Ο Αντίγονος Γ’ Δώσων (περ. 263 π.Χ. – 221 π.Χ.) βασίλεψε στη Μακεδονία κατά την περίοδο 229 π.Χ. – 221 π.Χ., όταν η Μακεδονία αντιμετώπιζε εισβολές των Δαρδάνων καθώς και εξέγερση των Θεσσαλών, τους οποίους υποστήριζαν οι Αιτωλοί και είχε χάσει την επιρροή της στη νότια Ελλάδα.
Μετά τον απρόσμενο θάνατο του Δημητρίου Β’ της Μακεδονίας το 229 π.Χ. ο γιος του Φίλιππος ήταν μονάχα εννέα ετών και κατά συνέπεια δεν ήταν σε θέση να αναλάβει το θρόνο. Πιθανή διαμάχη για τη διαδοχή αποφεύχθηκε με την εκλογή ενός άλλου εγγονού του Δημητρίου του Πολιορκητή, γιου του Δημητρίου του Καλού και ετεροθαλούς αδελφού του Αντίγονου Γονατά: του Αντίγονου, που επονομάστηκε «ο Δώσων».
Κατέστειλε εύκολα την αντίδραση μιας ολιγάριθμης μερίδας ευγενών Μακεδόνων, που τον θεωρούσαν κακώς σφετεριστή του θρόνου και από τους οποίους, σύμφωνα με τη σχετική μαρτυρία του Πλουτάρχου, προήλθε και ο ειρωνικός χαρακτηρισμός «Δώσων» με τον οποίο ο Αντίγονος έμεινε στη Ιστορία.
Οι αρχές της βασιλείας
Ο Αντίγονος ο Δώσων έπρεπε κατ’ αρχήν να επέμβει στη Θεσσαλία ώστε να εμποδίσει την αποστασία των πόλεων με την πλευρά της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Μα νοτιότερα, οι Συμπολιτείες της Βοιωτίας και της Φωκίδας συμμάχησαν με την Αχαϊκή Συμπολιτεία ενώ η Αθήνα διαπραγματευόταν την επανατοποθέτηση φρουράς στον Πειραιά, τη Μουνιχία, τη Σαλαμίνα και το Σούνιο. Αυτή η ενδυνάμωση των Αχαιών ανησύχησε την Αιτωλική Συμπολιτεία που σύναψε ειρήνη με τον Αντίγονο και συστρατεύτηκε με το βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη Γ’. Έτσι λοιπόν οι διάφορες συμμαχίες των ελληνικών – πόλεων κρατών ήταν πολύ απασχολημένες για να απειλήσουν στη Μακεδονία.
Το 227 π.Χ., ο Αντίγονος επιτίθεται στην Καρία, και σβήνει την επιρροή της στην Πριήνη και τη Σάμο, με τη βοήθεια του τυράννου Ολύμπιχου. Επρόκειτο χωρίς αμφιβολία μια κίνηση με σκοπό να χτυπήσει την κυριαρχία των Πτολεμαίων στη θάλασσα και κατόπιν να πάρει τον έλεγχο των θαλάσσιων περασμάτων.
Παρέμβαση με την Πελοπόννησο και δημιουργία της Συμμαχίας
Παράλληλα η κατάσταση για την Αχαϊκή Συμπολιτεία δυσχεραίνει εξαιτίας των επιτυχιών της Σπάρτης που υποστηριζόταν οικονομικά από τον Πτολεμαίο Γ’ τον Ευεργέτη. Ο Άρατος από τη Σικυώνα ανοίγει διπλωματικές σχέσεις με τον Αντίγονο το 226 π.Χ. που έφεραν αποτέλεσμα το 224 π.Χ., ενώ η Σπάρτη ήδη είχε πάρει τον έλεγχο της Κορίνθου και του Άργους και είχε απειλήσει τη Σικυώνα. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία εξέλεξε τον Αντίγονο ηγεμόνα, έστειλε ομήρους στην Πέλλα, δέχτηκε να πληρώσει και να εξοπλίσει το μακεδονικό στρατό για τον πρώτο χρόνο της συμμαχίας και της απαγορεύτηκε να πλησιάσει διπλωματικά οποιοδήποτε άλλο κράτος χωρίς την άδεια του Αντίγονου. Το τίμημα για τη συμμαχία με τους Μακεδόνες ήταν λοιπόν πολύ υψηλό και ενδεικτικό της άσχημης κατάστασης στην οποία είχε βρεθεί η Αχαϊκή Συμπολιτεία.
Από την πλευρά της η Αιτωλική Συμπολιτεία παραμένει ουδέτερη, αλλά παρεμποδίζει το πέρασμα των Θερμοπυλών από τον Αντίγονο που πρέπει να μεταφέρει τα πλοία του πλέον από τη θάλασσα της Εύβοιας. Ο μακεδονικός στρατός δεν κατάφερε να αποσπάσει το πέρασμα της Κορίνθου από τους Σπαρτιάτες. Ωστόσο το ξέσπασμα μιας αντισπαρτιατικής επανάστασης στην Κόρινθο ανάγκασε τον Κλεομένη να αποσυρθεί από την πόλη, την οποία τελικά πήρε ο Αντίγονος. Αυτός ο τελευταίος προελαύνει τελικά εναντίον του Άργους που εγκατέλειψε τον Κλεομένη. Ο Μακεδονικός στρατός κατόπιν λεηλάτησε τον Ορχομενό και τη Μαντίνεια και ξεχειμώνιασε στη Σικυώνα και την Κόρινθο.
Αυτή η επίθεση των Μακεδόνων το 224 π.Χ. είναι ιδιαίτερης σημασίας: αποτελεί την πρώτη εκστρατεία στρατού που αποτελείται από Μακεδόνες από την εποχή του Πολιορκητή και τα αποτελέσματά της είναι ανάλογα με αυτά του 334 π.Χ.
Ο Αντίγονος ενώνει τις φιλικές προς αυτόν πόλεις σε μία συμμαχία που περιελάμβανε την Αχαΐα, τη Βοιωτία, τη Φωκίδα, την Ακαρνανία και τη Θεσσαλία. Κάθε πόλη εκλέγει αντιπροσώπους σε ένα κοινό συμβούλιο των συμμάχων το οποίο θα ορίζει ο ίδιος ο Αντίγονος ως δια βίου ηγέτης. Είναι επίσης αρχηγός του στρατού. Το συμβούλιο έχει την εξουσία να δέχεται νέα μέλη και να λαμβάνει διαφόρων ειδών αποφάσεις, μα καθένας από τους συμμάχους διατηρεί το δικαίωμά του να αποφασίζει για ειρήνη και για πόλεμο.
Αυτή η δημιουργία του Συμβουλίου των Συμμάχων έρχεται σε άμεση αντιδιαστολή με την προηγούμενη πρακτική της άμεσης κυριαρχίας των προηγούμενων αιώνων, από τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και έπειτα. Ούτε παρουσία στρατού, ούτε φόροι, διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας. Νεωτερισμός ακόμη και σε σύγκριση με τις συμμαχίες των ετών 337, 318 και 302, η Μακεδονία είναι αυτή τη φορά κράτος – μέλος σε ίση θέση με τους άλλους. Σκοπός της συμμαχίας αυτής είναι η αντιμετώπιση της Σπάρτης και η επαναφορά των παραδοσιακών πρακτικών που διαταράχτηκαν από την επαναστατική πολιτική του Κλεομένη.
Ο πόλεμος κατά της Σπάρτης
Ο Κλεομένης εξακολουθεί να υποστηρίζεται από τον Πτολεμαίο τον Γ’. Εξαπολύει επίθεση στη Μεγαλόπολη το 223 π.Χ., την οποία και ισοπεδώνει. Εκμεταλλεύεται την απουσία των μακεδονικών στρατευμάτων που ξεχειμωνάζουν στα εδάφη τους για να λεηλατήσει την Αργολίδα.
Ο Αντίγονος επιστρέφει επικεφαλής ενός μακεδονικού στρατού το 222 π.Χ. και αντιμετωπίζει τον Κλεομένη στη Μάχη της Σελλασίας. Η ήττα ήταν ολοκληρωτική για τους Σπαρτιάτες και ο ίδιος ο Κλεομένης επιβιβάστηκε σε πλοίο με κατεύθυνση της Αίγυπτο. Ο Αντίγονος ωστόσο έδειξε μεγαλοψυχία απέναντι στη Σπάρτη επιτρέποντάς της να εισέλθει στη Συμμαχία.
Ένα αφιέρωμα στη Δήλο θυμίζει τη νίκη αυτή: «Ο βασιλιάς Αντίγονος, γιος του βασιλιά Δημητρίου, και οι Μακεδόνες και οι Σύμμαχοι στη μάχη της Σελλασίας στον Απόλλωνα». Επίσης είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως για πρώτη φορά στην ιστορία της Σπάρτης εισήλθε εχθρικό στράτευμα μέσα στην πόλη. Η νίκη στη Σελλασία οδήγησε στην επαναφορά της μακεδονικής επιρροής στην Πελοπόννησο για ένα σταθερό χρονικό διάστημα.
Ο Αντίγονος κατόπιν επιστρέφει γρήγορα στη Μακεδονία για να αποκρούσει μια εισβολή των Ιλλυριών και πεθαίνει στη μάχη, όταν μέσα στην ένταση έσπασε μια φλέβα στο λαιμό του. Τον διαδέχτηκε στο θρόνο της Μακεδονίας ο θετός του γιος, ο Φίλιππος Ε΄ που είχε στο μεταξύ ενηλικιωθεί.