μελλοθάνατοι εις τους οποίους ελάχιστην παραχωρούν προθεσμίαν ζωής, εκτός δε 50 ως έγγιστα ασθενών, οι οποίοι δύνανται να βαδίσουν ή μάλλον κατά κυριολεξίαν, να σταθούν στα πόδια τους, όλοι οι άλλοι είνε κατακεκλιμένοι, ελαχίστας παρέχοντας ελπίδες ζωής.
Και ο θάνατος ήρχισε να τους σαρώνη από τώρα. Διότι ένας – ο στρατιώτης Λούσας – απέθανε μόλις επεβιβάζετο εις Σμύρνην και παρεδόθη εκεί προς ταφίν. Δύο άλλοι –στρατιώται και αυτοί- οι Χρ. Βερέμης και Στέφανος Τσιώμας απέθανον κατά τον πλουν. Και τέταρτος, ο Ν. Κωνσταντόπουλος, εξέπνευσεν άμα τη αγκυροβολία της «Αμφιτρίτης» εις τον όρμον Κερατσινίου.
Μεταξύ των αξιωματικών αιχμαλώτων ασθενών, συμπεριλαμβάνετο και ο ανθυπολοχαγός του πυροβολικού κ. Σεβαστός Μοσχούλας ανήκων εις την ΧΙ Μεραρχίαν και τραυματισθείς εις Μουδανιά, όστις είχε την καλωσύνην να συμπληρώση τας πληροφορίας μας. Ενοσηλεύετο εις το νοσοκομείον Προύσσης, όπου νοσηλεύονται και 100 άλλοι αξιωματικοί . . .Το πλείστον εκ του προσωπικού του νοσοκομείου είνε Έλληνες, παρέχοντες προθύμως τας περιποιήσεις των. Ιδιαιτέρως τονίζεται η εξαιρετική στοργή, την οποίαν επιδεικνύει προς τους εκεί νοσηλευομένους αιχμαλώτους ο αρχίατρος και διευθυντής του νοσοκομείου Σουλεϊμάν Γκαλήπ βέης. Επίσης ευρίσκουν κάποιαν περιποίησιν οι αιχμάλωτοι ασθενείς του νοσοκομείου Αδάνων . . . Τούτο όμως δεν ημπόδισεν εις τας αρχάς της εισόδου των αιχμαλώτων εις το τελευταίον νοσοκομείον να διατάξουν αι εκεί τουρκικαί αρχαί τον απαγχονισμόν μιας Μωαμεθανίδος νοσοκόμου, διότι έδειξε ζωηρότερον του δέοντος ενδιαφέρον δια τους Έλληνας αιχμαλώτους. Καθώς επίσης οι ίδιοι Τούρκοι υγιειονομικοί δεν εδίστασαν να φονεύσουν εις το νοσοκομείον Προύσσης τον λοχαγόν Κολοκούρη με άγριον ξυλοκόπημα, διότι προκειμένου να μεταφερθεί εις άλλο νοσοκομείον και αρνηθείς να βαδίση πεζή, διότι δεν ειμπορούσεν, εζήτησε να του φέρουν, ένα άλογον . . .
Το αγριώτερον όμως δείγμα της τουρκικής θηριωδίας παρουσιάζει ένας φανατισμένος Τούρκος χότζας, ο οποίος όταν μετέφερον την πρώτην συνοδείαν των αιχμαλώτων στρατιωτών εις το Εσκή Σεχήρ ηξίωσεν από τον Τούρκον αποσπασματάρχην να την παραδώση εις την λαϊκήν οργήν. Ο Τούρκος αξιωματικός δεν εδίστασε καθόλου να εκπληρώση την ζητηθείσα χάριν και μετ’ ολίγον 55 όλοι Έλληνες στρατιώται έπιπτον θύματα της λύσσης και της αγριότητος του τουρκικού όχλου φονευθέντες δια μαχαιρών, ξύλων και λίθων».
Για να καταδειχθεί η γελοιότητα και διαστροφική τάση της τουρκικής πλευράς, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι σε κάθε στρατιωτικό αιχμάλωτο, οι τουρκικές αρχές έδιδαν την παρακάτω επιστολή:
«Στρατιώτα! Κατόπιν εξαμήνου σχεδόν αιχμαλωσίας οι Τούρκοι σε επιστρέφουν σώον εις την πατρίδα σου. Δέον να σκεφθής ότι ο Ελληνικός Στρατός κατά το διάστημα της 3ετούς κατοχής από της αποβιβάσεως αυτού εις την Ανατολήν εξετέλεσε φρικαλεότητας και καταπιέσεις, έκαυσε χωριά, κωμοπόλεις και πόλεις, εφόνευσεν αγρίως χιλιάδας γυναικοπαίδων κατέστρεψε περιουσίας και μετέτρεψε την Ανατολήν εις σωρόν ερειπίων, πράγματα τα οποία ουδέν πεπολιτισμένον έθνος έπραξε μέχρι τούδε. Όλα ταύτα και συ ιδιίοις όμμασιν είδες, πατριωτικόν ημών καθήκον ήτο να υποστήτε τα αυτά επι των ερειπίων τούτων, αλλ’ η φιλεύσπλαχνος και γενναιόψυχος καρδιά των Τούρκων δεν καταδέχθη τοιαύτα άγρια αντίποινα υπό τας πλέον δυσκόλους περιστάσεις έθρεφε και υμάς ως ιδίους άνδρας και τέλος σας αφίνει ελευθέρους όπως επιστρέψητε εις τας πατρίδας σας.
Οι Τούρκοι σας χαρίζονται εκ μεγαλοψυχίας και εξ αισθήματος ανθρωπισμού όπερ παρ’ αυτοίς έχει πολύ υψωθή. Μη λησμονείτε την χάριν και μεγαλοψυχίαν των Τούρκων, οίτινες μη θέλοντες να σας εμποδίσωσιν από του να επιστρέψητε εις τας αγγάλας των οικεγενειών υμών, χαριζόμενοι σας αφίνουν να επιστρέψητε οίκαδε και μη ρίπτεσθε πλέον εις τοιαύτας περιπετείας, μη αδικείτε, καταθλίβετε και φονεύητε αθώον και άοπλον πληθυσμόν, μη πυρπολήτε ακμάζοντας τόπους και κατοικίας, διότι η εκδίκησις του δικαίου τυγχάνει αυστηρά και βαρεία, μηδέποτε παραμελουμένη».
Ο Τούρκος
Θεωρητικά η ανταλλαγή αιχμαλώτων ολοκληρώθηκε στις 23 Ιουνίου 1923 οπότε απελευθερώθηκε το σύνολο των Τούρκων στρατιωτικών αιχμαλώτων που μόλις ξεπερνούσε τις 10.000 άνδρες και αξιωματικούς και ίσο αριθμό Ελλήνων. Οι υπόλοιποι είχε συμφωνηθεί ότι θα απελευθερώνονταν με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης. Ωστόσο μετά τις καταγγελίες για μεγάλους αριθμούς κρατουμένων που φυλάσσονταν από τους Τούρκους σε απόμερα μέρη, ανάγκασε την ελληνική πλευρά να συστήσει επιτροπή για την διερεύνηση του θέματος η οποία υπέβαλε έκθεση 60 σελίδων. Διαβάζουμε σχετικά:
4 Ιουλίου 1923
“Η Διεθνής Επιτροπή η διορισθείσα υπό του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού προς έρευναν της καταστάσεως των Ελλήνων στρατιωτικών αιχμαλώτων εν Τουρκία αποτελούμενη εκ πέντε προσωπικοτήτων: του Στρατηγού Γκαντίνι, Ιταλού, του Ταγματάρχου Ντάραν, Άγγλου, του Λούνοβοργκ, Σουηδού, και του κ. Πετί-Μερμέ, Ελβετού, ως και του ημετέρου καθηγητού Α. Ανδρεάδου επεράτωσε τας εργασίας υποβάλουσα έκθεσιν εξ εξήκοντα μεγάλων δακτυλογραφημένων σελίδων.
Η έκθεση αύτη βασιζόμενη επί εκατοντάδος σχεδόν μαρτυριών και επί αναμφιρρήστων γεγονότων, καταλήγει εις φρικιαστικά όντως συμπεράσματα.
Εκ ταύτης φαίνεται ότι εκ των αιχμαλωτισθέντων 2.250 και πλέον αξιωματικών μόλις οι 750 επέζησαν. Όσον αφορά δε εις τους στρατιώτας, τούτων σώζονται μόλις 14.000 ενώ κατά το τουρκικόν ανακοινωθέν ηχμαλωτίσθησαν 32.000 και κατά τους ελληνικούς υπολογισμούς εξηφανίσθησαν 54.000 άνδρες. Η Επιτροπή υπολογίζει ότι περί τους 20.000 άνδρες εσφάγησαν υπό του τουρκικού στρατού ή υπό του τουρκικού όχλου μεταξύ της αιχμαλωσίας και της συγκεντρώσεως εις τα στρατόπεδα, εκ δε των 30.000 ους αναφέρει το τουρκικό ανακοινωθέν πλείονες των ημίσεων απέθανον εις τα στρατόπεδα είτε εκ σφαγής είτε εξ ασθενείας.
Η έκθεσις αναφέρει φρικιαστικάς και εμπεριστατωμένας πληροφορίας περί του τρόπου καθ’ ον εγένοντο αι καθ’ οδόν σφαγαί και η εν τοις στρατοπέδοις εξόντωσις”.
Στον αθηναϊκό τύπο, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1924, νέα ενδιαφέροντα στοιχεία δημοσιεύτηκαν. Στις 22 Αυγούστου κατέφθασαν και οι κρατούμενοι 3 Έλληνες στρατηγοί (Τρικούπης, Διγενής, Δημαράς) με 223 αξιωματικούς:
«Δια του ατμοπλοίου «Εσπερία» μετεφέρθησαν χθες εκ Βηρυττού εις τον Πειραιά οι κατωτέρω 10 Έλληνες αιχμάλωτοι, οίτινες δραπετεύσαντες εκ των φυλακών Αδάνων και Αϊδινίου κατέφυγον εις Συρίαν. Κατά τας πληροφορίας των οι δραπέται των φυλακών Αδάνων ήσαν χίλιοι αλλ’ οι πλείστοι απέθανον καθ’ οδόν εκ των κακουχιών».
23 Αυγούστου 1923
Επί του πλοίου που επέστρεψαν οι 3 στρατηγοί, ο υπολοχαγός πεζικού Ιωάννης Παπαϊωάννου δήλωσε: «Μας εφέροντο κακά και ψυχρά. Τας τελευταίας μόνον ημέρας μετά την ειρήνην μας έδιδον καλλιτέραν τροφήν, μας επλήρωσαν μερικάς καθυστερουμένας μισθοδοσίας. Αλλά και την τελευταίαν στιγμήν μας έδειξαν όλην την τουρκικήν . . . ευγένειαν. Κατά το σιδηροδρομικό ταξείδι της επανόδου μας εις την Σμύρνην, εις μεν τους στρατηγούς έδωσαν τρίτην θέσιν, εις μεν τους άλλους επέτρεψαν την επιβίβασιν εις . . . τα φορτηγά βαγόνια μαζί με ζώα και σκεύη. Όταν πάλιν εφθάσαμεν εις την Σμύρνην ο επί κεφαλής των φρουρών των αιχμαλώτων Τούρκος λοχαγός Ιμπραΐμγ μας περιέφερεν επιδεικτικώς επί των αμαξών εις όλας τας κεντρικωτέρας οδούς της Σμύρνης».
14 Νοεμβρίου 1923
«Κατ’ ασφαλείς πληροφορίας εν Μ. Ασία εφονεύθησαν υπό των Τούρκων και απέθανον συνεπεία κακουχιών 32.000 Έλληνες πολιτικοί και στρατιωτικοί αιχμάλωτοι. Εις μίαν χαράδραν της Μαγνησίας, παρά το Μεσουντιέ, ευρέθη σωρεία σκελετών δεμένων ανά τέσσαρας δια σχοινιών. Κατά τας αυτάς πληροφορίας, εις το Αϊδίνιον ευρίσκονται εισέτι αρκετοί στρατιωτικοί αιχμάλωτοι».
Κλείνουμε αυτή την πρώτη μας αναφορά σε αυτή την τραγική ιστορία ,με την παράθεση ενός αυτούσιου ντοκουμεντου το οποίο μπορείτε να διαβάσετε κάνωντας κλίκ επάνω στις εικόνες..Αντί επιλόγου λοιπόν..
