Ο Άγιος Λογγίνος ο Εκατόνταρχος (ή Κεντυρίων), ήταν ο επικεφαλής Ρωμαίος που μαζί με τους στρατιώτες του είχαν αναλάβει την επιτήρηση της σταύρωσης του Χριστού και αργότερα την φύλαξη του τάφου. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση παρευρέθηκε τόσο στη Σταύρωση όσο και στην Ανάσταση, ήταν μάρτυρας των όσων συνέβησαν και μαρτύρησε επειδή αρνήθηκε να τα διαψεύσει.
Ήταν ο πρώτος Ρωμαίος στρατιώτης που πίστεψε στην θεότητα του Χριστού μετά τον θάνατό του και ο πρώτος στρατιωτικός Άγιος. Η μνήμη του Αγίου και των δύο στρατιωτών, που μαρτύρησαν μαζί του, τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 16 Οκτωβρίου.
Βίος
Πληροφορίες για τον βίο του Αγίου έχουμε από το βιβλίο του Μαρτίου (παλαιότερα εορταζόταν στις 15 Μαρτίου) στο «Μηνολόγιό» έργο του Συμεών του Μεταφραστή, και κυρίως από τα τέσσερα Κανονικά Ευαγγέλια, όπου όμως δεν του αποδίδεται κάποιο όνομα, αλλά αναφέρεται απλά με τον βαθμό του, «Εκατόνταρχος ή Κεντυρίων» (Κεντυρίων, εκ του λατινικού Centurion (Εκατόνταρχος) < Centum που σημαίνει 100, δηλαδή διοικητής 100 στρατιωτων), κατά την παρουσία του στη Σταύρωση. Το όνομά του και άλλα στοιχεία για την ζωή του αναφέρονται στα «απόκρυφα» ευαγγέλια, που όμως δεν θεωρούνται αξιόπιστα, ούτε είναι πλήρως αποδεκτά από την Εκκλησία και γενικά πιστεύεται ότι αναμιγνύουν τον μύθο με την πραγματικότητα.
Μαθαίνουμε ότι καταγόταν από την κωμόπολη Σανδιάλη της Καππαδοκίας και ότι ανήκε στην Ιουδαϊκή συναγωγή. Τα έτη από 26 έως 33 μ.Χ. ήταν υπό τις διαταγές του Ρωμαίου Επάρχου στην Ιουδαία, του Πόντιου Πιλάτου και έφερε τον βαθμό του εκατόνταρχου – κεντυρίωνα. Έτυχε λοιπόν στον Λογγίνο να αναλάβει την επιτήρηση της Σταύρωσης, όπου όταν επήλθε ο θάνατος του Χριστού, βλέποντας όλα τα φοβερά σημεία της φύσης, να παραδεχτεί, όπως συμφωνούν και οι τρεις Ευαγγελιστές, «αλήθεια, ο άνθρωπος ούτος ήτο Υιός Θεού»(κατά Μάρκου 15.39) ή «πράγματι ο άνθρωπος ούτος ήτο δίκαιος» (κατά Λουκάν 23.47) ή «αληθώς! αυτός ήτο υιός Θεού» (κατά Ματθαίον 27.54). Αργότερα στην Ιουδαϊκή συναγωγή ομολόγησε «Αλήθεια λέω Αυτός είναι Υιός Θεού».
Αν και είχε δείξει κάποια πίστη προς την θεότητα του Χριστού, του ανατέθηκε μαζί με ομάδα στρατιωτών η φύλαξη του τάφου. Τότε έγινε αυτός και οι στρατιώτες του μάρτυρες της Ανάστασης. Οι αρχιερείς κατάφεραν χρηματοδοτώντας κάποιους στρατιώτες να διαδώσουν ότι οι μαθητές του Χριστού έκλεψαν το σώμα του. Αυτό δεν έγινε αποδεκτό από τον Λογγίνο ο οποίος επέμενε στο γεγονός της Ανάστασης και μαζί με άλλους δύο στρατιώτες παραιτήθηκαν από τα αξιώματά τους.
Η στάση του αυτή, έστρεψε εναντίον του τους Ιουδαίους και αναγκάστηκε μαζί με τους δύο στρατιώτες, που είχαν πιστέψει, να καταφύγει στην Καππαδοκία, όπου διέδιδε τα όσα είχαν συμβεί στην Σταύρωση και Ανάσταση του Χριστού. Οι Ιουδαίοι συνέχισαν να τον καταδιώκουν και έπεισαν τον Καίσαρα και τον Πιλάτο να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Τότε ο Πιλάτος έστειλε στρατιώτες στην Καππαδοκία, οι οποίοι έγιναν δεκτοί από τον ίδιο, φιλοξενήθηκαν και μετά από παρακίνηση δική του, επειδή δίσταζαν λόγω της φιλικής στάσης του, τον αποκεφάλισαν, όπως και τους δύο στρατιώτες που τον είχαν ακολουθήσει. Αυτό συνέβη στις 16 Οκτωβρίου του έτους 33 μ.Χ. Την κεφαλή του την παρέδωσαν στον Πιλάτο ο οποίος την πέταξε περιφρονητικά σε σκουπιδότοπο έξω από την πόλη.
Μετά από πολλά χρόνια, τυφλή χήρα που είχε χάσει πρόσφατα και τον γιό της, μετά από οδηγία του Αγίου, που παρουσιάστηκε στον ύπνο της, βρίσκει την κεφαλή του και με θαυματουργό τρόπο θεραπεύεται. Όπως της είχε ζητηθεί από τον Άγιο, μετέφερε την κεφαλή του στην Σανδιάλη της Καππαδοκίας, όπου και την φύλαξε σε εκκλησία που έκτισε προς τιμή του.
Πραγματικότητα και Μύθος
Τα Κανονικά Ευαγγέλια είναι λακωνικά όσον αφορά την Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού και ο λόγος είναι ότι θέλουν να τονίσουν την «ουσία» των πραγμάτων και ότι όλα όσα συμβαίνουν έχουν ειπωθεί στην Παλαιά Διαθήκη σαν προφητείες και είναι θέλημα Θεού. Δεν ενδιαφέρουν λεπτομέρειες για τον «Εκατόνταρχο», αλλά η αντίδρασή του στα συμβάντα.
Από τον 2ο αιώνα και μετά τις λεπτομέρειες αυτές έρχονται να καλύψουν τα απόκρυφα Ευαγγέλια. Συλλέγουν όμως άναρχα τις γραπτές και προφορικές λαϊκές παραδόσεις, δίνοντας βάρος σε αφηγήσεις που εντυπωσιάζουν. Τελικά κατά τον 10ο αιώνα ο Συμεών ο Μεταφραστής έρχεται να βάλει μια τάξη, όσον αφορά τους βίους των αγίων, με το «Μηνολόγιο».
Τα Κανονικά Ευαγγέλια
Αν δεχθούμε την αλήθεια μόνο των τεσσάρων Κανονικών Ευαγγελίων, τότε οι γνώσεις μας για τον Άγιο είναι πολύ περιορισμένες. Τα Ευαγγέλια του Μάρκου, Λουκά και Ματθαίου μας αναφέρουν μόνο ότι ήταν Εκατόνταρχος, ο οποίος παρευρίσκονταν στην σταύρωση και πίστεψε στην Θεότητα του Χριστού ή κατά τον Λουκά παραδέχεται ότι «πράγματι ο άνθρωπος ούτος ήτο δίκαιος».
Το Ευαγγέλιο του Ιωάννου, δεν κάνει λόγο για τον «Εκατόνταρχο», αλλά μας αναφέρει ότι «είς των στρατιωτών» ελόγχισε την πλευρά του Χριστού (Ιωάννου 19.34). Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν αυτός ο στρατιώτης ήταν ο «Εκατόνταρχος», θα μπορούσε να ήταν οποιοσδήποτε από τους στρατιώτες.
Επιπλέον τα τέσσερα Ευαγγέλια δεν μας αναφέρουν τίποτα για τον «ανώνυμο» εκατόνταρχο και την σχέση του με την φύλαξη του τάφου. Βέβαια έχουμε την αναφορά, ότι όταν ζητήθηκε από τους Ιουδαίους η ασφάλιση και φύλαξη του τάφου, ο Πόντιος Πιλάτος τους απάντησε «έχετε εις την διάθεσίν σας φρουρά· πηγαίνετε και ασφαλίσατε τον τάφον, όπως γνωρίζετε» (κατά Ματθαίον 27.65). Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι τους είχε διαθέσει ήδη φρουρά για την διαδικασία της Σταύρωσης της οποίας διοικητής ήταν ο «Εκατόνταρχος». Δεν μας αναφέρουν την ακριβή ώρα της Ανάστασης, ούτε αν είδε κάποιος το Χριστό την ώρα εκείνη, παρά μόνο ότι οι φύλακες του τάφου χρηματοδοτήθηκαν από τους αρχιερείς των Ιουδαίων για να ισχυριστούν ότι οι μαθητές του Χριστού έκλεψαν τη σωρό του.
Απόκρυφα Ευαγγέλια
Από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Νικόδημου (μέσα 4ου αιώνα) μαθαίνουμε ότι ο στρατιώτης πού λόγχισε το πλευρό του Χριστού λεγόταν «Λογγίνος» και στην απόκρυφη «Επιστολή του Ηρώδη προς τον Πιλάτο» ότι τιμωρήθηκε γιαυτό να κατασπαράζεται από ένα λιοντάρι κάθε βράδυ και την μέρα να αναδημιουργείται η σάρκα του ώστε το επόμενο βράδυ να επαναλαμβάνεται το ίδιο μέχρι την «Δευτέρα Παρουσία».
Το όνομα «Λογγίνος» έχει αναφερθεί και στο απόκρυφο Ευαγγέλιο του Ραβουλά (5ος ή 6ος αιώνας). Πιθανολογείται ότι το «Λογγίνος» δεν είναι το πραγματικό του όνομα, αλλά έχει προέλθει από την λατινικοποίηση της ελληνικής λέξης «λόγχῃ» (Longinus < logche), η οποία είναι γραμμένη στα ελληνικά στο εδάφιο 19.34 του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου («εἷς τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξε»).
Υπάρχει και η εκδοχή ότι το «λόγχισμα» απέδειξε ότι ο Χριστός είχε πεθάνει και έτσι δεν χρειάστηκε να του σπάσουν τα σκέλη, όπως συνηθιζόταν στις σταυρώσεις, για να επισπεύσουν τον θάνατο. Με αυτόν τον τρόπο εκπληρώθηκε μια προφητεία που έλεγε ότι «δεν θα συντριβή κανένα από τα οστά του» (Ιωάννου 19.36) και μια δεύτερη, ότι «θα ιδούν εκείνον, τον οποίον ελόγχισαν»(Ιωάννου 19.37).
Αν και δεν υπάρχει κάποια απόδειξη ότι ο εκατόνταρχος των τριών Ευαγγελίων (Μάρκου, Λουκά, Ματθαίου) και ο στρατιώτης που «ελόγχισε» (στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη) ήταν το ίδιο πρόσωπο, η χριστιανική παράδοση στο πέρασμα του χρόνου τους ταυτίζει και αποδέχεται το όνομα «Λογγίνος».
Ο θρύλος της λόγχης
Ένας ακόμα θρύλος δημιουργήθηκε γύρο από την λόγχη του Αγίου Λογγίνου, η οποία όπως πιστευόταν έδινε δύναμη εξουσίας στον κάτοχό της και φυσικά αποτελεί ένα σημαντικό κειμήλιο για τον χριστιανισμό, όπως το Ακάνθινο Στεφάνι και το Ιερό Δισκοπότηρο. Μόνο που ανά τους αιώνες παρουσιάστηκαν πολλές λόγχες, των οποίων οι κάτοχοι υποστήριζαν ότι ήταν οι αυθεντικές.
Σήμερα μία από τις λόγχες φυλάσσεται στο παλάτι του Χόφμπουργκ (Hofburg) στη Βιέννη και υποστηρίζεται ότι έχει φτιαχτεί από ένα από τα καρφιά που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη Σταύρωση του Χριστού. Το μεγαλύτερο μέρος μιας άλλης λόγχης, της οποίας η αιχμή έχει χαθεί, βρίσκεται από το 1492 κάτω από τον τρούλο του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Μία άλλη λόγχη φυλάσσεται στην καθολική εκκλησία του Εχμιατζίν (Echmiadzin), στην Αρμενία.
Εκκλησιαστικές τιμές
Εορτές
Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στις 15 Μαρτίου.
Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία στις 24 Ιουνίου.
Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία στις 16 Οκτωβρίου.
Αρμενική Αποστολική Εκκλησία στις 22 Οκτωβρίου.
Ναοί
Στον Πανάγιο Τάφο, στην παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ, υπάρχει ελληνορθόδοξο παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Λογγίνο.
Στο Δρυόβουνο Κοζάνης υπάρχει ναός αφιερωμένος στον Άγιο Λογγίνο και στον Άγιο Τριαντάφυλλο τον Νεομάρτυρα, κτισμένος στην κορυφή λόφου που ονομάζεται «Λόφος του Γολγοθά».
Στους Πύργους Εορδαίας της Κοζάνης υπάρχει ναός στη μνήμη του.
Πολιούχος
Τιμάται σαν πολιούχος στην Μάντοβα της Ιταλίας, όπου σύμφωνα με την ρωμαιοκαθολική παράδοση μαρτύρησε.
Αγιογραφία
Στις αγιογραφίες παριστάνεται σοβαρός, με μαύρο γένι, στρατιωτική ενδυμασία, κάποιες φορές κρατάει λόγχη και φέρει φωτοστέφανο.