Η ακτινιδιά είναι ένας φυλλοβόλος αναρριχώμενος θάμνος που μας χαρίζει το ακτινίδιο, το αγαπημένο εξωτικό φρούτο με τη γλυκόξινη γεύση που καταναλώνουμε μέσα στο φθινόπωρο. Το ακτινίδιο είναι πολύ γνωστό στο εξωτερικό με την ονομασία κίουι (kiwi). Η ακτινιδιά φτάνει σε μήκος 4-5 μέτρων και ως φυτό θυμίζει κάπως αμπέλι. Σχηματίζει κληματίδες που αναπτύσσονται πολύ γρήγορα και διαμορφώνονται σε σχήμα κρεβατίνας. Βασικό χαρακτηριστικό της ακτινιδιάς είναι ότι τα αρσενικά με τα θηλυκά λουλούδια βρίσκονται σε διαφορετικά φυτά, πρόκειται δηλαδή για δίοικο φυτό.
Η ακτινιδιά κατάγεται από την Κίνα και καλλιεργείται εκτεταμένα στη Νέα Ζηλανδία, καθώς επίσης σε αρκετές χώρες της νότιας Ευρώπης όπως στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και στην Ελλάδα. Στον ελληνικό χώρο καλλιεργείται κυρίως στην Μακεδονία, αλλά και σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Κρήτης. Το ακτινίδιο Πιερίας και το ακτινίδιο Φθιώτιδας έχει καταχωρηθεί ως προϊόν γεωγραφικής ένδειξης (Π.Γ.Ε.) και ως προϊόν ονομασίας προέλευσης (Π.Ο.Π) αντίστοιχα λόγω των μοναδικών ποιοτικών τους προδιαγραφών.
Ο καρπός του ακτινιδίου εξωτερικά έχει καφετί χρώμα και διαθέτει συνήθως πράσινη ζουμερή σάρκα και μικρά μαύρα σπόρια. Διαθέτει υψηλή διατροφική αξία και αποτελεί σημαντική πηγή βιταμίνης C, με περιεκτικότητα μεγαλύτερη και από το πορτοκάλι. Επίσης, το ακτινίδιο είναι πλούσιο σε βιταμίνη K και Ε, σε στοιχεία μαγνησίου και καλίου καθώς και σε φυτικές ινών. Το ακτινίδιο τρώγεται πολύ ευχάριστα ως φρέσκο φρούτο, καθώς επίσης χρησιμοποιείται σε χυμούς, σε διάφορα ποτά και λικέρ. Ας δούμε αναλυτικά, πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε ακτινίδια για να απολαμβάνουμε τους ζουμερούς και νόστιμους καρπούς του από τον κήπο μας.
1. Ποιες είναι οι πιο γνωστές ποικιλίες ακτινίδιου;
Οι πιο γνωστές ποικιλίες ακτινιδίου που καλλιεργούνται είναι είδη του του είδος Actinidia deliciosa με το χαρακτηριστικό πράσινο χρώμα σάρκας. Υπάρχουν, επίσης, κιτρινόσαρκες ποικιλίες του είδους Actinidia chinensis, καθώς και ποικιλίες με κόκκινη σάρκα. Η πιο διαδεδομένη ποικιλία ακτινιδίου είναι η ποικιλία Hayward, η οποία χαρακτηρίζεται από μεγάλο μέγεθος καρπών, υψηλή παραγωγή και μεγάλη διάρκεια συντήρησης καρπού. Μία ακόμη εξαιρετική ποικιλία είναι η ελληνική ποικιλία Τσεχελίδης, που προέρχεται από τη Hayward, είναι λίγο πιο πρώιμη και διαθέτει ανάλογα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Άλλες ποικιλίες είναι η Bruno, η Abbott, η Elmwood, η Koryoku, καθώς και η πρώιμη καλοκαιρινή ποικιλία Summerkiwi.
2. Τι συνθήκες χρειάζεται η καλλιέργεια της ακτινιδιάς για να ευδοκιμήσει;
Η καλλιέργεια του ακτινίδιου ευδοκιμεί σε περιοχές με σχετικά ήπιους χειμώνες και καλοκαίρια με υψηλές θερμοκρασίες και αρκετή υγρασία. Η ακτινιδιά είναι ευαίσθητη στους δυνατούς ανέμους, ειδικά την περίοδο της άνοιξης που αναπτύσσονται οι κληματίδες, καθώς δημιουργούνται σπασίματα στους βλαστούς και έχουμε εκτεταμένη πτώση φύλλων. Για το λόγο αυτό, αποφεύγουμε τη φύτευση της ακτινιδιάς σε παραθαλάσσιες περιοχές, καθώς και σε περιοχές που επικρατούν έντονοι ανέμοι.
Η ακτινιδιά ευδοκιμεί σε εδάφη βαθιά και γόνιμα που διαθέτουν καλή αποστράγγιση και είναι πλούσια σε οργανική ουσία. Για τη φύτευση της ακτινιδιάς, προτιμούμε σχετικά όξινα εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο και pH από 5,5 μέχρι 7. Σε εδάφη που έχουν υψηλό pH και μεγάλη περιεκτικότητα σε ασβέστιο, θα παρουσιαστεί έλλειψη διάφορων στοιχείων όπως μαγνησίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και βορίου.
3. Πότε φυτεύουμε τις ακτινιδιές και σε τι αποστάσεις;
Η ακτινιδιά μπορεί να φυτευτεί ως γυμνόριζο φυτό, δηλαδή χωρίς μπάλα χώματος στη ρίζα, από τέλη φθινοπώρου ως τα τέλη χειμώνα που το φυτό βρίσκεται σε λήθαργο. Φυτεύεται, επίσης, την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού, αρκεί τα φυτά να έχουν ριζώσει σε γλάστρες. Κατά τη φύτευση, είναι απαραίτητο κάθε 5-6 δένδρα θηλυκών ακτινιδίων, να φυτεύουμε και ένα αρσενικό ακτινίδιο. Με αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνουμε πιο αποτελεσματική επικονίαση, καθώς η γονιμοποίηση του φυτού γίνεται με τον άνεμο ή μέσω των μελισσών.
Προτεινόμενες αποστάσεις φύτευσης για την καλλιέργεια της ακτινιδιάς, ανάλογα με το σχήμα διαμόρφωσης είναι οι εξής:
– Σε γραμμικό σχήμα μόρφωσης, οι αποστάσεις φύτευσης είναι 6-7 μέτρα μεταξύ των φυτών και 4-5 μέτρα μεταξύ των γραμμών φύτευσης.
– Σε σχήμα μόρφωσης ημικρεβατίνας, οι αποστάσεις φύτευσης μεταξύ των φυτών είναι 6-6,5 μέτρα και μεταξύ των γραμμών φύτευσης είναι 5-5,5 μέτρα.
– Σε σχήμα μόρφωσης κρεβατίνας, οι αποστάσεις φύτευσης μεταξύ των γραμμών είναι 5,5 μέτρα και μεταξύ των γραμμών φύτευσης 4-4,5 μέτρα.
4. Πόσο συχνά χρειάζεται πότισμα η καλλιέργεια του ακτινίδιου;
Η ακτινιδιά χρειάζεται αρκετά ποτίσματα σε σταθερή συχνότητα, καθώς έχει επιφανειακό ριζικό σύστημα. Ποτίζουμε κάθε 2-3 μέρες την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού, ανάλογα και με τις θερμοκρασίες που επικρατούν. Το μειωμένο πότισμα και η σχετική υγρασία στο έδαφος μπορεί να προκαλέσει στρίψιμο των φύλλων, κάψιμο στις άκρες των φύλλων και πτώση φύλλων μέσα στο καλοκαίρι, καθώς επίσης μειωμένη ανάπτυξη καρπών. Προτιμούμε σύστημα ποτίσματος με σταγόνες για να γίνεται πιο αποτελεσματικό πότισμα και να επιτυγχάνουμε εξοικονόμηση νερού. Επίσης, σημαντικό είναι το νερό του ποτίσματος να είναι καλής ποιότητας με χαμηλή περιεκτικότητα σε άλατα.
5. Κάθε πότε χρειάζεται λίπασμα η καλλιέργεια του ακτινίδιου;
H καλλιέργεια του ακτινίδιου παρουσιάζει σημαντικές ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά για να έχει καλή ανάπτυξη και παραγωγή. Στις αρχές της άνοιξης, προσθέτουμε βιολογικό λίπασμα με υψηλή περιεκτικότητα σε άζωτο για να εξασφαλίσουμε πλούσια βλάστηση. Στα τέλη της άνοιξης, μπορεί να προστεθεί σίδηρος στο έδαφος με τη μορφή θειικού σιδήρου ή με την μορφή υδατοδιαλυτού χηλικού σιδήρου, ενώ μπορεί να γίνει και διαφυλλική λίπανση με ιχνοστοιχεία σιδήρου, βορίου και ψευδαργύρου. Στις αρχές του καλοκαιριού, προσθέτουμε βιολογικό λίπασμα πλούσιο σε κάλιο για να ενισχύσουμε την καρποφορία του ακτινιδίου.
6. Ποιες ασθένειες και έντομα προσβάλλουν την καλλιέργεια της ακτινιδιάς;
Σε συνθήκες υπερβολικής υγρασίας, η καλλιέργεια της ακτινιδιάς μπορεί να προσβληθεί από διάφορες βακτηριακές ασθένειες, όπως το βακτηριακό έλκος της ακτινιδιάς και από την καρκίνωση. Επίσης, από διάφορες μυκητολογικές ασθένειες που προσβάλλουν τις ρίζες, όπως η φυτόφθορα, ή τους καρπούς όπως ο βοτρύτης. Για τη βιολογική καταπολέμηση των μυκητολογικών και βακτηριακών ασθενειών, ψεκάζουμε με σκευάσματα χαλκού που προμηθευόμαστε από γεωπονικά καταστήματα.
Η ακτινιδιά μπορεί να προσβληθεί από διάφορα έντομα που προσβάλλουν το φύλλωμα και τους καρπούς, όπως η βαμβακάδα, η μηλολόνθη, η μετκάλφα, ο θρίπας, καθώς και ο τετράνυχος. Για την αντιμετώπιση των προσβολών από έντομα, ψεκάζουμε με βιολογικά εντομοκτόνα όπως ο θερινός πολτός, τα άλατα καλίου και η φυσική πυρεθρίνη.
7. Ποια εποχή και με ποιο τρόπο γίνεται το κλάδεμα του ακτινίδιου;
Το κλάδεμα της ακτινιδιάς γίνεται στα τέλη του χειμώνα και διαχωρίζεται σε κλάδεμα διαμόρφωσης που εφαρμόζεται στα νεαρά δέντρα και σε κλάδεμα καρποφορίας που κάνουμε κάθε χρόνο στα ενήλικα δέντρα.
– Κλάδεμα διαμόρφωσης της ακτινιδιάς
Το κλάδεμα διαμόρφωσης της ακτινιδιάς γίνεται τα πρώτα τρία χρόνια μετά την φύτευση των φυτών και έχει ως σκοπό τη διαμόρφωση του σχήματος ανάλογα με το σύστημα μόρφωσης που έχει επιλεχθεί. Σε κάθε περίπτωση το κλάδεμα διαμόρφωσης πρέπει να είναι σχετικά ελαφρύ και να στοχεύει στη διαμόρφωση ισχυρού κορμού και δυνατών κεντρικών κλάδων (βραχιόνων) που θα αντέξουν το βάρος της καρποφορίας.
– Κλάδεμα καρποφορίας της ακτινιδιάς
Το κλάδεμα καρποφορίας ξεκινά να εφαρμόζεται από τον τέταρτο χρόνο που έχουν πλέον αναπτυχθεί οι βλαστοί του ακτινιδίου. Με το ετήσιο κλάδεμα καρποφορίας, γίνεται αντικατάσταση των κλάδων που καρποφόρησαν για να αναπτυχθούν νέοι βλαστοί που θα δώσουν καινούρια παραγωγή. Παράλληλα, απομακρύνουμε ξερούς και αδύναμους βλαστούς ή βλαστούς που έχουν προσβληθεί από ασθένειες και έντομα. Με το κλάδεμα καρποφορίας, εξασφαλίζουμε καλύτερο αερισμό και φωτισμό στα φυτά του ακτινίδιου και παράλληλα διευκολύνουμε την υλοποίηση καλλιεργητικών εργασιών, όπως η χρήση χορτοκοπτικού μηχανήματος για την καταπολέμηση των ζιζανίων.
8. Με ποιους τρόπους γίνεται ο πολλαπλασιασμός της ακτινιδιάς;
Μπορούμε να δημιουργήσουμε καινούργια φυτά ακτινιδιάς με τρεις τρόπους: α) με σπόρο, β) με μοσχεύματα και γ) με εμβολιασμό.
α) Πολλαπλασιασμός ακτινιδιάς με σπόρο
Πρέπει να αναφέρουμε πως όταν φυτεύουμε σπόρο ακτινιδιάς, το φυτό που παίρνουμε δεν έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το φυτό που προέρχεται ο σπόρος. Για να αποκτήσει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, πρέπει να εμβολιαστεί με την επιθυμητή ποικιλία. Επίσης, τα φυτά ακτινιδιάς που προέρχονται από σπόρο καθυστερούν να εισέλθουν στην παραγωγή σε σχέση με τα φυτά που προκύπτουν με την μέθοδο των μοσχευμάτων. Για να βλαστήσουν οι σπόροι της ακτινιδιάς, τους τοποθετούμε αρχικά σε θερμοκρασία 4-5°C για δύο εβδομάδες, ώστε να βγουν από τον λήθαργο. Στη συνέχεια, τους φυτεύουμε σε γλαστράκια φυτωρίου που έχουμε γεμίσει με μίγμα που περιέχει τύρφη και περλίτη σε αναλογία 1:1. Μετά από 5-6 εβδομάδες, οι σπόροι της ακτινιδιάς θα έχουν βλαστήσει για να δώσουν ένα καινούριο φυτό ακτινιδιάς.
β) Πολλαπλασιασμός ακτινιδιάς με μοσχεύματα
Η ακτινιδιά μπορεί να πολλαστασιαστεί χρησιμοποιώντας φυλλοφόρα μοσχεύματα, δηλαδή τμήματα βλαστών μήκους 15 εκατοστών που παίρνουμε μέσα στο καλοκαίρι. Αφού κόψουμε τους βλαστούς, αφαιρούμε τα κάτω φύλλα του μοσχεύματος και το τοποθετούμε σε γλάστρα φυτωρίου. Για μεγαλύτερη επιτυχία του πολλαπλασιασμού, χρησιμοποιούμε ορμόνη ριζοβολίας στη βάση του μοσχεύματος. Στα γλαστράκια φυτωρίου τοποθετούμε μίγμα τύρφης, κοπριάς και περλίτη σε αναλογία 1:1:1. Τα μοσχεύματα της ακτινιδιάς θα ριζώσουν μετά από 2-2,5 μήνες για να μπορέσουν να φυτευτούν την περίοδο του χειμώνα στην οριστική τους θέση.
γ) Πολλαπλασιασμός ακτινιδιάς με εμβολιασμό
Ο εμβολιασμός της ακτινιδιάς γίνεται στις αρχές της άνοιξης σε φυτά ακτινιδιάς που έχουν προκύψει από σπόρο με τη μέθοδο του αγγλικού (επιτραπέζιου) εμβολιασμού. Συλλέγουμε έγκαιρα τα εμβόλια που βρίσκονται σε λήθαργο και τα συντηρούμε σε ψυγείο μέσα σε νάιλον σακούλα. Επίσης, η ακτινιδιά μπορεί να εμβολιαστεί στα τέλη του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου με την μέθοδο του ενοφθαλμισμού με όρθιο Τ.
9. Πότε γίνεται η συλλογή των ακτινίδιων και πώς διατηρούνται;
Η συγκομιδή των ακτινιδίων γίνεται στα μέσα και στα τέλη του φθινοπώρου όταν αρχίζουν να ωριμάσουν οι καρποί. Συλλέγουμε τα ακτινίδια με το χέρι ή με ψαλίδι, προτιμώντας να κόβουμε και μικρό μέρος του ποδίσκου για να έχουν τα ακτινίδια μεγαλύτερη διάρκεια συντήρησης. Οι καρποί του ακτινιδίου μπορεί να διατηρηθούν για αρκετές εβδομάδες μέσα σε ψυγείο, χωρίς να υποβαθμιστεί η ποιότητά τους. Σε ανθεκτικές ποικιλίες όπως η Hayward, η συντήρηση σε ψυγείο μπορεί να διαρκέσει και μήνες.
10. Κι ένα τελευταίο μυστικό για την καλλιέργεια του ακτινίδιου
Αν προτιμάμε τα μεγάλα φρούτα ακτινίδιου, μέσα στον Ιούνιο, πριν ξεκινήσει η περίοδος ταχείας αύξησης των καρπών του ακτινιδίου, μπορεί να γίνει αραίωμα των καρπών για να εξασφαλίσουμε την παραγωγή καρπών μεγαλύτερου μεγέθους.