Ένα από τα ευρήματα – αριστουργήματα που βρέθηκαν στα ερείπια των Δελφών, και ξεχωριστό στολίδι των έργων τέχνης που εκτίθεται στο Μουσείο είναι ο Ηνίοχος.
Πέρα από την περίοπτη θέση που κατέχει στο Μουσείο των Δελφών, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα αριστουργήματα της Αρχαίας Ελληνικής και παγκόσμιας τέχνης. Οποία θέση π.χ. έχει ο Ερμής του Πραξιτέλους, ή η Αφροδίτη της Μήλου, ανάλογη θέση έχει και ο Ηνίοχος των Δελφών.
Ας δούμε όμως τι ακριβώς ήταν ο Ηνίοχος. Ο Ηνίοχος, καθώς η ίδια λέξη δηλώνει (Ηνίοχος=αυτός που έχει, αυτός που κρατάει τα ηνία, τα χαλινάρια) ήταν μια μορφή μεγαλύτερης σύνθεσης, που παρίστανε ένα τέθριππο άρμα. Η σύνθεση, με μεγάλη πιθανότητα, είχε ως εξής: τέσσερα άλογα σύρουν το άρμα που επάνω του ήταν δύο αναβάτες, ο Ηνίοχος και ο αναθέτης του αφιερώματος. Δύο παιδιά δεξιά και αριστερά, κρατούν τα ηνία των εξωτερικών αλόγων και οδηγούν το άρμα, γιατί η αρματοδρομία έχει τελειώσει και το άρμα έχει νικήσει. Ο Ηνίοχος φορά στο κεφάλι την ταινία του νικητή.
Ο Ηνίοχος, νικητής πια, περνάει σιγά μπροστά από το πλήθος που αλαλάζει. Απ’ όλο αυτό το υπέροχο σύμπλεγμα βρέθηκε μόνο ο Ηνίοχος. Ο Ηνίοχος στητός και σχεδόν ακίνητος, φοράει το χιτώνα που τυπικά φόραγαν οι ηνίοχοι. Είναι ψηλός 1,80μ. και ο χιτώνας του ζώνεται στη μέση ελαφρά, ανασυρμένος προς τα πάνω, ώστε να σχηματισθούν πλούσιες κούφιες πτυχές πάνω από τη ζώνη
Το κάτω μέρος του χιτώνα πέφτει σε αδρές και βαθιές κάθετες πτυχές. Στο λαιμό το φόρεμα σχηματίζει ένα θαυμάσιο ντεκολτέ. Ο χιτώνας συγκρατιέται από τον ανάβολο – ταινίες που περνούν σαν τιράντες πάνω από τους ώμους και κάτω από τις μασχάλες και σταυρώνεται στη ράχη. Ο ανάλαβος εμπόδιζε το φόρεμα να φουσκώσει – σαν πανί βάρκας – απ’ τον αέρα της αρματοδρομίας. Όλο το κάτω μέρος του κορμιού έχει μια μνημειακή διαμόρφωση · το κορμί δεν διαγράφεται κάτω από το χιτώνα.
Κάτω όμως από το μακρύ χιτώνα προβάλλουν δύο γυμνά πόδια, που από πλευράς τέχνης δεν έχουν το ταίρι τους. Ευδιάκριτη είναι η φλέβα του χεριού που κρατάει τα ηνία, δείγμα δύναμης και σιγουριάς για τη νίκη. Στο κεφάλι του φοράει την ταινία. Είναι η ταινία της νίκης. Κάτω από την ταινία, γύρω από τα αυτιά, μια τούφα μακρών, λεπτών ιούλων γλυστράει με άφταστη χάρη προς το σβέρκο και τα μάγουλα. Ο λαιμός δυνατός. Η μύτη κοντή και στενή, τα μάτια αμυγδαλωτά, μάτια στοχαστικά, πλαισιωμένα από έντονα βλέφαρα,- ανάμεσα στις βλεφαρίδες, που είναι από ένθετα ελάσματα, ο βολβός από σμάλτο και δύο κύκλοι από όνυχα διαφορετικού χρώματος για την ίριδα.
Η όλη του στάση σεμνή. δεν υπάρχει στην όψη του το αρχαϊκό μειδίαμα που χαρακτηρίζει τους κούρους της ύστερης αρχαϊκής τέχνης. Ο αγώνας έχει τελειώσει και ο Ηνίοχος ήρεμος απολαμβάνει τις επευφημίες του πλήθους και χαίρεται τη νίκη του. Όπως τονίσαμε στην αρχή, το έργο αποτελεί μνημείο – αριστούργημα της παγκόσμιας τέχνης. Δυστυχώς δεν ξέρουμε ποιος είναι ο δημιουργός -τεχνίτης του, ούτε γνωστός είναι ο τόπος και ο χρόνος του έργου. Μάλλον ανάγεται στους κλασσικούς χρόνους, τότε που η τέχνη έφτασε στο μέγιστο βαθμό τελειότητας.
Ο Ηνίοχος είχε αφιερωθεί στον Απόλλωνα από τον Πολύζαλο, τον τύραννο της Γέλας, το 478 π.Χ., μετά την νίκη του στις αρματοδρομίες στους Πυθικούς αγώνες. Η εκτέλεση του έργου είναι αριστουργηματική και πραγματικό δημιούργημα της καλλιτεχνικής έκφρασης του 5ου αι. π.Χ. που πιστεύεται ότι φιλοτεχνήθηκε. Δυστυχώς δε διασώθηκε το άγαλμα ολόκληρο. Του λείπει το αριστερό χέρι κι ένα μέρος από τη ζώνη που κρατούσε το χιτώνα. Στα χέρια του υπάρχουν απομεινάρια ηνίων, πράγμα που φανερώνει ότι το άγαλμα ήταν μέρος ενός συνόλου απ’ το οποίο χάθηκε η άμαξα.
Πως και δεν το τσαλάκωσαν οι Γερμανοί η Άγγλοι….