Η «Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης» (Π.Ε.Ε.Α.) – γνωστή και ως «Κυβέρνηση του βουνού», ήταν η κυβέρνηση που σχηματίστηκε από το Ε.Α.Μ. και τα συνεργαζόμενα με αυτό κόμματα και οργανώσεις, κατά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελεύθερη Ελλάδα…
…με σκοπό την διοίκηση και την οργάνωση της δημόσιας ζωής στις απελευθερωμένες από τους Γερμανούς, περιοχές, ενώ στην κατεχόμενη Ελλάδα κυβερνούσε η δωσιλογική κυβέρνηση Ράλλη και η επίσημη κυβέρνηση της χώρας βρισκόταν εξόριστη στο Κάιρο.
Η κυβέρνηση, με έδρα της το χωριό Βίνιανη στο νομό Ευρυτανίας, σχηματίστηκε στις 10 Μαρτίου του 1944 με προσωρινό πρόεδρο τον Ευρυπίδη Μπακιρτζή. Το σχήμα διευρύνθηκε στις 10 Απριλίου του 1944 ταυτόχρονα με την ανάληψη της προεδρίας από τον Αλέξανδρο Σβώλο.
Η Π.Ε.Ε.Α, ως κυβέρνηση των απελευθερωμένων περιοχών της χώρας, έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις που έγιναν κατά το συνέδριο του Λιβάνου, για τον σχηματισμό της μελλοντικής ελληνικής κυβέρνησης. Τέσσερα μέλη της Π.Ε.Ε.Α έλαβαν μέρος ως υπουργοί στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου αλλά και στην επόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και πάλι υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Τελικά η ΠΕΕΑ, αφού εκπλήρωσε τους σκοπούς της, αυτοδιαλύθηκε στις 5 Νοεμβρίου του 1944.
Ο σχηματισμός της κυβέρνησης
Με την εξάπλωση και τις επιτυχίες της Εθνικής αντίστασης, ένα μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας είχε διαφύγει από τον έλεγχο των Γερμανών αλλά και της κυβέρνησης των Αθηνών. Όπως σημειώνει και ο μελετητής της ιστορίας αυτής της περιόδου Δημήτριος Ζέπος, στο βιβλίο του «Λαϊκή δικαιοσύνη εις τας ελευθέρας περιοχάς της υπό κατοχήν Ελλάδος»,
«…Η μόνη σχέση των κοινοτήτων με την κυβέρνηση των Αθηνών ήταν πλέον η προσπάθεια της κυβέρνησης να συγκεντρώσει την παραγωγή των κοινοτήτων και ως αντάλλαγμα είχε να προσφέρει κάποια είδη μονοπωλίου αλλά και τη βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού.»
Σε αυτές τις απελευθερωμένες περιοχές, το ΕΑΜ και οι τοπικές οργανώσεις του ανέλαβαν στην αρχή, να υποκαταστήσουν το κράτος, ενισχύοντας κυρίως τους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αργότερα, η διοίκηση πέρασε στα χέρια του ΕΛΑΣ, ο οποίος με τις λεγόμενες «Διατάξεις» του, ρύθμιζε τα σημαντικότερα ζητήματα της κοινής ζωής. Με βάση αυτές τις «Διατάξεις», συστήθηκαν νέα αντιπροσωπευτικότερα κοινοτικά όργανα, που ασχολήθηκαν κυρίως με τις άμεσες βιοτικές ανάγκες του πληθυσμού, όπως την εξασφάλισης σίτισης και ρουχισμού, την φροντίδα των απόρων, τον συντονισμό με τις υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού, την εύρεση εργασίας και την καταβολή βοηθημάτων σε ανέργους, κ.α.. Τον Δεκέμβριο του 1943, το ΕΑΜ καλεί όλους τους πολιτικούς φορείς εντός και εκτός Ελλάδας, να συνεννοηθούν για να δημιουργηθεί στην Ελεύθερη Ελλάδα, με «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», που θα αναλάμβανε την καθοδήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, και την ομαλή επιστροφή στην δημοκρατία, μετά την διαφαινόμενη ήττα του Άξονα.
Συγκεκριμένα, στην ανακοίνωση τη κεντρικής επιτροπής του ΕΑΜ, με ημερομηνία 14 Δεκεμβρίου 1943 αναγράφεται μεταξύ άλλων:
«Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ καλεί όλα τα πολιτικά κόμματα που ειλικρινά αγωνίζονται για τη λευτεριά και τις ελευθερίες του λαού να συνεννοηθούν πάνω στη βάση να σχηματισθεί εδώ στην Ελλάδα από τώρα Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, που θα αναλάβει και την ενιαία διεξαγωγή του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την ομαλή λύση του πολιτειακού ζητήματος, σύμφωνα με τη λαϊκή θέληση. Το ΕΑΜ με τη δήλωσή του αυτή αναιρεί και πάλι ριζικά τη συκοφαντία πως εννοεί να μονοπωλήσει τον Εθνικό Αγώνα και να δώσει αυθαίρετες λύσεις στο πολιτειακό ζήτημα, ξαναγυρίζει στην πρόταση που έκαναν οι αντιπρόσωποί του στο Κάιρο για το σχηματισμό πλατιάς κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με προϋπόθεση τη δήλωση του βασιλιά για τη μη επάνοδό του στην Ελλάδα πριν από το δημοψήφισμα….»[2].
Αυτή η πρόταση απορρίφθηκε από τους παλαιούς πολιτικούς αλλά και από την εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού, αφού σύμφωνα με το σκεπτικό του Πρωθυπουργού, Εμμανουήλ Τσουδερού, η κυβέρνηση έπρεπε να βρίσκεται στο εξωτερικό για να έχει επαφή με τους συμμάχους, αλλά και γιατί στην Ελλάδα δεν υπήρχε σχηματισμένο πολεμικό μέτωπο, με περιοχές οριστικά απελευθερωμένες. Ωστόσο αυτή η πρόταση του ΕΑΜ δεν έπεσε τελείως στο κενό, αφού έγινε αφορμή προσέγγισης με τον Αλέξανδρο Σβώλο και άλλες σημαντικές προσωπικότητες εκτός του κομμουνιστικού χώρου. Κατά τους επόμενους μήνες θα συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό μίας, κοινής κυβέρνησης οικουμενικού χαρακτήρα, αλλά τελικά δεν θα καταλήξουν πουθενά.
Ύστερα από τις δυο συνεδριάσεις των κεντρικών επιτροπών του Κ.Κ.Ε και του Ε.Α.Μ. τον Ιανουάριο του 1944, αποφασίστηκε τελικά ο σχηματισμός της κυβέρνησης, ακόμα και χωρίς την στήριξη των άλλων πολιτικών χώρων.
Στις 10 Μαρτίου 1944 η Π.Ε.Ε.Α. εξέδωσε την ιδρυτική της διακήρυξη και στις 12 Μαρτίου, η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε. Συγκεκριμένα, η ορκωμοσία έγινε στο κτίριο του δημοτικού σχολίου της Βίνιανης, παρουσία του εφημέριου του χωριού, του αρχιερατικού επιτρόπου της περιφέρειας, του κοινοτάρχη της Βίνιανης και του στρατηγού Στέφανου Σαράφη (ως αρχηγού του αντάρτικου στρατού).
Τα πέντε μέλη της κυβέρνησης πήραν τον παρακάτω όρκο:
Ορκίζομαι ότι θα εκτελέσω πιστά τα καθήκοντά μου σαν μέλος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μου και του ελληνικού λαού, ότι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της χώρας μας από τον ζυγό των κατακτητών, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τις λαϊκές ελευθερίες και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για τη λευτεριά του και τα κυριαρχικά του δικαιώματα.
Η συνέχεια ΕΔΩ
φωτογραφία:
Από Σπύρος Μελετζής (1906 – 2003) – εφημ. Τα Νέα, στις 16 Δεκεμβρίου 1999, Εύλογη χρήση, https://el.wikipedia.org/w/index.php?curid=52498
Αριστερά ο Ευρυπίδης Μπακιρτζής και δεξιά ο Αλέξανδρος Σβώλος κατά την διάρκεια συνεδρίασης της Π.Ε.Ε.Α.