Προκόπιος Παυλόπουλος: Ιωάννης Καποδίστριας: Συνοπτικό δοκίμιο απόδοσης ιστορικής δικαιοσύνης

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Ναύπλιο, 21.6.2025

Στο πλαίσιο της 11ης Πανελλήνιας Επιστημονικής Εκδήλωσης του Ιδρύματος Καρδιαγγειακής Έρευνας και Επιμόρφωσης «ΚΑΡΔΙΑ», με θεματική τα «Νεότερα Δεδομένα στην Καρδιολογία 2025», ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας,Ακαδημαϊκός και Επίτιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Προκόπιος Παυλόπουλος μίλησε με θέμα: «Ιωάννης Καποδίστριας: Συνοπτικό δοκίμιο απόδοσης ιστορικής δικαιοσύνης». Κατά την ομιλία του ο κ. Παυλόπουλος επισήμανε, μεταξύ άλλων, και τα εξής:

«Πρόλογος

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, υπήρξε όχι μόνονένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς της Νεότερης Ελλάδας, αλλά και έναςκορυφαίος διπλωμάτης ο οποίος, προτού αναλάβει τα ηνία της διακυβέρνησης τηςΠατρίδας μας και ενόσω υπηρετούσε στην Ρωσική Αυλή, επηρέασε και διαμόρφωσε, όσο κανένας άλλος Έλληνας, την διεθνή πολιτική σκηνή της εποχής του. Ο Μεγάλοςαυτός Έλληνας γεννήθηκε στην Κέρκυρα, στα ιερά χώματα της οποίας καιαναπαύεται αιωνίως. Η ολοκληρωτική αφοσίωσή του στην αγωνιώδη προσπάθειά τουνα οικοδομήσει Κράτος, μέσα στο χάος του μετεπαναστατικού τοπίου που παρέλαβεόταν παρέπαιε, κυριολεκτικώς, η πορεία ευόδωσης της Εθνεγερσίας του 1821, υπήρξεμοναδική και ανυπέρβλητη. Πραγματική «Εθνική Παρακαταθήκη» προσήλωσης στοΕθνικό Χρέος και διαρκές παράδειγμα προς μίμηση, ιδίως για τους ΈλληνεςΠολιτικούς. Είναι αδύνατο να αναφερθεί κανείς λεπτομερώς, στο πλαίσιο μιαςτέτοιας ομιλίας, σε όλους τους σταθμούς της λαμπρής πολιτικοδιπλωματικής πορείαςτου Ιωάννη Καποδίστρια. Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, να αναφερθώ σε ορισμένους εξαυτών, και ιδίως στην Εθνική προσφορά του για την ίδρυση του Νεότερου Ελληνικού Κράτους με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830.

Ι. Η αρχική πολιτική πορεία του Ιωάννη Καποδίστρια

Η πρώτη ανάμειξη του Ιωάννη Καποδίστρια στην πολιτική λαμβάνει χώρα στοπλαίσιο της Ιονίου Πολιτείας.

Α. Τον Απρίλιο του 1801 κλήθηκε να αντικαταστήσει τον πατέρα του, ΑντώνιοΜαρία Καποδίστρια, στην αποστολή που αυτός είχε αναλάβει, μαζί μετον Νικόλαο Σιγούρο, για την αποκατάσταση της τάξης στην Κεφαλονιά. Έτσιτην 27η Απριλίου 1801 αποβιβάσθηκε, μαζί με τον Νικόλαο Σιγούρο, στηνΚεφαλονιά και με την ιδιότητα των Αυτοκρατορικών Επιτρόπων ανέλαβαν τηνδιοίκηση του Νησιού. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, και αφού είχε αποκατασταθείπλήρως η τάξη, επέστρεψαν στην Κέρκυρα.

Β. Τον Απρίλιο του 1803 ο Ιωάννης Καποδίστριας αναλαμβάνει την θέση τουΓραμματέως του Κράτους στο Τμήμα Εξωτερικών Υποθέσεων της Ιονίου Πολιτείας, έχοντας ως αρμοδιότητα την επικοινωνία με τους επιτετραμμένουςτης Δημοκρατίας στο εξωτερικό. Τον Μάιο του 1805, ύστερα από πρόταση τουΡώσου πληρεξουσίου, η Γερουσία εξέλεξε δεκαμελή επιτροπή, στην οποίασυμπεριλαμβανόταν και ο Ιωάννης Καποδίστριας, προκειμένου να συντάξειέκθεση ως προς τις διατάξεις του Συντάγματος της Ιονίου Πολιτείας που θαέπρεπε να αναθεωρηθούν. Η έκθεση παραδόθηκε τον επόμενο χρόνο και οιμεταρρυθμίσεις εγκρίθηκαν λίγους μήνες αργότερα. Τον Μάιο του 1806 έληξε ηθητεία του ως Γραμματέως του Κράτους και τον επόμενο μήνα ανέλαβε τηνδιεύθυνση της Δημόσιας Σχολής της Δημοκρατίας, που είχε ιδρυθεί με δική τουπρωτοβουλία.

Γ. Στις εκλογές του 1806 ο Ιωάννης Καποδίστριας εξελέγη όγδοος σε ψήφουςΠληρεξούσιος στην Κέρκυρα. Εξελέγη, επίσης, Γραμματέας της Γερουσίας και, στην συνέχεια, Γραμματέας και Εισηγητής της Επιτροπής που θα συνέτασσε τοσχέδιο του νέου Συντάγματος. Κατά την άσκηση των εν λόγω καθηκόντων τουδιαφώνησε με τον Ρώσο πληρεξούσιο, Ζακυνθινό κόμη Γεώργιο Μοτσενίγο, καθώς οι αλλαγές που ο Ιωάννης Καποδίστριας πρότεινε ήταν, κατά πολύ, πιοφιλελεύθερες σε σχέση με αυτές της Ρωσικής Αυλής. Παρ όλα αυτά και προςαποφυγήν αδιεξόδου, ο Ιωάννης Καποδίστριας επιδεικνύοντας μοναδική πολιτική ανιδιοτέλεια εισηγήθηκε στην Γερουσία την ψήφιση του Συντάγματος,με το επιχείρημα ότι κανένα άλλο κείμενο δεν θα μπορούσε να εγκριθεί και ότιμόνο αυτό που είχε προτείνει ο Γεώργιος Μοτσενίγος θα τύγχανε έγκρισης απότην Ρωσική Αυλή, της οποίας η επιρροή ήταν τότε καθοριστική.

ΙΙ. Τα γεγονότα της Λευκάδας

 Κατ αυτήν την περίοδο λαμβάνουν χώρα στην Λευκάδα ορισμέναεξαιρετικής σημασίας γεγονότα που αφενός μαρτυρούν για τις εξαιρετικέςικανότητες του Ιωάννη Καποδίστρια, όχι μόνο στον διπλωματικό στίβο όπουήταν ήδη γνωστέςαλλά και στον στρατιωτικό τομέα. Και αφετέρου, δείχνουν τηνετοιμότητα των Ελλήνων Οπλαρχηγών να πολεμήσουν για την απελευθέρωση τηςΕλλάδας από τον τουρκικό ζυγό.

Α. Συγκεκριμένα, κατά την διάρκεια του ΡωσοΤουρκικού πολέμου (1807-1912) και στο πλαίσιο της συμμαχίας του Ναπολέοντα με τον Σουλτάνο, ο ΑλήΠασάς των Ιωαννίνων πρότεινε στους Γάλλους την οργάνωση ενός είδους αντιπερισπασμού, με ξαφνική επίθεση στην Λευκάδα. Με τον αντιπερισπασμόαυτό θα υποχρεωνόταν ο Ρωσικός στρατός να αποσπάσει δυνάμεις από τηνΚέρκυρα προς την Λευκάδα, οι οποίες έτσι δεν θα μπορούσαν να διατεθούν στοκύριο μέτωπο της ΡωσοΓαλλικής αναμέτρησης, δηλαδή στην Δαλματία. ΟΑλή Πασάς μάλιστα, χωρίς να περιμένει την γαλλική απάντηση, άρχισε αμέσωςνα συγκεντρώνει δυνάμεις, πυροβόλα και πυρομαχικά στην απέναντι ακτή, όπου ενίσχυσε το φρούριο του Αγίου Γεωργίου, προετοιμάζοντας την εισβολήστην Λευκάδα. Όλα αυτά συνέβησαν από τον Δεκέμβριο του 1806 έως τονΦεβρουάριο του 1807.

Β. Η Ιόνιος Πολιτεία διόρισε τον νεαρό Ιωάννη Καποδίστρια, την 2α Ιουνίου 1807, Έκτακτο Στρατιωτικό Διοικητή της Λευκάδας, τότε Αγίας Μαύρας. Φθάνονταςστην Λευκάδα πρώτο μέλημά του υπήρξε η οργάνωση της άμυνας από στεριάκαι θάλασσα. Η Λευκάδα χωριζόταν από την ηπειρωτική Ελλάδα με μία αβαθήτάφρο. Η τάφρος διανοίχθηκε και τοποθετήθηκαν τρία πυροβολοστάσια για τηνπροάσπισή της. Κάλεσε όλο τον λαό να βοηθήσει στο έργο αυτό και δενδίστασε να εργασθεί και ο ίδιος, ώστε να εμπνεύσει και να εμψυχώσει τουςΛευκαδίτες. Αφού δε ολοκλήρωσε την οργάνωση της άμυνας από την ξηρά, οΙωάννης Καποδίστριας οργάνωσε και την άμυνα από την θάλασσα. Μίσθωσεπλοία από Κεφαλονίτες πλοιάρχους, φοβούμενος ενδεχόμενη συνεργασία τουγαλλικού ναυτικού με τον Αλή Πασά. Ο Αλή Πασάς, τελικά, βλέποντας τηνοργανωμένη άμυνα και έχοντας την απειλή των ηπειρωτικών στρατιωτικώνσωμάτων στα μετόπισθεν του στρατού του, αποχώρησε. Επρόκειτο για μεγάληστρατιωτική νίκη του ίδιου του Ιωάννη Καποδίστρια.

Γ. Σπουδαίο ιστορικό γεγονός της εποχής αυτής και αδικαιολογήτωςυποβαθμισμένο εν πολλοίς έως σήμεραυπήρξε η σύναξη των Οπλαρχηγώνπου προκάλεσε ο Ιωάννης Καποδίστριας, μαζί με τον Μητροπολίτη ΆρτηςΙγνάτιο, η οποία πραγματοποιήθηκε στην παραλία του «Μαγεμένου» στηνΝικιάνα της Λευκάδας, τον Ιούλιο του 1807. Συγκεντρώθηκαν πολλοίΟπλαρχηγοί, όπως ο Αντώνης Κατσαντώνης, ο Κίτσος Μπότσαρης, ο ΛάμπροςΤζαβέλας, ο Γρίβας, ο Βαρνακιώτης, ο Μπουκουβάλας κ.ά. Λέγεται ότι εκείγνώρισε ο Ιωάννης Καποδίστριας τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.

1. Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης αναφέρει χαρακτηριστικά: «Τμεγαλύτερον, τ θαυμαστότερον, τ λληνικότερον κατόρθωμα το ειμνήστουΚαποδιστρίου πρξεν ν Λευκάδι συγκέντρωσις λων τν νδοξωτέρωνκαπετανάτων της Ρούμελης πρς περάσπισιν τς κινδυνευούσης Λευκάδος. Κα δελφικς σύνδεσμος στις προέκυψεν κ τς συγκεντρώσεως ταύτης μεταξ τν σημαντικοτέρων πλαρχηγν τς δουλωμένης λλάδος. Οκλέφται μετεμορφώθησαν ες κλεφτουριάν, δηλαδ πέβαλον τν δέαν τςτομικς κεχωρισμένης κατ τν χθρν ντιδράσεως κα συνησπίσθησανκα συνετάχθησαν π τν ρχηγίαν του Κατσαντώνη ες στρατν θνικόν, μν κα μόνον σύνθημα, σπονδον κατ τν τυράννων τς πατρίδος πόλεμον, μ να κα μόνον σκοπόν, τν πελευθέρωσιν τς βασανιζομένης μητρός των». 

2.​​Ας σημειωθεί ότι, κατά την επικρατούσα ιστορικώς άποψη,κατά την διάρκεια αυτής της σύναξης ο Ιωάννης Καποδίστριας, απευθυνόμενος στους Καπεταναίους, έκανε την ακόλουθηπρόποση: «Eλπίζω Πατρς ν σς καλέσει συντόμως δι σκοπν πολψηλότερον». Ο Κατσαντώνης, απαντώντας εκ μέρους όλων τωνΟπλαρχηγών, ορκίσθηκε να μην καταθέσουν τα όπλα προτού δουν τηνανεξαρτησία της Ελλάδας.

Δ. Στο μεταξύ οι Ρώσοι ηττήθηκαν από τον Ναπολέοντα, συνήψαν ανακωχή μαζίτου και υπέγραψαν την Συνθήκη του Τιλσίτ, την 8η Ιουλίου του 1807. ΤαΕπτάνησα παραχωρήθηκαν στην Γαλλία και η Επτάνησος Πολιτείακαταργήθηκε. Ο Εθνικός Ξεσηκωμός για την απελευθέρωση της Πατρίδαςέπρεπε να περιμένει ως το 1821. Όμως η σύναξη των Οπλαρχηγών στου«Μαγεμένου», κάτω από την ιστορική καρυδιά, με πρωτοβουλία του ΙωάννηΚαποδίστρια και του Μητροπολίτη Άρτης Ιγνατίου όπως προεκτέθηκε, μπορείνα εκληφθεί και ως ο οιωνός που προανήγγειλε την εμβληματική επαναστατική σύναξη της Αγίας Λαύρας, την 25η  Μαρτίου 1821, καθώς και την μετέπειταέλευση του Ιωάννη Καποδίστρια ως Πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, τονΙανουάριο του 1828.

ΙΙΙ. Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Πολιτικός και Διπλωμάτης στην Ρωσία

Αφού αρνήθηκε τα αξιώματα που του προσέφερε ο Γάλλος στρατηγός Μπερτιέ(Berthier), ο Ιωάννης Καποδίστριας αποδέχθηκε την πρόταση που ήλθε από τηνΡωσία, τον Μάιο του 1808, όταν ο Κόμης Νικολάι Πετρόβιτς Ρουμιάντσεφ, επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, τουαπέστειλε επιστολή με την οποία, αφού του ανακοίνωνε ότι τιμήθηκε με τοντίτλο του Ιππότη Β΄ Τάξεως του Τάγματος της Αγίας Άννας, τον προσκαλούσε στηνΑγία Πετρούπολη, όπου αυτός κατέφθασε τον Ιανουάριο του επόμενου έτους. Τελικώς ο Ιωάννης Καποδίστριας διορίσθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών ωςκρατικός σύμβουλος και έτσι ξεκίνησε η λαμπρή διπλωματική του σταδιοδρομίαστην Ρωσική Αυλή. Συγκεκριμένα:

Α.Μετά από μια σειρά επιτυχών διπλωματικών ελιγμών του ΙωάννηΚαποδίστρια στην Ελβετία όπου, ως μυστικός απεσταλμένος του ΤσάρουΑλέξανδρου, κατόρθωσε να ακυρώσει τα σχέδια της Αυστρίας και τουΜέττερνιχ για εγκαθίδρυση φίλα προσκείμενης κυβέρνησης με σκοπό ναεξασφαλίσει άδεια διέλευσης των αυστριακών στρατευμάτων από την ελβετικήεπικράτεια, ο Τσάρος Αλέξανδρος τον διόρισε έκτακτο απεσταλμένο του καιΠληρεξούσιο Υπουργό για την Ελβετία. Από την θέση αυτή ο ΙωάννηςΚαποδίστριας  συνέβαλε τα μέγιστα στην θέσπιση του Ελβετικού Συντάγματος, εν μέρει πάνω στις αρχές της αρχαιοελληνικής άμεσης δημοκρατίας, καισυνεισέφερε, με προσωπικά προσχέδια, στο τελικό ελβετικό πολιτειακόσύστημα, το οποίο προέβλεψε αυτόνομα κρατίδια (καντόνια) ως μέλη τηςΕλβετικής Ομοσπονδίας ή, ορθότερα, Συνομοσπονδίας. Η συμμετοχή τηςΓενεύης στην νέα Συνομοσπονδία βασίσθηκε καθαρά σε δική του πρωτοβουλία. Ανακηρύχθηκε πρώτος Επίτιμος Πολίτης του Καντονίου της Γενεύης. Τουςδεσμούς που τον έδεναν εξ αρχής με την Πατρίδα καταδεικνύει με ενάργεια τοότι με δικά του χρήματα σπούδασαν 300 Ελληνόπουλα στην Ευρώπη, αλλά τιπερίεργο παιχνίδι της μοίραςσύμφωνα με μια εκδοχή και ο ένας εκ των δύοδολοφόνων του.

Β. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1814 άρχισε το Συνέδριο της Βιέννης. Συνέδριοσταθμός για την Ευρωπαϊκή Ιστορία, στο οποίο ο Ιωάννης Καποδίστριαςσυμμετέσχε ως μέλος της Ρωσικής Αντιπροσωπείας. Στα τέλη του 1814 διορίσθηκε αντιπρόσωπος της Ρωσίας στις επίσημες συνεδριάσεις τηςΕπιτροπής των Πέντε. Η παρουσία του Ιωάννη Καποδίστρια στο Συνέδριο τηςΒιέννης κρίνεται ως καταλυτική, καθώς με τις συμβουλές του επηρέασεαποφασιστικά τον Τσάρο. Κατά την μαρτυρία του ιππότη φον Γκεντς, συμβούλου του Μέττερνιχ, η τελική πράξη του Συνεδρίου, που υπογράφηκε τονΜάιο του 1815, ήταν δημιούργημα του Ιωάννη Καποδίστρια και του ιδίου.

Γ. Μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες στην προσωπική διαδρομή του ωςδιπλωμάτη υπήρξε η σύναψη της Συνθήκης των Παρισίων, της 5ης Νοεμβρίου1815, όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, εκπροσωπώντας την Ρωσία, πέτυχε ναεξασφαλίσει τόσο την ακεραιότητα της Γαλλίαςαφού προηγουμένως είχεπείσει για την ορθότητα αυτής της επιλογής τον ίδιο τον Τσάροόσο και τηνεπιβολή συνταγματικής δημοκρατικής διακυβέρνησης στα Επτάνησα. Με δικήτου παρέμβαση κατέστη δυνατό οι «Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων» νααποκτήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά Κράτους. Δηλαδή Σύνταγμα, ΈνοπλεςΔυνάμεις, εκλεγμένη Κυβέρνηση και Σημαία. Μετά την επιτυχία του αυτή οΤσάρος διόρισε τον Ιωάννη Καποδίστρια Γραμματέα επί των ΕξωτερικώνΥποθέσεων, θέση που θα μοιραζόταν με τον ήδη διορισθέντα, το 1814, Νέσελροντ.

Δ.​​Το 1820 και το 1821 συμμετείχε στα Συνέδρια του Τροπάου καιτου Λάϊμπαχ. Στα δύο αυτά Συνέδρια ο Τσάρος Αλέξανδρος, επηρεασμένος απότον Μέττερνιχ, ακολούθησε σε σημαντικό βαθμό την πολιτική της Αυστρίας, παραμερίζοντας ουσιαστικώς τον Ιωάννη Καποδίστρια. Στο Συνέδριο τουΛάϊμπαχ ήλθε η είδηση για την εξέγερση του Αλέξανδρου Υψηλάντη και τηνΕπανάσταση στην Μολδοβλαχία, την οποία ο Τσάρος καταδίκασε αυστηρά. Ηανοικτή διαφωνία μεταξύ του Τσάρου και του Ιωάννη Καποδίστρια δεν άργησενα εκδηλωθεί, ενώ από τα τέλη του 1821 είχε πλέον χάσει την αυτοκρατορικήεύνοια. Στις αρχές του 1822 ο Τσάρος αποφάσισε να του αφαιρέσει τηνδιαχείριση του Ανατολικού Ζητήματος. Την 19η Αυγούστου του 1822 ο ΙωάννηςΚαποδίστριας αναχώρησε από την Αγία Πετρούπολη, αφού πρώτα παραιτήθηκεαπό την Ρωσική Κυβέρνηση. Και λίγους μήνες αργότερα εγκαταστάθηκε στηνΓενεύη, όπου έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης, κυρίως προκειμένου να βοηθήσειενεργώς την Ελληνική Επανάσταση. Το 1827 η Γ΄ Εθνική Συνέλευση, την 3ηΑπριλίου 1827 και με το ΣΤ΄ Ψήφισμά της, εξέλεξε τον Ιωάννη Καποδίστρια πρώτο «Κυβερνήτη της Ελλάδος».

ΙV.  Η έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια στην Ελλάδα και η ανάληψη των καθηκόντων του

Την 8η Ιανουαρίου 1828 ο Ιωάννης Καποδίστριας έφθασε στην Ελλάδα, στο Ναύπλιο. Ανέλαβε τα καθήκοντά του την 11η Ιανουαρίου 1828 στην Αίγινα, όταν του μεταβιβάσθηκε η Εκτελεστική Εξουσία από την «Αντικυβερνητικήν Επιτροπήν». Η ορκωμοσία του ως πρώτου «Κυβερνήτη της Ελλάδος» πραγματοποιήθηκε την 26ηΙανουαρίου 1828. Η κατάσταση που αντιμετώπισε, ευθύς εξ αρχής, ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν, κατά την επιεικέστερη έκφραση, δραματική. Αντί άλλης περιγραφής αρκεί το εξής απόσπασμα από τα «Απόλογα του Καποδίστρια» του Γ. Τερτσέτη, όπου καταγράφεται συνομιλία του Κυβερνήτη με τον ΓεωργάκηΜαυρομιχάλη: «Εναι καιρο πο πρέπει ν φορομε λοι ζώνη δερματένια κα ντρμε κρίδες κα μέλι γριο. Εδα πολλ ες τν ζωήν μου, λλ σν τ θέαμα τανφθασα δ στν Αγινα δν εδα κάτι παρόμοιο ποτέ, κα λλος ν μν τ δε… Ζήτω Κυβερνήτης, φώναζαν γυνακες ναμαλιασμένες, νδρες μ λαβωματιςπολέμου, ρφαν γδυτά, κατεβασμένα π σπηλιές. Δν ταν τ συναπάντημά μου φων χαρς, λλ θρνος».

Α.Ουδείς, λοιπόν, μπορεί να αμφισβητήσει, και δη με τεκμηριωμένα ιστορικά δεδομένα, ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε να αντιμετωπίσει μια κατάσταση πραγματικής έκτακτης ανάγκης, μέσα στο πλαίσιο της οποίας έπρεπε να πάρει, χωρίς χρονοτριβή, αποφάσεις στοιχειώδους ανάταξης της Ελλάδας προκειμένου να συνεχισθεί ο Αγώνας της Απελευθέρωσης και να οργανωθεί η ανακούφιση του δεινώς χειμαζόμενου πληθυσμού. Και ναι μεντο «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», το ισχύον τότε «Σύνταγμα της Τροιζήνας» του 1827, συνιστούσε έναν θεσμικώς άψογο «Καταστατικό Χάρτη» για την οργάνωση μιας σύγχρονης Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας με επικεφαλής τον «Κυβερνήτη της Ελλάδος». Πλην όμως είναι, και σήμερα, προφανές ότι η πλήρης και συνεπής εφαρμογή του, υπό τις συνθήκες της εποχής, ήταν ουσιαστικώς αδύνατη, ιδίως καθ’ ο μέτρο έπρεπε να ληφθούν μέτρα τεράστιας σημασίας μέσα σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα.

1.​​Μια λύση θα ήταν η κατά περίπτωση εφαρμογή του «Πολιτικο Συντάγματος τς λλάδος», κάτι όμως το οποίο αφενός δεν συνάδει προς την ίδια την φύση κάθε σύγχρονου Συντάγματος –αυθαίρετη εφαρμογή του Συντάγματος à la carte ισοδυναμεί με υποβάθμιση και, εν τέλει, αναίρεσή του στην πράξη– και, αφετέρου, ήταν εντελώς αντίθετη προς την νοοτροπία του Ιωάννη Καποδίστρια. Στην νοοτροπία του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, με βάση και τον ασυμβίβαστο –όπως είχε φανεί καθαρά σε όλη την πολιτική διαδρομή του– χαρακτήρα του, ταίριαζε το «salus populi suprema lex esto» υπό την αμιγώς αρχαιορωμαϊκή του εκδοχή. Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους ο Ιωάννης Καποδίστριας έκρινε, αμέσως, απαραίτητη την αλλαγή του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας του Πολιτεύματος έτσι ώστε, συγκεντρώνοντας εν πολλοίς στα χέρια του την κρατική εξουσία, από την μια πλευρά να λάβει τις αναγκαίες μεγάλες αποφάσεις για την «Σωτηρίαν τς Πατρίδος». Και, από την άλλη πλευρά, να καταδείξει στο εξωτερικό -και ιδίως προς την «ερ Συμμαχία», που καραδοκούσε για να επιβάλει την άποψη ότι το Ελληνικό Έθνος-Κράτος δεν μπορούσε να οργανωθεί και να λειτουργήσει– πως το εγχείρημα θεμελίωσης του Νεότερου Ελληνικού Κράτους δεν ήταν «γώνισμα ς τ παραχρμακούειν».

2. Με ειλικρινείς και αποφασιστικούς χειρισμούς ο Ιωάννης Καποδίστριας προσήλθε στην Βουλή προκειμένου να την πείσει για την κρισιμότητα των καιρών. Και έτσι, με το Ψήφισμα ΝΗ΄ της 18ης Ιανουαρίου 1828, η Βουλή αποδέχθηκε και ενέκρινε ομοφώνως –γεγονός που συνιστά αποστομωτική απάντηση σε όσους ισχυρίζονται ότι έδρασε αυτογνωμόνως και οιονεί αυταρχικώςτην εισήγηση του Κυβερνήτη για «σχέδιον μεταβολςδιοικήσεως προσωρινς», με το ακόλουθο αιτιολογικό: «πειδ παρ τολληνικο θνους μπεπιστευμένος τ νία τς Κυβερνήσεως Κύριος ωάννης Α. Καποδίστριας φθασεν ες τν λλάδα· πειδ α δεινα τςΠατρίδος περιστάσεις κα διάρκεια το πολέμου δν συγχώρησαν, οτεσυγχωροσι τν νέργειαν το ν Τροιζήνι πικυρωθέντος κα κδοθέντοςΠολιτικο Συντάγματος καθ’ λην ατο τν κτασιν· πειδ σωτηρία τοθνους εναι πέρτατος πάντων τν Νόμων· κα πειδ Βουλ νεδέχθηπαρ τν Λαν τν πρόνοιαν τς αυτν σωτηρίας· Βουλ μόνον σκοπνχουσα τ ν σωθ λλάς, κα ς ερώτερόν της χρέος θεωροσα τοτο, κατν εδαιμονίαν το λληνικο θνους το ποίου νεπιστεύθη τν φροντίδα· Κα πειδ Κυβερνήτης πρόβαλε σχέδιον μεταβολς Διοικήσεως προσωρινς». Υπό τις συνθήκες αυτές και με την σύμπραξη της Βουλής ανεστάλη η εφαρμογή του «Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος» του 1827. Η Βουλή ουσιαστικώς αυτοκαταργήθηκε- «ποτίθεται Βουλή, τ ποοννέλαβε χρέος τς νομοδοτικς ξουσίας»– και οργανώθηκε «προσωρινΔιοίκησης τς πικρατείας». Η νομοθετική εξουσία περιήλθε στον Κυβερνήτη και ιδρύθηκε συμβουλευτικό συλλογικό όργανο, το «Πανελλήνιον». Το όργανο αυτό αποτελούσαν 27 μέλη που διόριζε ο Κυβερνήτης και διαιρείτο σε τρία τμήματα, με ειδικότερα για καθένα αντικείμενα τις γνωμοδοτήσεις προς τον Κυβερνήτη επί οικονομικών θεμάτων, θεμάτων περί τα εσωτερικά ζητήματα και περί τα ζητήματα για τις Ένοπλες Δυνάμεις, πριν από την λήψη εκ μέρους του των τελικών αποφάσεων με την μορφή ψηφισμάτων.

3.​​Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας λειτούργησε εφεξής ως μονοπρόσωπο κυβερνητικό όργανο, επικουρούμενος από τον «Γραμματέα τς πικρατείας» –πρώτος ορίσθηκε ο Σπυρίδων Τρικούπης, προσκείμενος στο «αγγλικό κόμμα»– και από ένα στοιχειώδες Υπουργικό Συμβούλιο, του οποίου τα μέλη «παραδέχονται τν διεύθυνσιν το Κυβερνήτου τς λλάδοςες τ μπιστευθέντα ες ατος ργα». Όταν ολοκληρώθηκαν αυτές οι θεσμικές διεργασίες, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποφάσισε την σύγκληση της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης, εντός του Απριλίου του 1828, για την θέσπιση νέου Συντάγματος. Στο μεταξύ διευκρινίσθηκε ότι γίνεται αποδεκτό «σύστημα προσωρινς Κυβερνήσεως, θεμελιωμένου, ν τοσούτ, πάνω ες τς βάσεις τν πράξεων τς πιδαύρου, το στρους κα τς Τροιζνος».

Β. Στο σημείο αυτό, ως στοιχείο της μεγάλης προσφοράς του Ιωάννη Καποδίστρια στην ολοκλήρωση της προσπάθειας δημιουργίας του Νεότερου Ελληνικού Κράτους, πρέπει να επισημανθεί και το εξής ιστορικό δεδομένο: Κατά την Συνδιάσκεψη των Πληρεξουσίων των Τριών Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας) στο Λονδίνο –20 Ιουνίου/2 Ιουλίου 1828– μεταξύ άλλων δόθηκαν κοινές οδηγίες προς τους αντίστοιχους πρέσβεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων και με την Ελλάδα, ιδίως ως προς τον καθορισμό των ορίων του υπό ίδρυση Νεότερου Ελληνικού Κράτους. Με εμπιστευτικό υπόμνημά του προς τους πρέσβεις –κατά την Συνδιάσκεψη του Πόρου την 12η Δεκεμβρίου 1828– ο Ιωάννης Καποδίστριας πρότεινε συγκεκριμένα όρια μέσα από μια οξυδερκέστατη ανάλυση, η οποία στηριζόταν βεβαίως στην «αρχή της αυτοδιάθεσης» (ή «αρχή των εθνοτήτων»), και δι’ αυτού του τρόπου προσέθετε περιοχές που ήταν απαραίτητες για την, υπό όρους διάρκειας, ασφάλεια του Ελληνικού Κράτους. Χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα αποσπάσματα του υπομνήματος αυτού του Ιωάννη Καποδίστρια (βλ. Αντ. Μπερεδήμα, Διεθνές Δίκαιο και Διπλωματία στα χρόνια της Επανάστασης του 1821, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2021, σελ. 12 επ.).

1. «Τ περ ρίων σπουδαιότατο ζήτημα θέλει λυθε συμφωνότατα πρςτν λογικ κα τν σκοπν τς συνθήκης, ν ροθετικ γραμμ χωρίση πτς θωμανικς κυριότητος μόνον τς παρχίας κα τς νήσους που ρχτς π τ ν ατ συμβίβαστον συνυπάρξεως τν δύο λαν κριβέσταταπροσαρμόζεται, τν λλήνων πολ περεχόντων τν Τούρκων κατ τπλθος».

2. «Τ μάλιστα περιωρισμένα ρια τς λλάδος θελον εσθαι τ π τοΚόλπου το Βόλου ρχόμενα, κα φήνοντας μν ες τος Τούρκους τνΘεσσαλίαν κα πολλ τς πείρου μέρη, δι δ τν σχυροτάτων σων νεστιρεινν τόπων φθάνοντα ες Σαγιάδα. Κα μως τοιαύτη ροθεσία θελεπαραδώση ες τος Τούρκους παρχίας τ πλεστον κα χρησιμώτατον μέρος τν κατοίκων χούσας ξ λλήνων».

3. «πειδ πολλο π τος κατοίκους τν περιοχν ατν (πειρος, Θεσσαλία) συστρατεύονται στν λλάδα μ τος π οκταετία πολεμήσαντεςτος Τούρκους συμπατριώτας τους, πς ο δελφο ατν πο μένουν κε θμποροσαν ν ποφέρουν στ ξς ν θεωρήσουν ποφερτ τν Τούρκων δεσποτείαν; Καί, ν πάλι δεχθομε ατος ες τν λληνικ πικράτειανμπορομε ν τος κρατήσουμε ντς τν χαραγμένων ρίων; πειδ θχουν ατο τν σφοδρν πιθυμίαν ν πολαύσουν τς στίες τους, δν θφαρμόσουν κα νοίξουν κα πάλι τν πόλεμο σ’ κενες τς παρχίες που οκαπετάνιοι ατν ζον δ κα αἰῶνες π τν τέχνη τν πλων κα τνλλων παρεπομένων;».

4.  « φυσικωτάτη ροθεσία ξ ς μόνον θελεν ποκτήσει νέα πικράτεια τν προσήκοντα σχηματισμν πρς προφύλαξιν π τν Τούρκων κα πρς ποκατάστασιν ρων γιος διαβιώσεως, θ ταν στν μν ξηρ γραμμ π τν βάσιν το λύμπου στν Θερμαϊκ Κόλπο, δι μέσου τορους Χάσια κα Μετσόβου κα Χαρμόβου κα Σαμαρίνας κα Γαρδικίου, στΠαλέρμο, στν δριατικ θάλασσα. ς πρς δ τ νησιά, θ πρέπει νπεριληφθον ντς τν λληνικν ρίων Εβοια κα Κρήτη, τ νοτιότερο μέρος τς μεθορίου».

5. «Τς Κρήτης παρ τν λλήνων κατοχ παραίτητος φαίνεται πρςσφάλειαν κα το Αγαίου κα τς Πελοποννήσου, διότι, μένουσα ες τνξουσίαν τν Τούρκων το Μεχμτ λή, δύναται ν ποβ ποτ δειννρμητήριον χθρικν πιχειρήσεων μετ μεγάλων δυνάμεων κατ τςλλάδος. πειτα, λας τς Κρήτης τι κα σήμερον κατ τν Τούρκων διαμαχόμενος, ν Κρήτη μείνει ες τος Τούρκους, δν θελε συρρεύση ςτς λλάδος τς νήσους; Κα κ τούτου δν θελεν ποπέσει ρα γ πάλιν κοιν μπορία ες τς προλαβούσας συμφοράς;».

V. Το ιστορικό έργο του Ιωάννη Καποδίστρια

Μετά τα προεκτεθέντα επανέρχομαι στο ζήτημα του γιατί ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν, οιονεί νομοτελειακώς, υποχρεωμένος να προσφύγει και σε έκτακτες εξουσίες, ορισμένες φορές εκτός του κανονιστικού πλαισίου του Συντάγματος της Τροιζήνας του 1827, προκειμένου να αντεπεξέλθει αποτελεσματικώς στον κρίσιμο ρόλο του Κυβερνήτη, τον οποίο είχε επωμισθεί θεσμικώς και πολιτικώς. Και κατά τούτο είναι αναγκαίο να γίνει ένας συνοπτικός απολογισμός του τεράστιου έργου που συντελέσθηκε επί των ημερών του στο εσωτερικό της τότε Ελληνικής Επικράτειας, με συνοπτική αναφορά στο εντός του τότε Ελληνικού Κράτους έργο του.

Α. Πραγματικά στο εσωτερικό ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε να αντιμετωπίσει τηνπειρατεία, την διάλυση του στρατού, καθώς και την κακή οικονομικήκατάσταση της Χώρας. Ιδιαίτερη μέριμνα επέδειξε ο Ιωάννης Καποδίστριας γιατην δημιουργία δικαστηρίων, θεσπίζοντας και Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Στην προσπάθεια αναδιοργάνωσης του Στρατού περιλαμβάνεται και η ίδρυσητης Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Ίδρυσε, επίσης, Εθνικό Νομισματοκοπείο, ενώ καθιέρωσε τον Φοίνικα ως Εθνικό Νόμισμα. Όσον αφορά την εκπαίδευση, ανήγειρε νέα σχολεία, εισήγαγε την μέθοδο του αλληλοδιδακτικού σχολείου καιίδρυσε Εκκλησιαστική Σχολή στον Πόρο. Ανήγειρε, ακόμη, το ΟρφανοτροφείοΑίγινας. Δεν ίδρυσε Πανεπιστήμιο, καθώς θεωρούσε ότι έπρεπε να υπάρξουνπρώτα απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης, ικανοί να προετοιμάσουν τους νέους για ανώτερες σπουδές. Μερίμνησε για τον επανασχεδιασμό και την ανοικοδόμησηΕλληνικών Πόλεων, όπως το Ναύπλιο, το Άργος, το Μεσολόγγι και η Πάτρα, έργο που ανέθεσε στον Κερκυραίο αρχιτέκτονα Σταμάτιο Βούλγαρη. Ουσιαστική ήταν και η συμβολή του στο εμπόριο, με την παραχώρηση δανείωνστους νησιώτες για την αγορά πλοίων και για την κατασκευή ναυπηγείων στονΠόρο και το Ναύπλιο. Τον Οκτώβριο του 1829 ίδρυσε το πρώτο ΑρχαιολογικόΜουσείο στην Αίγινα.

Β. Όσον αφορά την Ελληνική Οικονομία, ο Ιωάννης Καποδίστριας επέδειξειδιαίτερο ενδιαφέρον για την γεωργία, βασική πηγή πλούτου της Ελλάδας. Ίδρυσε την Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας και ενεθάρρυνε την καλλιέργεια τηςπατάτας. Επίσης, προσπαθώντας να ενισχύσει την Ελληνική Οικονομία, οΙωάννης Καποδίστριας ίδρυσε την «Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα», η οποίαόμως απέτυχε. Είτε γιατί, κατά μία άποψη, το Δημόσιο εκμεταλλευόταν χωρίςόρους τα χρήματα των καταθετών, είτε εξαιτίας της αντίθεσης των προυχόντωνπρος το καποδιστριακό καθεστώς και της έλλειψης εμπιστοσύνης προς τον νέοαυτό θεσμό. Σχετικά με την εσωτερική του πολιτική πρέπει να μνημονευθεί ημεγάλη έμπρακτη συμβολή του φίλου του Ιωάννη Καποδίστρια, Ελβετούτραπεζίτη Εϋνάρδου, ο οποίος δικαίως θεωρείται και ο θεμελιωτής της μακράςκαι ανέφελης ΕλληνοΕλβετικής Φιλίας.

Επίλογος

Συμπερασματικώς ο Ιωάννης Καποδίστριας αφιέρωσε, κυριολεκτικώς, τονεαυτό του στον ιερό σκοπό της δημιουργίας, εκ του μηδενός, σύγχρονου ΕλληνικούΚράτους, βάζοντας τις βάσεις για μιαν Ελλάδα αντάξια του παρελθόντος της αλλάκαι της προοπτικής της.  Ακαταπόνητος και αποφασιστικός, εργάσθηκε «με λογισμόκαι μ όνειρο», για να θυμηθούμε τον στίχο του Διονυσίου Σολωμού στους«Ελεύθερους Πολιορκημένους». Μόλις τριάμισι χρόνια μετά την ανάληψη τωνκαθηκόντων του, την 27η Σεπτεμβρίου του 1831, η δολοφονία του στο Ναύπλιο, καθαρώς πολιτική δολοφονία από τον Κωνσταντίνο και τον Γιώργο Μαυρομιχάλη και εκείνους βεβαίως που κρύβονταν πίσω τους, ως ηθικοί αυτουργοί, εντός και εκτόςΕλλάδαςέβαλε θλιβερό τέλος στο μεγαλόπνοο έργο του και βύθισε τον ΕλληνικόΛαό σε βαρύ πένθος. Εάν δεν είχε δολοφονηθεί ο Ιωάννης Καποδίστριας και, επέκεινα, εάν είχε ολοκληρώσει την θητεία του και το έργο του, μάλλον η Ελλάδαδεν θα είχε καταλήξει να δεχθεί το καθεστώς της «ελέω θεού» μοναρχίας πουεγκαθιδρύθηκε με την έλευση του Όθωνος.  Πιθανότατα δε στο μεταξύ θα είχεεμπεδωθεί μια δημοκρατική διακυβέρνηση, εναρμονισμένη με την βούληση και τηννοοτροπία των Ελλήνων, όπως αυτή είχε διαφανεί καθ όλη την διάρκεια του Αγώναμετά την Εθνεγερσία του 1821. Υπό τις συνθήκες αυτές η μνήμη του ΙωάννηΚαποδίστρια, ιδίως κατά την σημερινή πολλαπλώς κρίσιμη συγκυρία, δεν ανήκειμόνο στην Ιστορία.  Αποτελεί, για όλους μας, δείκτη πορείας προκειμένου νααντιληφθούμε, καθένας στο μέτρο που του αναλογεί, τι πρέπει να πράττουμε κατ’ εξοχήν σε κρίσιμες περιόδους ώστε να ανταποκρινόμαστε, κατά τα προτάγματα της Ιστορίας μας, στο χρέος μας ως Ελλήνων,  τεταγμένων άνευ όρων στην υπεράσπιση της Πατρίδας και στην διασφάλιση του μέλλοντός της, άρα και στην διασφάλιση του μέλλοντος του Έθνους των Ελλήνων.»

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ