Ο Δημήτριος Βερναρδάκης (1833- 1907) υπήρξε πολυπράγμων λόγιος, θεατρικός συγγραφέας και καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννήθηκε στην Αγία Μαρίνα της Λέσβου στις 21 Νοεμβρίου 1833. Ο πατέρας του ονομαζόταν Νικόλαος Βερναρδάκης και καταγόταν από την Κρήτη, ενώ η μητέρα του Μελισσηνή, το γένος Τραντάλη.
Αδελφοί του ήταν οι λόγιοι Αθανάσιος και Γρηγόριος Βερναρδάκης. Ολοκλήρωσε τη βασική του εκπαίδευση υπό τον Γρηγόριο Γεννάδιο και από το 1849 σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ το 1856 αναγορεύθηκε διδάκτωρ φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου.
Σπούδασε με χρήματα που του έδωσε ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Καλλίνικος από την σημερινή Σκοτίνα Πιερίας. Πολυγραφότατος, ασχολήθηκε με την κριτική έκδοση τραγωδιών του Ευριπίδη (Φοίνισσαι, Εκάβη, Ιππόλυτος, Μήδεια), αλλά έγινε γνωστός κυρίως χάρη στα έμμετρα δράματά του, με τα οποία θέλησε να δημιουργήσει ένα ρομαντικό ελληνικό θέατρο, επηρεασμένος από τον Σαίξπηρ, την ελληνική μυθολογία και την ελληνική ιστορία.
Η πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνική σκηνή έγινε το 1850 με το βραβευμένο από τον Ράλλειο Διαγωνισμό Ποίησης έργο του «Εικασία». Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ιστορικού δράματος στην Ελλάδα. Τα έργα του είχαν μεγάλη επιτυχία στην εποχή τους αλλά ξεχάστηκαν γρήγορα κυρίως λόγω της αρχαΐζουσας γλώσσας τους.
Το 1861 διορίστηκε έκτακτος καθηγητής ιστορίας και φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και στη συνέχεια το 1865 διορίστηκε τακτικός. Η πανεπιστημιακή του καριέρα έληξε στις 27 Αυγούστου 1869 όταν αναγκάστηκε σε παραίτηση λόγω συνεχιζομένων φοιτητικών αντιδράσεων (Βερναρδάκεια), τις οποίες ο ίδιος απέδωσε σε συμπαιγνία των πανεπιστημιακών του αντιπάλων και της τότε πολιτικής εξουσίας. Διορίστηκε ξανά το 1882, αλλά παραιτήθηκε μετά από ένα εξάμηνο, όντας παράλληλα έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Διετέλεσε ακόμη καθηγητής των Βασιλοπαίδων, ενώ ο υπουργός παιδείας Αθανάσιος Ευταξίας του είχε προτείνει να διευθύνει την Ακαδημία που θα ιδρυόταν τότε, θέση όμως που δεν δέχθηκε.
Ο αδελφός του Αθανάσιος (αντεπιστέλλον μέλος της Académie de Stanislas, Nancy) το 1904[8] και το 1905 πρότεινε τον Δημήτριο Βερναρδάκη για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Απεβίωσε στις 12 Ιανουαρίου (ιουλιανό ημερολόγιο) 1907 στη Μυτιλήνη.
Ενδεικτική εργογραφία
Θεατρικά
Μαρία Δοξαπατρή Ποίημα δραματικόν εις πράξεις πέντε (Μόναχο 1857, Αθήνα 1868)
Κυψελίδαι (1858) Λειψία, τυπ. Γ.Β.Τευβνέρου,
Μερόπη (1865) Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Έκδοσις νεωτάτη, Αθήνα.
Ευφροσύνη (1876) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα
Φαύστα (1893) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα
Αντιόπη (1895) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα 1908.
Νικηφόρος Φωκάς (1905) Δράμα εις πράξεις πέντε. Αθήνα.
Γλωσσικά
Ἑλληνικὴ Γραμματικὴ εἰς χρῆσιν τῶν Ἑλληνικῶν σχολείων (1864-1865)
Ψευδαττικισμοῦ ἔλεγχος (1884): ήτοι Κ.Σ.Κόντου γλωσσικών παρατηρήσεων αναφερομένων εις την νέαν ελληνικήν γλώσσαν ανασκευή. Τεργέστη.
Ιστορικά
Γενικὴ Ἱστορία (1867): Εγχειρίδιον γενικής ιστορίας εις τόμους τρεις, προς χρήσιν των Γυμνασίων και προς ιδιαιτέραν μελέτην. Αθήνα
Καποδίστριας και Όθων (1875)
Θεολογικά
Ἱερὰ Κατήχησις: Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872 (επιλεγμένο το 1872 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως το καλύτερο υπάρχον βιβλίο κατήχησης και προτεινόμενο για διδασκαλία στα σχολεία)
Άλλα
Ι. Μελέτες – Δοκίμια
Το τρωγάλιον του δοκησισόφου ή Απάντησις εις τον Κ.Γ.Χρυσοβέργην. Αθήνα, 1855.
Ειρηναίω Θυρσίω, την της διδασκαλίας αυτού πεντηκονταετηρίδα δι’ εορτής άγοντι, είδος πινδαριστί ποιήσας εξ ονόματος των εν Μονάχω και άλλων εν Γερμανία μαθητών τη ιη’ Ιουνίου του αωνη έτους προσήνεγκε. Μόναχο, [1858].
Λόγος αυτοσχέδιος περί της καθ’ ημάς εκκλησιαστικής μουσικής. Τεργέστη, 1876.
Λόγος εισιτήριος εις το μάθημα της γενικής ιστορίας• Εκφωνηθείς τη 20 Ιανουαρίου 1862. Αθήνα, τυπ.Χ.Νικολάου Φιλαδελφέως, 1862.
Έκθεσις του κατά το έτος 1863 Ποιητικού Διαγωνισμού του κ. Ι.Βουτσινά. Αθήνα, 1863.
Ελληνική Γραμματική εις χρήσιν των ελληνικών σχολείων. Αθήνα, 1865.
Ολίγαι λέξεις εις απάντησιν της επικρίσεως, ην συνέρραψε κατά της ελληνικής γραμματικής μου, και των ύβρεων, όσας εφιλοτέχνησε κατ’ εμού ο Κ.Θεαγένης Λιβαδάς. Τεργέστη, 1866.
Σύντομος επίκρισις εις τας μωροσόφους επικρίσεις της Μερίμνης και του Λογίου Ερμού. Και εις τον λίβελλον Ο λύχνος επί την λυχνίαν. Αθήνα, 1868.
Ιερά Ιστορία. Επί τη δοκιμασία και κρίσει της Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής βραβευθείσα πατριαρχικώς και συνοδικώς εν τω περί των ιερών μαθημάτων ειδικώ διαγωνισμώ της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εισαχθείσα υπ’ αυτής εις τα Ελληνικά Σχολεία προς διδασκαλίαν της εν αυτοίς μαθητευούσης ορθοδόξου νεολαίας. Κωνσταντινούπολη, 1872.
Επιστολή περί επιστολής. Αθήνα, 1890.
Επιστολής περί επιστολής υστερόγραφον. Αθήνα, 1890.
Η δημοσία εκπαίδευσις. Μυτιλήνη, 1936 (έκδοση Γ.Βαλέτα).
Καποδίστριας και Όθων. Αθήνα, 1962.
ΙΙ. Κριτικές εκδόσεις
Ευριπίδου Δράματα εξ ερμηνείας και αναγνώσεως Α΄- Γ΄. Αθήνα, 1888-1903.
ΙΙΙ. Μετάφραση από την Αρχαία Ελληνική
Αρχαίος Αιολικός Λυρισμός, μετάφραση έργων του Αλκαίου και της Σαπφούς
ΙV. Ποίηση
Γραομυομαχία· Επύλλιον ηρωικοκωμικόν. Αθήνα, τυπ.Δούκα, 1854.
Εικασία. Αθήνα, τυπ.Αγγελοπούλου, 1856.
Ψάπφα. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, χ.χ.
Ανέκδοτα τραγούδια Δ.Ν.Βερναρδάκη. Μυτιλήνη, 1937 (έκδοση Π.Ι.Σαμαρά).
V. Μεταφράσεις
Νικολάου Καραμζίνου, Ιστορία της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας 1. Αθήνα, τυπ. Π.Κ.Παντελή, 1855.
Νικολάου Καραμζίνου, Ιστορία της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας 2. Αθήνα, τυπ. Π.Κ.Παντελή, 1856.
Εδμόνδου δε Αμίτση, Η Κωνσταντινούπολις μετ’ εικόνων κατά μετάφρασιν διακεκριμένου λογίου. Αθήνα, 1896.
VI. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
Δράματα. Έκδοσις νέα, πολλαχώς μεταρρυθμισθείσα και επιδιορθωθείσα μετά προλεγομένων, σημειώσεων, κρίσεων κ.λ.π., τόμος Α’. Αθήνα, τυπ. Του Κράτους, 1903.