Η εξέλιξη στην καλλιέργεια της ελιάς, τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα έχει ενισχύσει σημαντικά την τάση για συστήματα πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης ελιάς.
Αρκετοί νέοι καλλιεργητές δοκιμάζουν πυκνές και υπέρπυκνες φυτεύσεις για τις ελιές, αντίστοιχες με αυτές που γίνονται σε άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης όπως στην Ιταλία και στην Ισπανία, καθώς και σε χώρες της βόρειας Αφρικής.
Στις παραδοσιακές φυτεύσεις ελιάς, η πυκνότητα φύτευσης είναι 10-20 δέντρα/ στρέμμα, στις πυκνές φυτεύσεις συναντάμε 30-60 δέντρα, ενώ στις υπέρπυκνες η πυκνότητα φύτευσης φτάνει τα 100-200 δέντρα το στρέμμα.
Ο βασικός λόγος επιλογής των συστημάτων πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης θεωρείται η ταχεία είσοδο σε παραγωγή και η αυξημένη οικονομική απόδοση της καλλιέργειας της ελιάς.
Είναι όμως τόσο απλό; Αξίζει να προχωρήσουμε σε αυτά τα συστήματα και να εγκαταλείψουμε τα παραδοσιακά συστήματα καλλιέργειας της ελιάς με τις μεγαλύτερες αποστάσεις φύτευσης;
Τα συγκεκριμένα συστήματα φύτευσης διαθέτουν θετικά σημεία, αλλά και αρκετές ιδιαιτερότητες που είναι σημαντικό να γνωρίζουμε καθώς και τι απαιτήσεις επένδυσης προϋποθέτουν.
Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης ελιάς, καθώς και χρήσιμες πληροφορίες για τον τρόπο καλλιέργειας σε αυτά τα συστήματα.
1. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της πυκνής φύτευσης ελαιοδέντρων;
Οι πυκνές φυτεύσεις διαθέτουν βασικά πλεονεκτήματα για τους καλλιεργητές της ελιάς που θέλουν να προχωρήσουν σε καλλιέργειες υψηλής έντασης και υψηλής επένδυσης.
Αυξημένη παραγωγή ανά στρέμμα: Τα συστήματα πυκνής φύτευσης επιτρέπουν την αύξηση της παραγωγής ανά στρέμμα, καθώς τα ελαιόδεντρα είναι περισσότερα ανά στρέμμα και αξιοποιούν καλύτερα τον χώρο.
Ταχύτερη είσοδο σε παραγωγή: Η πυκνότερη φύτευση επιτρέπει τα δέντρα να παράγουν καρπούς νωρίτερα από ότι στις παραδοσιακές φυτεύσεις και έτσι μειώνεται ο χρόνος για την έναρξη απόδοσης του ελαιώνα. Τα ελαιόδεντρα ειδικά σε υπέρπυκνα συστήματα μπαίνουν σε πλήρη παραγωγή από τον 3ο χρόνο αντί για τον 6ο-7ο χρόνο όπως συμβαίνει στις παραδοσιακές φυτεύσεις. Η ταχύτερη είσοδος των δέντρων σε παραγωγική ηλικία σημαίνει πρώιμη απόδοση και γρηγορότερη απόσβεση της επένδυσης κατά την φύτευση της ελαιώνα.
Μείωση κόστους συγκομιδής: Η συγκομιδή γίνεται ευκολότερη και πιο αποδοτική, καθώς τα ελαιόδεντρα είναι πιο κοντά και μειώνεται το κόστος εργασίας, κάτι που είναι σημαντικό για την κερδοφορία των παραγωγών. Η υπέρπυκνη φύτευση είναι σχεδιασμένη για μηχανική συγκομιδή, η οποία μειώνει δραστικά το κόστος σε σχέση με τη χειρωνακτική.
Καλύτερη αξιοποίηση εδάφους, νερού και λιπασμάτων: Τα συστήματα πυκνής φύτευσης επιτρέπουν μια πιο ελεγχόμενη διαχείριση των καλλιεργητικών πρακτικών όπως την άρδευση και στην λίπανση. Η διαχείριση της άρδευσης και της θρέψης γίνεται πιο αποδοτικά μέσω συστημάτων στάγδην άρδευσης και ακριβείας λίπανσης.κάτι που συμβάλλει στην καλύτερη ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος.
Βελτιωμένη ποιότητα ελαιολάδου: Η ταχεία συγκομιδή σημαίνει ότι οι ελιές φτάνουν πιο γρήγορα στο ελαιοτριβείο, μειώνοντας την οξείδωση και διατηρώντας υψηλότερη ποιότητα ελαιολάδου. Η δυνατότητα συγκομιδής σε πρώιμο στάδιο επιτρέπει την παραγωγή ελαιολάδου χαμηλής οξύτητας και υψηλής φαινολικής περιεκτικότητας.
2. Ποια είναι τα μειονεκτήματα της πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης;
Η καλλιέργεια της πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης για την ελιά έχει αρκετές απαιτήσεις και ιδιαιτερότητες που θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζουν οι ελαιοκαλλιεργητές πριν αποφασίσουν αυτά τα συστήματα.
Βραχυπρόθεσμος παραγωγικός κύκλος: Τα ελαιόδεντρα μπορεί να παράγουν γρήγορα, αλλά η παραγωγή μειώνεται σταδιακά με τα χρόνια και προφανώς δεν έχουμε την παραγωγή όπως στις αιωνόβιες ελιές στις παραδοσιακές φυτείες. Eιδικά στις υπέρπυκνες φυτεύσεις ελαιόδεντρων, μετά τα 15-20 χρόνια, απαιτείται ανανέωση φυτείας από τον ελαιοκαλλιεργητή για να μπορέσει να επανέλθει σε υψηλές αποδόσεις.
Υψηλό αρχικό κόστος εγκατάστασης: Τα συστήματα πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης περιλαμβάνουν ειδικά διαμορφωμένα χωράφια, εξελιγμένα συστήματα ποτίσματος και λίπανσης καθώς και μηχανικά μέσα συγκομιδής. Ειδικά στις υπέρπυκνες φυτεύσεις, η συγκομιδή γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με μηχανές, αυξάνοντας την εξάρτηση από εξοπλισμό και μειώνοντας την ευελιξία.
Υψηλές απαιτήσεις σε λίπανση και άρδευση: Η υπέρπυκνη φύτευση βασίζεται σε έντονα θρεπτικά και υδατικά σχήματα.Τα δέντρα βρίσκονται κοντά, με αποτέλεσμα αυξημένο ανταγωνισμό για τους διαθέσιμους πόρους.
3. Ποιες ποικιλίες ελιάς φυτεύoνται στο πυκνό σύστημα ελιάς;
Για το πυκνό και υπέρπυκνο σύστημα φύτευσης ελιάς, επιλέγονται ποικιλίες που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ώστε να προσαρμόζονται στις συνθήκες υψηλής πυκνότητας.
Οι βασικές προϋποθέσεις για τις ποικιλίες είναι να έχουν ορθόκλαδη ανάπτυξη, υψηλή παραγωγικότητα από νεαρή ηλικία, να έχουν αντοχή στο κλάδεμα και να επιδέχονται μηχανική συγκομιδή.
Οι ποικιλίες ελαιοποιήσιμης ελιάς που προτείνονται για πυκνή φύτευση είναι οι εξής:
Arbequina: Ισπανική ποικιλία, μικρό μέγεθος δέντρου και μικρό μέγεθος καρπού, υψηλή παραγωγικότητα με μέτρια περιεκτικότητα σε λάδι, κατάλληλη για μηχανική συγκομιδή, ανθεκτική σε ξηρασία και ποικιλία εδαφών.
Arbosana: Ισπανική ποικιλία, συμπαγές δέντρο, κατάλληλο για υπέρπυκνα συστήματα, πρώιμη είσοδος σε καρποφορία, υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι με φρουτώδη γεύση.
Κορωνέικη: Ελληνική ποικιλία, μικρόφυλλη και ανθεκτική, παραγωγική, ιδανική για υπέρπυκνη φύτευση, με παραγωγή ελαιολάδου εξαιρετικής ποιότητας, με υψηλή αντοχή σε ξηροθερμικές συνθήκες.
4. Σε τι αποστάσεις φυτεύουμε τις ελιές στην πυκνή και υπέρπυκνη φύτευση;
Η πυκνότητα φύτευσης της ελιάς σε πυκνά και υπέρπυκνα συστήματα λαμβάνει υπόψη διάφορους παράγοντες όπως τον τύπο του εδάφους, τη διαθεσιμότητα νερού, το σύστημα άρδευσης καθώς και τις δυνατότητες μηχανικής συγκομιδής.
α) Πυκνά συστήματα φύτευσης: Στα πυκνά συστήματα φύτευσης οι συνήθεις αποστάσεις φύτευσης των δέντρων μπορεί να είναι 4, 5, 6 μέτρα μεταξύ των θέσεων φύτευσης και 5,6 μέτρα μεταξύ των γραμμών φύτευσης. Ενδεικτικά, σε ένα πυκνό σύστημα φύτευσης 5×5, δηλαδή 5 μεταξύ των θέσεων φύτευσης και 5 μέτρα μεταξύ των γραμμών φύτευσης, ο αριθμός των ελαιόδεντρων είναι περίπου 40 δέντρα / στρέμμα.
β) Υπέρπυκνα συστήματα φύτευσης: Στα υπέρπυκνα συστήματα φύτευσης συνηθίζεται η φύτευση 2-3 μέτρα μεταξύ των θέσεων φύτευσης στη γραμμή και 3,4,5 μέτρα μεταξύ των γραμμών φύτευσης. Ενδεικτικά, σε ένα υπέρπυκνο σύστημα φύτευσης 2×4, δηλαδή 2 μέτρα μεταξύ των θέσεων φύτευσης στη γραμμή 4 μεταξύ των γραμμών φύτευσης, ο αριθμός των ελαιόδεντρων είναι περίπου 130 δέντρα/στρέμμα.
5. Πώς γίνεται το πότισμα της ελιάς σε ένα σύστημα πυκνής φύτευσης
Στο σύστημα πυκνής φύτευσης, το πότισμα είναι απαραίτητο για τη διατήρηση υψηλής παραγωγής και καλής ποιότητας λαδιού.
Χρησιμοποιείται κυρίως πότισμα με σταγόνες, με 1-2 γραμμές ανά σειρά δέντρων και 2-4 σταλάκτες ανά δέντρο, στα 2-8 λίτρα/ώρα, ανάλογα με το έδαφος και τις κλιματολογικές συνθήκες.
Τα ποτίσματα γίνονται συχνότερα το καλοκαίρι για να αντιμετωπιστούν οι ξηροθερμικές συνθήκες του καλοκαιριού, ενώ μειώνονται την άνοιξη και το φθινόπωρο.
Ενδεικτικά, η συνολική ετήσια κατανάλωση νερού κυμαίνεται από 300-600 κυβικά μέτρα ανά στρέμμα, ανάλογα με τον τύπο του εδάφους και τις κλιματικές συνθήκες της καλλιεργούμενης περιοχής.
6. Τι λίπανση χρειάζονται τα ελαιόδεντρα στο σύστημα πυκνής φύτευσης
Στο σύστημα πυκνής φύτευσης, η λίπανση της ελιάς πρέπει να είναι ισορροπημένη και προσαρμοσμένη στις αυξημένες απαιτήσεις των δέντρων λόγω της υψηλής παραγωγής.
Εφαρμόζεται κυρίως μέσω υδρολίπανσης σε αρδευόμενες καλλιέργειες, παρέχοντας άζωτο, φώσφορο και κάλιο σε διαφορετικές αναλογίες ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης.
Το άζωτο χορηγείται σταδιακά από την άνοιξη έως τα μέσα καλοκαιριού για προώθηση της βλάστησης, ενώ το κάλιο εφαρμόζεται το καλοκαίρι και το φθινόπωρο για αύξηση της παραγωγής και βελτίωσης της ποιότητας του λαδιού.
Επιπλέον, εφαρμόζονται διαφυλλικά λιπάσματα, βιοδιεγέρτες και ιχνοστοιχεία όπως το βόριο και ο ψευδάργυρος για ενίσχυση της καρπόδεσης των ελαιόδεντρων και της αντοχής σε συνθήκες ξηρασίας.
Η ακριβής δοσολογία στις εφαρμογές των διαφυλλικών λιπασμάτων καθορίζεται βάσει των εδαφολογικών και φυλλοδιαγνωστικών αναλύσεων.
7. Πώς κλαδεύουμε τα ελαιόδεντρα στο σύστημα πυκνής φύτευσης;
Στο σύστημα πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης, το κλάδεμα είναι μηχανικό ή ελαφρύ χειρωνακτικό, ώστε να διατηρείται η ισορροπία μεταξύ βλάστησης και παραγωγής.
Το σχήμα διαμόρφωσης είναι συνήθως κύπελλο στα πυκνά συστήματα και ελεύθερη παλμέτα στα υπέρπυκνα συστήματα, επιτρέποντας καλύτερη έκθεση στο φως και διευκόλυνση της μηχανικής συγκομιδής.
Τα πρώτα χρόνια γίνεται διαμορφωτικό κλάδεμα, ενώ στην πλήρη παραγωγή, εφαρμόζεται ελαφρύ καρποφορίας κλάδεμα κάθε χρόνο, αφαιρώντας εσωτερικούς λαίμαργους και εξασθενημένους κλάδους.
Κάθε 3-4 χρόνια μπορεί να γίνεται κλάδεμα ανανέωσης για αποφυγή υπερβολικής πυκνότητας της βλάστησης που ευνοεί την προσβολή από ασθένειες και έντομα.
8. Πώς γίνεται η φυτοπροστασία στο σύστημα πυκνής φύτευσης της ελιάς;
Στο σύστημα πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης, η προστασία των ελαιόδεντρων από έντομα και ασθένειες απαιτεί συνδυασμένη στρατηγική με προληπτικά και θεραπευτικά μέτρα.
Η ολοκληρωμένη διαχείριση της καλλιέργειας περιλαμβάνει τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών, την καλή αερισμό των δέντρων μέσω κατάλληλου κλαδέματος και την ελεγχόμενη άρδευσης και λίπανσης για αποφυγή υπερβολικής υγρασίας που ευνοεί μυκητολογικές ασθένειες και έντομα.
Για την προστασία από τα έντομα, γίνεται χρήση παγίδων μαζικής παγίδευσης καθώς και εφαρμογή βιολογικών σκευασμάτων και εντομοκτόνων αν ξεπεραστούν τα οικονομικά όρια ζημιάς.
Για την προστασία από μυκητολογικές ασθένειες όπως το γλοιοσπόριο αλλά και την καρκίνωση της ελιάς ψεκάζουμε με σκευάσματα χαλκού το φθινόπωρο και την άνοιξη.
9. Κι ένα μυστικό για το σύστημα πυκνής και υπέρπυκνης φύτευσης ελιάς
Η τελική επιλογή για σύστημα πυκνής ή υπέρπυκνης φύτευσης εξαρτάται από το έδαφος, την ποικιλία, τη διαθεσιμότητα νερού και τη δυνατότητα μηχανοποίησης της συγκομιδής.