Στις 19 Φεβρουαρίου 2012, φύλακες του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης ανακάλυψαν επτά δηλητηριασμένα αρπακτικά: τέσσερις Χρυσαετούς (Aquila chrysaetos), δυο Όρνια (Gyps fulvus) και μια Γερακίνα (Buteo buteo), τα οποία βρέθηκαν κοντά σε δυο πυροβολημένα άγρια άλογα, στα Στενά του Νέστου (ερείπια χωριού Κρωμνικού) της Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης.
Τα Στενά του Νέστου προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Ζώνη Ειδικής Προστασίας και την…εθνική νομοθεσία (αισθητικό δάσος) για τη σημαντική τους βιοποικιλότητα και τη σπάνια άγρια ζωή που φιλοξενούν και ιδιαίτερα τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά.
Η Δασική Υπηρεσία, ο Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Νέστου και λιμνών Βιστωνίδας – Ισμαρίδας, ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης και οι περιβαλλοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις έσπευσαν στην περιοχή και συνέλεξαν τα πουλιά και τα νεκρά άλογα. Δείγματα στάλθηκαν στο Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων στην Αθήνα και τα πρώτα αποτελέσματα κάνουν λόγο για καρβαμιδικούς εστέρες, πιθανόν carbofuran, ή κάποιο άλλο σκεύασμα άκρως τοξικού εντομοκτόνου.
Να σημειώσουμε ότι η περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική τόσο για το Όρνιο όσο και για το Χρυσαετό. Σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας λιγότερα από 30 ζευγάρια Όρνιων επιβιώνουν πλέον στην ηπειρωτική χώρα, με τα Στενά του Νέστου να φιλοξενούν τη μεγαλύτερη αποικία του είδους, ενώ ο πληθυσμός της ηπειρωτικής Ελλάδας ανήκει στην κατηγορία «Κρισίμως Κινδυνεύων». Ο «Κινδυνεύων» Χρυσαετός παρουσιάζει μεγάλη μείωση του πληθυσμού του τα τελευταία χρόνια και, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, στη Θράκη καταγράφονται 30 ζευγάρια, δηλαδή περίπου το 20% του εθνικού πληθυσμού.
Η πρώτη ανάλυση των στοιχείων της συνεχιζόμενης έρευνας πεδίου από το προσωπικό των Φορέων Διαχείρισης και των περιβαλλοντικών οργανώσεων που εμπλέκονται στην παρακολούθηση και διαχείριση της περιοχής, δείχνει ότι:
- Τα άλογα σκοτώθηκαν με βολή πυροβόλου όπλου σχεδόν εξ’ επαφής.
- Τα δύο άλογα σκοτώθηκαν με διαφορά 2-3 εβδομάδων κατά προσέγγιση. Το πρώτο τέλη Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου, το πτώμα του οποίου καταναλώθηκε από άγρια και αδέσποτα ζώα, με αποτέλεσμα να βρεθεί μόνο ο σκελετός και το κρανίο του. Το δεύτερο άλογο που ανακαλύφθηκε στις 19/2/2012 είχε πυροβοληθεί λίγες ημέρες πριν. Το πτώμα του ανοίχθηκε «χειρουργικά», γδάρθηκε, και οι εκτεθειμένοι μαλακοί και σκληροί ιστοί αλείφθηκαν με λευκή σκόνη (δηλητήριο). Μικρό μέρος του είχε καταναλωθεί.
- Οι δυο Χρυσαετοί, τα δυο Όρνια και η Γερακίνα πέθαναν λίγες μέρες πριν ανακαλυφθούν από τους φύλακες της περιοχής, αφού έφαγαν από το δεύτερο άλογο. Βρέθηκαν σε ακτίνα μικρότερη των 50 μ. από το πτώμα, ενώ άλλοι δύο Χρυσαετοί βρέθηκαν σε μεγαλύτερη απόσταση και μέσα στους θάμνους, σε αποσύνθεση και φαγωμένοι από θηλαστικά. Είχαν πεθάνει πριν από 2-3 εβδομάδες, κάτι που δείχνει ότι και το πρώτο άλογο ήταν κατά πάσα πιθανότητα και αυτό δηλητηριασμένο.
- Η αποικία των όρνιων στα Στενά του Νέστου καταστράφηκε ολοσχερώς λόγω του περιστατικού. Η συστηματική επιστημονική παρακολούθηση της αποικίας για πάνω από δώδεκα χρόνια είχε δείξει πως επρόκειτο για τη μεγαλύτερη στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το 2011 καταγράφηκαν 16-17 ζευγάρια που πτέρωσαν 11-12 νεοσσούς. Τον Ιανουάριο του 2012 –πριν το περιστατικό– παρόμοιος αριθμός καταγράφηκε κατά την έναρξη της αναπαραγωγικής περιόδου. Στο τέλος Φεβρουαρίου καμία φωλιά δεν ήταν ενεργή, καθώς και τα δύο τελευταία άτομα που παρατηρήθηκαν να επωάζουν μετά το περιστατικό εγκατέλειψαν τις φωλιές τους (εκτιμούμε ότι αυτό έγινε γιατί τα ταίρια τους μάλλον δηλητηριάστηκαν). Μόνο μεμονωμένα Όρνια παρατηρήθηκαν στα Στενά έκτοτε.
Συμπεράσματα
Με βάση τα παραπάνω οδηγούμαστε στα εξής συμπεράσματα:
- Εξοντώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της αποικίας των Στενών του Νέστου, δηλαδή περίπου 30-40 Όρνια, και δηλητηριάστηκαν τουλάχιστον 4 Χρυσαετοί. Επομένως θανατώθηκε το 30-40% του συνολικού πληθυσμού Όρνεων της ηπειρωτικής χώρας και ολόκληρος ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του Χρυσαετού στα Στενά του Νέστου.
- Ο δράστης πιθανότατα συνέλεξε τα περισσότερα πουλιά (κυρίως Όρνια) για να καλύψει το περιστατικό. Εντατική επί τόπου έρευνα σε μεγαλύτερη ακτίνα δεν απέδωσε άλλα νεκρά πουλιά, ούτε ίχνη (σκόρπια, ματωμένα φτερά κ.ά.). Η άμεση ανακάλυψη του δεύτερου αλόγου απέτρεψε την εξαφάνιση των πτωμάτων των δηλητηριασμένων πουλιών, γεγονός που θα είχε ως αποτέλεσμα τη συγκάλυψη του περιστατικού.
- Όσον αφορά τα κίνητρα της εγκληματικής αυτής ενέργειας, δυο ομάδες «χρηστών» της περιοχής έχουν τέτοια. Κατ’ αρχήν, ο τρόπος και ο τόπος του περιστατικού υποδεικνύει κτηνοτρόφους, που θα ήθελαν να εξοντώσουν λύκους που ίσως προκάλεσαν ασυνήθιστα υψηλές ζημιές σε κοπάδια τον περασμένο χειμώνα. Το γεγονός ότι ακόμα δεν υπήρχαν κοπάδια στην περιοχή (ανεβαίνουν την άνοιξη) υπογραμμίζει αυτή την πιθανότητα, καθώς δεν θα κινδύνευαν οι ποιμενικοί σκύλοι. Παράλληλα, και κυνηγοί αντιμετωπίζουν εχθρικά το λύκο που υποθέτουν ότι τους ανταγωνίζεται για τα θηράματα και κάποιες φορές θανατώνει τα κυνηγόσκυλά τους. Αυτή η πιθανότητα ενισχύεται από την εγγύτητα στη λήξη της κυνηγετικής περιόδου που σημαίνει ότι δεν θα υπήρχαν στην περιοχή κυνηγόσκυλα. Τέλος, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα το περιστατικό να έγινε με στόχο τα ίδια τα πουλιά, κυρίως λόγω του ότι χρησιμοποιήθηκαν άγρια άλογα αντί για κάποιο κτηνοτροφικό ζώο.
Επειδή τις δύο τελευταίες δεκαετίες ελάχιστα έχουν γίνει για την αντιμετώπιση του προβλήματος των δηλητηριασμένων δολωμάτων και της θανάτωσης άγριας πανίδας, οι υπογράφουσες περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι Φορείς Διαχείρισης ζητούν από τις αρμόδιες αρχές:
– Να χρησιμοποιήσουν άμεσα όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους για τον εντοπισμό και την παραδειγματική τιμωρία των δραστών.
– Να λάβουν άμεσα θεσμικά μέτρα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.
Προτεινόμενα Θεσμικά Μέτρα
Σε εθνικό επίπεδο:
- Αυστηρός έλεγχος του εμπορίου, της κατοχής και της χρήσης των αγροχημικών και θεσμοθέτηση συνταγογράφησής τους.
- Απαγόρευση προϊόντων που είναι νομικά απαγορευμένα σε άλλες χώρες, όπως τα καρβαμιδικά (π.χ. carbofuran).
- Αποτελεσματική φύλαξη των προστατευόμενων περιοχών, ειδικά του δικτύου NATURA 2000. Αποτελεσματική λειτουργία των υπαρχόντων φορέων και ενίσχυση των Δασικών Υπηρεσιών στους τομείς της προστασίας και της αστυνόμευσης του φυσικού περιβάλλοντος. Επέκταση των αρμοδιοτήτων των εποπτών των Φορέων Διαχείρισης.
- Εκστρατεία κατά των δηλητηριασμένων δολωμάτων που να αντιμετωπίζει τις αιτίες του προβλήματος (πχ. ανεπαρκείς αποζημιώσεις).
- Ενίσχυση της επικοινωνίας και της συνεργασίας μεταξύ κτηνοτρόφων, δήμων και κυνηγών – κυνηγητικών συλλόγων.
- Αναθεώρηση των αποζημιώσεων ώστε να καλύπτουν την πλήρη αξία κάθε κεφαλής ζώου που θανατώνεται από σαρκοφάγα.
- Ενεργοποίηση των μέτρων που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης για την αποτροπή ζημιών από τα σαρκοφάγα (π.χ. επιδότηση αγοράς και διατήρησης ελληνικού ποιμενικού, παροχή ηλεκτροφόρων περιφράξεων).
- Εφαρμογή μέτρων πρόληψης ζημιών (χορήγηση ηλεκτροφόρων περιφράξεων, διάδοση χρήσης ελληνικού ποιμενικού κ.λπ.) από τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, με χρηματοδότηση από το ΕΠΠΕΡΑΑ και το Πράσινο Ταμείο.
- Επανασχεδιασμός των μέτρων του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης ώστε να ενισχυθεί η εκτατική κτηνοτροφία και να ενταχθεί ως εργαλείο στη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών.
- Αξιολόγηση της ανάγκης εγκατάστασης θέσεων συμπληρωματικής τροφοδοσίας πτωματοφάγων πουλιών.
- Αποτελεσματική διαχείριση και προστασία των προστατευόμενων περιοχών και των ΚΑΖ.
Σε τοπικό επίπεδο:
- Βελτίωση, συμπλήρωση και επαναλειτουργία του συστήματος τηλεπαρακολούθησης των Στενών του Νέστου.
- Ένταξη της περιοχής των Στενών Νέστου στην περιοχή αρμοδιότητας κάποιου από τους όμορους Φορείς Διαχείρισης.
- Καλύτερος καθορισμός και χειρισμός των αποζημιώσεων προς τους κτηνοτρόφους.
- Εξασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας της ταΐστρας (ΧΤΑΠ) των Στενών του Νέστου από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης.
- Επέκταση της προστατευόμενης περιοχής και του Καταφυγίου Άγριας Ζωής στα Στενά του Νέστου.
- Σχεδιασμός επανεισαγωγής των Όρνιων στα Στενά του Νέστου, εφ΄ όσον αντιμετωπιστούν πλήρως οι απειλές.
Φωτογραφίες από την περιοχή των Στενών του Νέστου με τα νεκρά πουλιά
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι Φορείς Διαχείρισης
Επιστολή περιβαλλοντικών οργανώσεων και Φορέων Διαχείρισης
Προς: Υπουργό ΠΕΚΑ, Υπουργό ΑΑΤ
Κοινοποίηση:
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γραφείο Επιτρόπου Περιβάλλοντος
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος
Βουλή των Ελλήνων, Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Προστασίας Περιβάλλοντος
ΥΠΕΚΑ, Ειδικός Γραμματέας Δασών
ΥΠΕΚΑ, Γενικός Γραμματέας Περιβάλλοντος
YΠEKA, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος
ΥΠΕΚΑ, Διεύθυνση Αισθητικών Δασών, Δρυμών και Θήρας
ΥΠΑΑΤ, Γενική Διεύθυνση Κτηνιατρικής
ΥΠΑΑΤ, Διεύθυνση Χωροταξίας και Προστασίας Περιβάλλοντος
ΥΠΑΑΤ, Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής – Τμήμα Γεωργικών Φαρμάκων
Γενικός Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης
Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας – Θράκης, Γενική Διεύθυνση Δασών και Γεωργικών Υποθέσεων, Διεύθυνση Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών, Τμήμα Προστασίας Δασών και Δασικών Εκτάσεων
Διεύθυνση Δασών Ξάνθης
Διεύθυνση Δασών Καβάλας
Δασαρχείο Σταυρούπολης
Δασαρχείο Καβάλας
Πρόεδροι Φορέων Διαχείρισης
BirdLife Europe
IUCN Species Survival Commission
European Foundation for the Conservation of Vultures
Balkan Vulture Action Plan
World Working Group for Birds of Prey and Owls
Royal Society for the Protection of Birds (RSPB)
Αξιότιμοι Κύριοι Υπουργοί,
Στα μέσα του παρελθόντος Φεβρουαρίου μεγάλος αριθμός απειλούμενων αρπακτικών πουλιών, τα οποία η χώρα μας έχει υποχρέωση να προστατεύσει, θανατώθηκε από πρόθεση στην προστατευόμενη περιοχή των Στενών του Νέστου.
Ειδικοί επιστήμονες, που παρακολουθούν επί χρόνια την ορνιθοπανίδα της περιοχής, εκτιμούν ότι, στα πουλιά που δηλητηριάστηκαν, περιλαμβάνονται 30 έως 40 Όρνια και τουλάχιστον 4 Χρυσαετοί. Σε ότι αφορά το Όρνια η αναπαραγωγική τους αποικία στα Στενά του Νέστου, η μεγαλύτερη από τις ελάχιστες εναπομένουσες στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου το είδος έχει καταταχθεί από το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας στην κατηγορία «Κρισίμως Κινδυνεύον», εξαφανίστηκε μετά το περιστατικό. Η απώλεια αυτή είναι καταστροφική, καθώς αντιστοιχεί στο 40-50 % του πληθυσμού των όρνιων της ηπειρωτικής χώρας και έτσι η επιβίωση του είδους εδώ τίθεται πλέον εν αμφιβόλω.
Οι Χρυσαετοί σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο είναι είδος «Κινδυνεύον» και το περιστατικό αυτό προκάλεσε την καταστροφή ολόκληρου του αναπαραγωγικού πληθυσμού των Στενών του Νέστου. Τα είδη αυτά προστατεύονται σύμφωνα με την Οδηγία της Ε.Ε. για τα Άγρια Πουλιά (2009/147/ΕΚ), οπότε εγείρονται σοβαρά ερωτήματα σε σχέση με την ικανότητα της Διοίκησης να λειτουργεί αποτελεσματικά για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας προς την Ε.Ε..
Το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης διακίνησης αγροχημικών και της παράνομης χρήσης τους για τη θανάτωση άγριων ζώων, η οποία σχετίζεται άμεσα με τις ζημιές σε κτηνοτροφικά ζώα από μεγάλα σαρκοφάγα, είναι γνωστό από δεκαετίες. Παρ΄ όλα αυτά ελάχιστες πρωτοβουλίες έχουν παρθεί για την αντιμετώπισή του, ενώ κάποια μέτρα του Εθνικού Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, που θα μπορούσαν να φέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα, ουδέποτε ενεργοποιήθηκαν.
Στο συνημμένο κείμενο παραθέτουμε αναλυτικό χρονικό του περιστατικού, καθώς και τις προτάσεις μας. Σας καλούμε να λάβετε άμεσα όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα για την αποτροπή άλλων παρόμοιων περιβαλλοντικών εγκλημάτων που προκαλούν ανεπανόρθωτες απώλειες ειδών πανίδας και εκθέτουν την χώρα μας διεθνώς. Θεωρούμε ότι η εφαρμογή των μέτρων που προτείνουμε μπορεί να φέρει σημαντικά αποτελέσματα.
Παραμένουμε στη διάθεσή σας για κάθε διευκρίνιση και είμαστε, βέβαια, έτοιμοι για συνεργασία με τις αρμόδιες Αρχές. Για το σκοπό αυτό παρακαλούμε να μας ορίσετε μία συνάντηση το συντομότερο δυνατό, ώστε να σας εκθέσουμε τις προτάσεις μας για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Με τιμή,
Αρκτούρος
Αρχέλων
Δίκτυο Μεσόγειος SOS
Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού
Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης
Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών
Εταιρεία Προστασίας και Ανάπτυξης των Στενών του Νέστου – Άγιος Κοσμάς
Εταιρία Προστασίας της Φύσης και Οικοανάπτυξης
Καλλιστώ
Mom
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης
Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Νέστου και Λιμνών Βιστωνίδας – Ισμαρίδας
Φορέας Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης
WWF Ελλάς
http://alexpolisonline.blogspot.com/2012/03/blog-post_3109.html#.T2QjXxBhiSM