Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνιος Βασιλείου*.
Ορισμός Αποτροπής
Αποτροπή, είναι η πρακτική αποθάρρυνσης ή περιορισμού κάποιου, από τη λήψη οιωνδήποτε ανεπιθύμητων ενεργειών του, όπως μια ένοπλη επίθεση.
Αποτελεί αμυντική στρατηγική, για τη δημιουργία κατάστασης, κατά την οποία ο αντίπαλος έχει πεισθεί ότι το πιθανό όφελος τυχόν επίθεσης ή άλλης εχθρικής ενέργειας εκ μέρους του, θα είναι μικρότερο του πιθανού κόστους.
Η αποτροπή, είναι μία από τις κύριες στρατηγικές αποστολές των Ενόπλων Δυνάμεων. Βασίζεται στην απειλή χρήσης βίας ή άλλων απειλών, από το ένα μέρος, προκειμένου να πεισθεί το άλλο μέρος και να απέχει από συγκεκριμένες εχθρικές ενέργειες. Αποτελεί κεντρική έννοια στη διεθνή ασφάλεια και έχει ιδιαίτερη εφαρμογή στη χρήση των πυρηνικών όπλων.
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε δύο περιπτώσεις :
Αμέσου αποτροπής. Όταν ένα κράτος προσπαθεί να αποτρέψει τις επιθέσεις
στην επικράτεια του. Στην περίπτωση της Ελλάδας, εντός της εδαφικής
κυριαρχίας ή των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, η ίδια η Ελλάδα.
Εκτεταμένης αποτροπής. Όταν στοχεύει στην αποθάρρυνση επιθέσεως σε
τρίτους, όπως σε συμμάχους ή σε εταίρους.
Βασικές Αρχές Αποτροπής
· Τα κράτη, μέσω των ηγετών τους, λειτουργούν ορθολογικά στην πλάστιγγα κόστους – οφέλους.
· Κανένα κράτος δεν θα εκτελέσει επίθεση, αν το πιθανό κόστος θα είναι μεγαλύτερο του πιθανού οφέλους.
· Όσον αφορά το αμυνόμενο – αποτρέπον κράτος, ο ανταγωνισμός δεν είναι αυτοσκοπός. Οτιδήποτε λέγεται ή πράττεται, αποσκοπεί να καλλιεργήσει τον ορθολογισμό του αντιπάλου, προς την κατεύθυνση αποδοχής του status quo.
· Ψύχραιμη και αποφασιστική θέση του αμυνόμενου, με κανονικές σχέσεις φίλου και συμμάχου, όταν δεν απειλείς και δεν επιτίθεσαι, αλλά «θα σου κόψω τα πόδια», αν παραβιάσεις τη κυριαρχία μου.
Είδη Αποτροπής
1. Αποτροπή μέσω παρουσίας (deterrence by presence). Επιδιώκεται με την διατήρηση συμβολικών δυνάμεων στο σημείο που θέλουμε να υπερασπιστούμε. Ο σκοπός είναι να καταδείξουμε στον αντίπαλο τη θέληση μας, για πραγματοποίηση των αποτρεπτικών απειλών μας, καθώς και να καταστήσουμε βέβαιο, ότι τυχόν εχθρική προσβολή αυτών των συμβολικών δυνάμεων θα οδηγήσει σε εμπλοκή μας σε γενικότερη σύγκρουση.
2. Αποτροπή μέσω Άμυνας (deterrence by defense). Επιδιώκεται μέσω διατήρησης ισχυρών και αξιόπιστων αμυντικών δυνατοτήτων. Παραπλήσια μορφή αποτροπής, είναι η αποτροπή μέσω άρνησης της επιτυχίας του αντιπάλου (deterrence by denial). Η άμυνα αποσκοπεί στο να εμποδίσει την ζημιά που προξενεί ο αντίπαλος, ενώ η άρνηση αποσκοπεί στο να εμποδίσει τον αντίπαλο να αποκομίσει οφέλη.
Εδώ η ιδέα είναι, ότι άσχετα με τη ζημιά που θα υποστούμε εμείς, ο αντίπαλος δεν θα επιτύχει κέρδη.
3. Αποτροπή μέσω αντιποίνων (deterrence by retaliation). Είναι η αποτροπή που επιδιώκεται μέσω επαπειλούμενης αντίδρασης σε διαφορετικό χώρο και ενδεχομένως σε διαφορετικό χρόνο, ή με διαφορετικό τρόπο, από τους αντίστοιχους της εχθρικής προσβολής που θέλουμε να αποτρέψουμε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτροπής μέσω αντιποίνων, ήταν η αμερικανική απειλή πυρηνικών πληγμάτων εναντίον σοβιετικών πόλεων, σε περίπτωση σοβιετικής εισβολής στη Δυτική Ευρώπη. Η αποτροπή μέσω αντιποίνων, μπορεί να λειτουργήσει και με συμβατικά μέσα, όπως αεροπορικοί βομβαρδισμοί, ναυτικές επιδρομές, κλπ. Μορφή αποτροπής μέσω αντιποίνων, είναι και η απειλή οριζόντιας κλιμάκωσης.
Βασικοί παράγοντες επιτυχίας ή αποτυχίας
Τέσσερες βασικοί παράγοντες είναι οι πιο σημαντικοί και καθοριστικοί για την επιτυχία ή την αποτυχία των στρατηγικών αποτροπής :
Το επίπεδο των κινήτρων του επιτιθεμένου. Εάν ένα κράτος βλέπει ελάχιστο λόγο να επιτεθεί, δεν θα είναι δύσκολο να αποθαρρυνθεί. Αν όμως έχει αποκτήσει επείγουσα αίσθηση ότι μόνο μια επίθεση θα προστατεύσει τα συμφέροντά του, μπορεί να γίνει σχεδόν αδύνατο να σταματήσει.
Σαφήνεια σχετικά με το αντικείμενο της αποτροπής και τις ενέργειες που θα αναλάβει ο αμυνόμενος.
Ένα δεύτερο ευρύ κριτήριο για την επιτυχία της αποτροπής είναι ότι ο αμυνόμενος θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν σαφέστερος για το τι προσπαθεί να αποτρέψει, καθώς και για το τι θα κάνει εάν αγνοηθεί η απειλή του.
Ο επιτιθέμενος πρέπει να είναι βέβαιος ότι η χώρα αποτροπής (αμυνόμενη) έχει την ικανότητα και τη βούληση να εκτελέσει τις απειλές της.
Ακόμα κι αν ο αμυνόμενος έχει το πλεονέκτημα, η αποτροπή μπορεί να αποτύχει επειδή ο επιτιθέμενος είναι πεπεισμένος ότι θα μπορούσε να κερδίσει τον πόλεμο. Και όταν έχει αποφασίσει ότι, για γεωστρατηγικούς ή εγχώριους πολιτικούς λόγους πρέπει να ενεργήσει.
Σε αυτή την περίπτωση ακόμη και ένα ισχυρό στρατιωτικό πλεονέκτημα για τον αμυνόμενο, δεν θα αποτρέψει την σύγκρουση.
Οι επιτιθέμενοι, μπορούν να προσπαθήσουν να υπονομεύσουν την προθυμία ενός αμυνόμενου να ανταποκριθεί, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του «σαλαμιού». Χρησιμοποιώντας δηλαδή, μια σειρά επιθέσεων χαμηλού επιπέδου, για να αλλάξουν μία κατάσταση στο έδαφος, χωρίς να αναλάβουν ποτέ δράση, που θα δικαιολογούσε μια σημαντική απάντηση από τον αμυνόμενο.
Τέτοιες στρατηγικές σαλαμιού έχουν σχεδιαστεί και εφαρμόζονται από την γείτονα Τουρκία, για να μας βάλουν στο αμυντικό δίλημμα:
Πρέπει να ανταποκρινόμαστε με αντίποινα σε κάθε μικρή παραβίαση;
Αν όμως δεν αρχίσουμε να τιμωρούμε και τις μικρές παραβιάσεις, η στρατηγική μας θέση αποτροπής, θα διαβρωθεί με την πάροδο του χρόνου.
Αλλά όταν οι Τούρκοι γνωρίζουν και είναι βέβαιοι:
a) ότι θα τους ανταποδόσεις το πρώτο πλήγμα άμεσα και χωρίς σπατάλη δυνάμεων.
b) ότι μπορείς ανά πάσα στιγμή να τους «κόψεις» τις γέφυρες στο Βόσπορο και να τους απαγορεύσεις ταχεία μεταφορά δυνάμεων στον Έβρο, προκειμένου να μην εξαπολύσουν μία ευρείας κλίμακας επιθετική ενέργεια, ή να μην σταματήσουν μία ελληνική αντεπίθεση.
c) ότι μπορείς να τους «σπάσεις» δύο υδροηλεκτρικά φράγματα στην ανατολική Τουρκία και να βυθίσεις στο σκοτάδι ολόκληρες επαρχίες, διακόπτοντας κάθε παραγωγική δραστηριότητα.
d) ότι μπορείς να τους καταστρέψεις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και εγκαταστάσεις διύλισης και μεταφοράς πετρελαίου.
e) ότι όλα αυτά μπορείς να τα πετύχεις με όπλα, που είναι πραγματικά, πολύ δύσκολο να ανασχεθούν, τότε θα το σκεφτούν πολύ πριν χτυπήσουν πρώτοι, ή πριν πατήσουν στο Καστελόριζο και ας είναι μακριά, όπως λένε κάποιοι τραγικοί…
Αυτό, με λίγα λόγια, λέγεται ΑΠΟΤΡΟΠΗ.
* Ο Αντώνιος Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ.