(*) του Εμμανουήλ Μπέζα
Είναι δεδομένο πως ο Τραμπ θέλει να απεγκλωβιστεί από τη σημερινή κατάσταση στις αμερικανό-ευρωπαϊκές σχέσεις των υψηλών επιπέδων αλληλεξάρτησης.
Πιστός στο δόγμα Μονρό, θέλει να διατηρήσει τα χωριστά ημισφαίρια επιρροής. Θεωρεί πως αυτά είναι τώρα εξίσου αναγκαία όπως και τότε, καθώς πιστεύει πως υπάρχει δομικό λάθος στις σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης-ΗΠΑ που λειτουργεί κατά των συμφερόντων της χώρας του.
Η στρατιωτική κυριαρχία των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ οδήγησε σε τεράστιες δαπάνες τις οποίες η Ε.Ε. δεν εξισορρόπησε με το εμπόριο, ενώ παράλληλα οι ίδιες οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν προς ίδιον όφελος την αμερικανική αυτή κυριαρχία με θύμα και στις δύο περιπτώσεις το μέσο Αμερικανό φορολογούμενο. Ο Τραμπ επιχειρεί να χτίσει μια «νέα Δύση» σε έναν πολυ-πολικό κόσμο με στόχο οι ΗΠΑ να ανοιχτούν σε «παρθένες» αγορές της Ανατολής, όπου σε λίγα χρόνια θα βρίσκονται οι μεγαλύτεροι παραγωγοί αλλά και οι μεγαλύτεροι και περισσότεροι καταναλωτές.
Ο απεγκλωβισμός αυτός δεν θα είναι όμως μόνο εμπορικός και οικονομικός. Ο Τραμπ κατανοεί πως χωρίς πολιτικές αλλαγές δεν θα καταφέρει να επιτύχει τους στόχους του αφού διαπίστωσε με τι επιθετικό τρόπο το ευρωπαϊκό σύστημα τον αντιμετώπισε, τόσο στην πρώτη θητεία του όσο και κατά τη διάρκεια της 4ετούς απουσίας του από τον Λευκό Οίκο. Αυτό που επιδιώκει πλέον είναι να αλλάξει το status-quo της Ε.Ε. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως μετά την επίσκεψη της Πρωθυπουργού της Ιταλίας στις ΗΠΑ, οι παλαιότερες δηλώσεις της για το «κέντρο βάρους» της Ε.Ε. ήρθαν ξανά στην επικαιρότητα:
«Η Ρώμη πρέπει να είναι η πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί η πρωτεύουσα της Ε.Ε δεν μπορεί να είναι το πιο άνετο μέρος για την εγκατάσταση γραφείων αλλά το μέρος που αντιπροσωπεύει την αρχαία της ταυτότητα».
Ο Τραμπ έχει βρει επίσης έναν «καινοτόμο» τρόπο να το κάνει. Γνωρίζοντας πως όλο και περισσότεροι πολίτες απομακρύνονται από τα παραδοσιακά μίντια, δεν χρειάζεται να επιστρατεύσει μεθόδους που ακολουθούσαν οι ΗΠΑ για χρόνια, όπως για παράδειγμα την εργαλειοποίηση του USAID και των ΜΚΟ για τη διαμόρφωση αφηγήματος (που είναι και της επικαιρότητας). Οι πολίτες πλέον επιλέγουν το Χ, το Youtube κτλ για ενημέρωση και γνώση. Τα «παραδοσιακά» μίντια πεθαίνουν μαζί τους και ο «παραδοσιακός» τρόπος μετάδοσης του μηνύματος. Ο Τραμπ έχει στα χέρια του τον αγγελιοφόρο, Ίλον Μασκ και το μέσο, την πλατφόρμα Χ, ενώ παράλληλα έχει εξασφαλίσει πλέον την ανοχή της ΜΕΤΑ. Μια διαδικτυακή παρέμβαση του Ίλον στη Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, αρκεί για να διαμορφωθεί ένα πλήρες και ξεκάθαρο πολιτικό αφήγημα. Οι ΗΠΑ διατηρούν άλλωστε την πρωτοκαθεδρία παγκοσμίως στις πλατφόρμες αυτές των social media που δημιουργήθηκαν όπως αναφέρει ο Κέβιν Ο’Ρίλι όταν εκπληρώθηκε το «αμερικανικό όνειρο»:
«Ο Ζάκερμπεργκ ήταν ένας φοιτητής…, το καλύτερο εξαγώγιμο προϊόν των ΗΠΑ είναι το αμερικανικό όνειρο».
Καθώς λοιπόν η «παραδοσιακή» ενημέρωση πεθαίνει ο Τραμπ «παντρεύει» το αντισύστημα με το τελευταίο οχυρό της παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ (social media) και πυλώνα της σύγχρονης ενημέρωσης, για να τα βάλει με την Ευρώπη. Όποιος θεωρεί πως ο Ίλον κινείται στην Ευρώπη αυτοβούλως, αδικεί όχι τόσο τον Τραμπ αλλά το σχέδιό του για την Ε.Ε., με αποτέλεσμα να μην μπορεί να δει ξεκάθαρα τους τρόπους αντιμετώπισής του.
Η Τουρκία και το κίνημα MAGA
Στην κυβέρνηση Τραμπ δεν φαίνεται να υπάρχουν φιλελληνικά αισθήματα όπως και δια της πράξεως αποδείχτηκε πως δεν υπήρχαν και στην κυβέρνηση Μπάιντεν. Η γενικότερη στάση των ΗΠΑ στην εξωτερική πολιτική είναι αυτή που μετράει και εκεί που πρέπει να «κουμπώσει» η ελληνική διπλωματία. Κανένας κυβερνητικός υποψήφιος του Τραμπ δεν εκδήλωσε στις ακροαματικές διαδικασίες των Επιτροπών της Γερουσίας δημόσια αισθήματα για κάποια άλλη χώρα παρά μόνο τις ΗΠΑ. Παρόλα αυτά, η Τουρκία και η Συρία αποτέλεσαν αντικείμενο της συζήτησης, καθώς και οι δύο αποτελούν παράγοντες εξελίξεων της Μέσης Ανατολής. Η ομάδα/κίνημα MAGA βλέπει ξεκάθαρα στο πρόσωπο της Τουρκίας μια νέα μεγάλη δύναμη της Μέσης Ανατολής η οποία διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και έχει ήδη πυροδοτήσει (και στο μέλλον θα το ξανακάνει) αρκετές φορές τον ISIS, την Αλ Κάιντα αλλά και την Χαμάς. Ο Μάρκο Ρούμπιο δήλωσε για την Τουρκία χαρακτηριστικά κατά την διάρκεια της ακρόασης του από την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας:
«Ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν πρέπει να θεωρήσει τη μετάβαση της εξουσίας στις ΗΠΑ ως ευκαιρία για παραβίαση συμφωνιών που ισχύουν επί του παρόντος. Δεν μπορεί να δημιουργεί αστάθεια στην περιοχή βάλλοντας κατά των Κούρδων».
Η Τούλσι Γκάμπαρντ, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Δύση, η οποία βλέπει στη Συρία ένα αβέβαιο αλλά ελπιδοφόρο μέλλον μετά την πτώση του Άσαντ, αντιλαμβάνεται στη Συρία τα πράγματα όπως είναι και δηλώνει κατά την ακρόασή της από την Επιτροπή Πληροφοριών της Γερουσίας:
«Δεν έχυσα δάκρυα για την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, αλλά σήμερα έχουμε έναν ισλαμιστή εξτρεμιστή επικεφαλή της Συρίας… που χόρευε στους δρόμους για να γιορτάσει την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, ο οποίος κυβέρνησε το Ιντλίμπ με ισλαμιστικό εξτρεμιστικό τρόπο και ο οποίος έχει ήδη αρχίσει να διώκει, να συλλαμβάνει και να σκοτώνει θρησκευτικές μειονότητες όπως οι χριστιανοί στη Συρία».
Ο Μάρκο Ρούμπιο μερικές μέρες νωρίτερα είχε σημειώσει ξανά στη δική του ακρόαση πως:
«Γνωρίζουμε πως τα άτομα που διοικούν αυτή τη στιγμή τη Συρία, δεν θα μπορούσαν να περάσουν ούτε ένα βασικό έλεγχο ιστορικού του FBI».
Η Συρία αποτελεί τον άγνωστο Χ για τις ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή από το 2011. Η Τούλσι Γκάμπαρντ κατηγόρησε ανοιχτά τους Τζέικ Σάλιβαν και Χίλαρι Κλίντον για την αρνητική έκβαση των εξελίξεων εκεί δηλώνοντας στην ακρόασή της:
«Δεν συμπαθώ ούτε τον Καντάφι, ούτε τον Άσαντ, απλά μισώ την Αλ Κάιντα. Έχουμε ηγέτες που εσκεμμένα υποβαθμίζουν τους εξτρεμιστές ισλαμιστές χαρακτηρίζοντάς τους επαναστάτες. Έχουμε ηγέτες που διατηρούν σχέσεις μαζί τους. Ήταν ο Τζέικ Σάλιβαν που δήλωνε στην Χίλαρι Κλίντον πως “στην Συρία η Αλ Κάιντα είναι με το μέρος μας”».
Ο Ομπάμα είχε ενεργοποιήσει το 2011 τη CIA στην Συρία με την επιχείρηση Timber Sycamore και το μέτωπο κατά του βαθέως κράτους του κινήματος MAGA το υπενθυμίζει διαρκώς.
Ο Τραμπ διόρισε επίσης τον αξιωματικό των Ειδικών Δυνάμεων των ΗΠΑ Τζο Κεντ, νέο διευθυντή της Υπηρεσίας Αντιτρομοκρατίας. Η σύζυγος του Τζο Κεντ, Σάννον Σμιθ, έχασε τη ζωή της στη Μανμπίτζ της Συρίας σε βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας στις 16 Ιανουαρίου 2019, ενώ πολεμούσε μαζί με τους Κούρδους κατά του ISIS.
Ο Γερουσιαστής Κένεντι από τον βαθύ λαϊκό αμερικανικό νότο εκπροσωπώντας την Πολιτεία της Λουϊζιάνα, μια πολύ ανεξάρτητη φωνή και κοντά στο κίνημα MAGA, δήλωσε τον περασμένο μήνα από την αίθουσα της Γερουσίας:
«Προς τον Πρόεδρο της Τουρκίας: Άσε τους Κούρδους ήσυχους. Άσε τους Κούρδους ήσυχους!… Οι Κούρδοι είναι υπέροχοι άνθρωποι… Οι Κούρδοι είναι φίλοι της Αμερικής… Το μήνυμα είναι: Μην εισβάλεις στις περιοχές των Κούρδων στην Βορειανατολική Συρία… Εάν εισβάλεις στη Συρία και αγγίξεις μια τρίχα από τα μαλλιά των Κούρδων, θα ζητήσω από το Κονγκρέσο να κάνει κάτι. Και οι κυρώσεις μας δεν θα βοηθήσουν την οικονομία της Τουρκίας (πολύ υψηλός πληθωρισμός πολύ υψηλά επιτόκια)».
Όλες οι παραπάνω ενέργειες δείχνουν πως πλέον στην κυβέρνηση Τραμπ υπάρχουν άτομα, που εκπροσωπούν το κίνημα MAGA, και βλέπουν στο πρόσωπο της Τουρκίας άλλον έναν χορηγό τρομοκρατών.
Ψάχνοντας τον ρόλο μας
Κάνεις παρόλα αυτά δεν μπορεί να προκαταβάλει την τελική στάση των ΗΠΑ στη Συρία και κατ’επέκταση και εκείνη με την Τουρκία. Μπορεί όμως να την επηρεάσει από την στιγμή που υπάρχει γόνιμο έδαφος και να δείξει πως ένας αποτρεπτικός, ως προς τα νέο-οθωμανικά σχέδια της Τουρκίας, συνασπισμός χωρών, μπορεί να τους βάλει φρένο. Ένας συνασπισμός που είχε ξεκινήσει πριν μία δεκαετία μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου-Κύπρου και Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ αλλά έσβησε με την εμμονή μας στην ταύτιση της εξωτερική μας πολιτικής με τις απόψεις της άρχουσας γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, το Ευρωπαϊκό status quo και την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Ο γερμανο-κεντρισμός της Ε.Ε. την οδηγεί σε έντονα φιλοτουρκικά αισθήματα τα οποία είναι ιστορικώς καταγεγραμμένα πως προέρχονται από τη Γερμανία και τα οποία μας κατευθύνουν προς μια κατευναστική εξωτερική πολιτική «αναγκαίων» υποχωρήσεων απέναντι στον ισχυρότερο γείτονα. Οι διπλωματικές ήττες της χώρας μας από την Τουρκία σε συνδυασμό με την έλλειψη αποτρεπτικού πνεύματος απέναντι στη γείτονα, μας καθιστούν αναξιόπιστους απέναντι στους συμμάχους μας και τους κοινούς αντιπάλους της Τουρκίας.
Πέρα από την θέληση του Τραμπ για αλλαγή του status-quo στην Ε.Ε. και την αναξιοπιστία μας προς τους συμμάχους μας, υπάρχει και το πρόβλημα της έλλειψης ελληνικών επαφών στο νέο Λευκό Οίκο. Τα πρόσωπα κλειδιά όπως η Τούλσι Γκάμπαρντ, κινούνται πολύ μακριά από τα ακριβά σαλόνια της Ουάσιγκτον και τα «Δημοκρατικών» αισθημάτων λόμπι των Αθηνών δεν έχουν γέφυρα επικοινωνίας. Το ίδιο ισχύει και για τον Αντιπρόεδρο Βανς, που εάν η δεύτερη θητεία Τραμπ είναι επιτυχημένη θα λάβει το χρίσμα το 2028, ο οποίος κινούνταν σε συντηρητικούς κύκλους των ΗΠΑ όπου η «αντισυστημική» τους στάση χλευάζονταν από το «φιλο-Δημοκρατικό» λόμπι των Αθηνών. Με τον ΥΠΕΞ Μάρκο Ρούμπιο θα υπάρξει θεσμική γέφυρα αλλά είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει προσωπική για τους ίδιους λόγους.
Για να το πούμε απλά: Οι άνθρωποι του κινήματος MAGA προέρχονται από τη βαθιά παραδοσιακή και αντισυστημική Αμερική, όχι μόνο πολιτικά, ακόμα και γεωγραφικά. Η ελληνική διπλωματία του τριγώνου Συντάγματος-Ηρώδου Αττικού-Κολωνακίου στηρίχτηκε αποκλειστικά στο άξονα Ουάσινγκτον-Νέας Υόρκης με αποτέλεσμα να έχει χάσει εντελώς τις πιθανές γέφυρες μ’ αυτούς τους ανθρώπους.
Κατάσταση μη αναστρέψιμη
Συνοπτικά, η επιδίωξη του Τραμπ για αλλαγή του status quo στην Ε.Ε, η αναξιοπιστία μας απέναντι στους συμμάχους και η έλλειψη επαφών με τους νέους ένοικους του Λευκού Οίκου, καθιστούν, με βάση τους συσχετισμούς που υπάρχουν, τα σημερινά πρόσωπα της ελληνικής διπλωματίας αδύναμα να οικοδομήσουν μια ουσιαστική σχέση με τις ΗΠΑ, με στόχο την προστασία των συμφερόντων μας γενικότερα αλλά και ειδικά με τη γείτονα Τουρκία.
Την ίδια στιγμή, οι γέφυρες με τη Ρωσία έχουν γκρεμιστεί εδώ και καιρό και η προσκόλλησή μας στις ΗΠΑ μας έκανε να ξεχάσουμε πως μπροστά μας έχουμε ένα πολύ-πολικό κόσμο με την Ανατολή να ακμάζει και έτσι παραγκωνίσαμε Ινδία και Κίνα που μας αντιμετωπίζουν πλέον ως κομμάτι της σφαίρας επιρροής των ΗΠΑ. Ο Τραμπ φτιάχνοντας μια νέα Δύση κατανοεί τον πολύ-πολικό νέο κόσμο και επιδιώκει να βάλει τα κράτη-έθνη σε έναν παγκόσμιο «διάλογο» επαναδιαπραγμάτευσης της παγκόσμιας κατανομής δυνάμεων και όχι να κατευθύνει μια διαδικασία παγκοσμιοποίησης όπου θα ηγηθούν οι ΗΠΑ, κάτι το οποίο έχει καταστεί πλέον αδύνατο.
Η Ελλάδα σ’ αυτή την εξίσωση έχει μείνει με έναν σύμμαχο, το κατεστημένο της Ε.Ε., το οποίο βιώνει το ίδιο πρόβλημα με εκείνη, αποξένωση δηλαδή από Ρωσία, ΗΠΑ και Κίνα ταυτόχρονα. Η κατάσταση λοιπόν είναι μη αναστρέψιμη και η επικείμενη πτώση του σημερινού status quo της Ε.Ε. μπορεί να πληγώσει μονάχα ορισμένους γραφειοκράτες στην Ευρώπη αλλά στην περίπτωση της χώρας μας θα μας παρασύρει συνολικά, εάν δεν αλλάξει κάτι άμεσα και δραστικά σε πρόσωπα και αντιλήψεις.
(*) Ο Εμμανουήλ Μπέζας αρθρογραφεί για θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας με εξειδίκευση σε θέματα γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής των ΗΠΑ και ιδιαίτερη έμφαση στη νέα πολιτική του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Περισσότερα στο Χ:Emmanouil Bezas και στο Fb:Μανώλης Μπέζας