Ο Πιέτρο Αρετίνο (Αρέτσο, 20 Απριλίου 1492 – Βενετία, 21 Οκτωβρίου 1556) ήταν Ιταλός σατιρικός συγγραφέας, ο οποίος επηρέασε σημαντικά την τέχνη και την πολιτική της εποχής του και εφηύρε τη σύγχρονη λογοτεχνική πορνογραφία. Έμεινε γνωστός για την αιχμηρότητα της πένας και των σατιρικών γραπτών του.
Έγινε γνωστός σε όλη την Ευρώπη για τις τολμηρές λογοτεχνικές επιθέσεις του εναντίον των ισχυρών της εποχής του. Οι πύρινες επιστολές και οι διάλογοί του παρουσιάζουν μεγάλο βιογραφικό ενδιαφέρον.
Στα δράματά του περιλαμβάνονται πέντε κωμωδίες και μία τραγωδία, η Orazia (1546), ίσως η καλύτερη ιταλική τραγωδία του 16ου αιώνα.
Είναι αμφισβητήσιμο εάν έλαβε οποιαδήποτε βασική εκπαίδευση. Εντούτοις, χάρη σε επαφές που προέρχονταν από έναν αριστοκράτη «προστάτη» της ελκυστικής μητέρας του, βρέθηκε από νωρίς σε περιβάλλον καλλιεργημένων ανθρώπων, ειδικά στη διάρκεια της παραμονής του στην Περούτζα, πριν από το 1510-17, που διαμόρφωσε εν γένει τον χαρακτήρα του. Στην ίδια περίοδο έδειξε ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και έγραψε τα πρώτα ποιήματά του.
Το 1517 μετακόμισε στη Ρώμη και έγινε γνωστός στην αυλή του πάπα Λέοντα Ι΄. Εκεί άρχισε να γράφει σατιρικά έργα, βασισμένα στα κουτσομπολιά της αυλής και τις πολιτικές εξελίξεις. Γρήγορα κίνησε την προσοχή του καρδινάλιου Τζούλιο των Μεδίκων, που τον πήρε υπό την προστασία του, με την ελπίδα ότι θα βοηθήσει την εκλογή του σε πάπα, πράγμα που δεν έγινε όμως. Μετά την αποτυχία του Τζούλιο, ο Αρετίνο έζησε στη Μάντουα για ένα διάστημα.
Γύρισε στη Ρώμη το 1523, όταν ο Τζούλιο εξελέγη πάπας Κλημέντιος Ζ΄. Αναγκάστηκε όμως να φύγει για λίγο τον επόμενο χρόνο μετά τη δημοσίευση του έργου του «I sonetti lussuriosi» («Ακόλαστα σονέτα»), μια συλλογή από σονέτα βασισμένα σε πορνογραφικές γκραβούρες του Τζούλιο Ρομάνο. Η φήμη και η δημοτικότητά του μεγάλωναν και συνέχισε να γράφει σατιρικά ποιήματα και «φιλιππικές» επιστολές, με αποτέλεσμα να τον ονομάσει ο Αριόστο «Μάστιγα των πριγκίπων».
Το 1525 υποχρεώθηκε να φύγει μόνιμα από τη Ρώμη, όταν ένας πληρωμένος δολοφόνος του επισκόπου Τζιοβάνι Τζιμπέρτι, που είχε γίνει στόχος της σάτιράς του, τον μαχαίρωσε και κόντεψε να τον σκοτώσει.
Ανάμεσα στους στόχους της πένας του περιλαμβάνονται η παπική αυλή, η αυλή της Μάντοβα και η διαφθορά των ανώτερων αξιωματούχων. Στο έργο του Ο Υποκριτής ενστάλαξε ένα ισχυρό ρομαντικό στοιχείο, που οδήγησε στην περαιτέρω ανάπτυξη της commedia erudita και την απομάκρυνσή της από τα αυστηρά κλασικά πρότυπα.
Εργογραφία
Διάλογοι και επιστολές
Sonetti lussuriosi
Dubbi amorosi
Lettere
Ragionamenti
Orlandino
Κωμωδίες
Fraza
La cortigiana
Il marescalco
La talanta
Lo ipocrito
Il filosofo
Τραγωδίες
Orazia
με στοιχεία από wikipedia