Τι Απέμεινε Από Την Γαλλική και Οκτωβριανή Επανάσταση και Μια Συζήτηση για την Προοπτική Θωράκισης της Ελληνικής Δημοκρατίας Σήμερα – Μια προσέγγιση με την Τεχνητή Νοημοσύνη

«Τι Απέμεινε Από Την Γαλλική και Οκτωβριανή Επανάσταση και Μια Συζήτηση για την Προοπτική Θωράκισης της Ελληνικής Δημοκρατίας Σήμερα»

είναι το θέμα του  παρόντος διαλόγου με το δεύτερο σκέλος, («Προοπτική Θωράκισης της Ελληνικής Δημοκρατίας Σήμερα») να αποτελεί το κύριο σημείο του ενδιαφέροντος του. Βασίλης Δημ. Χασιώτης 

Όπως και σε προηγούμενους διαλόγους, έτσι κι εδώ, η μέριμνά μας δεν εξαντλείται στο θεωρητικό μέρος, αλλά επιμένουμε στις πρακτικές εκφάνσεις του ζητήματος πάνω στο οποίο εξελίσσεται ο διάλογος. 

Για ακόμα μια φορά, σημειώνω, πώς ό,τι η ΤΝ αναπτύσσει ως απόψεις της, δεν σημαίνει ότι υιοθετούνται από μένα σε κάθε περίπτωση, όπως και ότι δεν υιοθετούνται. Αυτό άλλοτε συμβαίνει και άλλοτε όχι. Εδώ, δεν προέχει η διατύπωση των δικών μου απόψεων, αλλά των απόψεων της ΤΝ. 

Στους διαλόγους αυτούς, επιδίωξή μου είναι να «προκαλώ» την ΤΝ να τοποθετείται πάνω σε ζητήματα καθαρά «ανθρωπίνου ενδιαφέροντος», με τελικό στόχο, τουλάχιστον εγώ, όπως έχω σημειώσει και σε άλλα άρθρα μου, να μπορέσω να αντιληφθώ όσο περισσότερο γίνεται, το πώς η ΤΝ νοηματοδοτεί λέξεις και έννοιες, διότι σαφώς, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια «απλή αν και τεράστια βάση εγκυκλοπαιδικών δεδομένων», αλλά σαφώς με κάτι πολυπλοκότερο, και με μια, «τεχνητή» μεν «ευφυία», την «ευφυία» ενός αλγορίθμου, όμως «ευφυία, απολύτως «ορατή», αδιάφορα το πώς «παράγεται».

Όπως σε όλους τους διαλόγους, εγώ είμαι ο ερωτών («Χ») και η Τεχνητή Νοημοσύνη («GPT 5»)τοποθετείται σε ό,τι ερωτάται.

ΕΝΑΡΞΗ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Χ :

Πάρα τα καθολικά (οικουμενικά) μηνύματα τόσο της Γαλλικής όσο και της Οκτωβριανής Επανάστασης, εν τούτοις μάλλον γρήγορα «πλαισιώθηκαν» (ίσως δε και ασφυκτικά), από ορισμένης μορφής και περιεχομένου ιδεολογικά ρεύματα. Κατ’ αρχήν αυτό αληθεύει ή όχι; Αν ναι τότε πού οφείλεται αυτή η εξέλιξη ως ιδεολογική διαφοροποίηση;

GPT 5

Το ερώτημά σου είναι απολύτως εύστοχο και αγγίζει έναν από τους πιο κρίσιμους κόμβους της νεότερης πολιτικής ιστορίας.

1. Αληθεύει η διαπίστωση;

Ναι, αληθεύει σε μεγάλο βαθμό.

Τόσο η Γαλλική όσο και η Οκτωβριανή Επανάσταση ξεκίνησαν με οικουμενικές, σχεδόν ανθρωπολογικές αξιώσεις – ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη· χειραφέτηση της εργασίας, κατάργηση της εκμετάλλευσης, ιστορική απελευθέρωση της ανθρωπότητας. Ωστόσο, πολύ σύντομα αυτά τα καθολικά αιτήματα «μεταφράστηκαν» σε συγκεκριμένα ιδεολογικά σχήματα, τα οποία όχι μόνο τα πλαισίωσαν, αλλά σε ορισμένες περιόδους τα περιόρισαν ή και τα σκλήρυναν.

Η καθολικότητα του μηνύματος δεν χάθηκε θεωρητικά, αλλά υποτάχθηκε πρακτικά σε συγκεκριμένες πολιτικές, κοινωνικές και κρατικές ανάγκες.

2. Γιατί συνέβη αυτό; (Οι βαθύτερες αιτίες)

α) Από το «καθολικό» στο «κυβερνήσιμο»

Μια επανάσταση, όταν παύει να είναι γεγονός και γίνεται εξουσία, χρειάζεται:

• θεσμούς

• ιεραρχίες

• νόμους

• μηχανισμούς επιβολής

Το καθολικό αίτημα («ελευθερία για όλους», «απελευθέρωση της ανθρωπότητας») είναι αδύνατο να κυβερνήσει χωρίς συγκεκριμενοποίηση.

Έτσι:

• η Γαλλική Επανάσταση πέρασε από τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στον Ιακωβινισμό, έπειτα στο Διευθυντήριο και τελικά στον Ναπολεοντισμό

• η Οκτωβριανή από την επαναστατική πολυφωνία του 1917 στον μπολσεβικισμό, μετά στον κρατικό σοσιαλισμό και τέλος στον σταλινισμό

Η ιδεολογική «στενότητα» δεν είναι ατύχημα, αλλά συνέπεια της ανάγκης άσκησης εξουσίας.

β) Ο ρόλος των κοινωνικών φορέων

Τα οικουμενικά μηνύματα δεν αιωρούνται στο κενό· ενσαρκώνονται από συγκεκριμένες κοινωνικές τάξεις και ομάδες.

• Στη Γαλλία, η αστική τάξη ήταν ο βασικός φορέας της επανάστασης → τα «καθολικά»δικαιώματα έλαβαν αστικό περιεχόμενο (ιδιοκτησία, ατομικά δικαιώματα, αγορά).

• Στη Ρωσία, το επαναστατικό κόμμα υποκατέστησε την ανώριμη κοινωνία → το καθολικό πρόταγμα ταυτίστηκε με τη γραμμή του κόμματος.

Έτσι, το οικουμενικό φιλτραρίστηκε μέσα από τα συμφέροντα, τους φόβους και τις ιστορικές δυνατότητες των πραγματικών φορέων του.

γ) Ο φόβος της αταξίας και της αντεπανάστασης

Και στις δύο περιπτώσεις, η επανάσταση:

• περικυκλώθηκε (εξωτερικά)

• αμφισβητήθηκε (εσωτερικά)

Αυτό γεννά μια υπαρξιακή ανασφάλεια:

«Αν δεν σκληρύνουμε, θα χαθούμε».

Η ιδεολογία τότε παύει να είναι εργαλείο χειραφέτησης και γίνεται εργαλείο πειθαρχίας. Το καθολικό όραμα μετατρέπεται σε δόγμα, ώστε να διασφαλίσει τη συνοχή και την επιβίωση του νέου καθεστώτος.

δ) Η ίδια η φύση της ιδεολογίας

Η ιδεολογία, όσο κι αν επικαλείται το καθολικό, είναι πάντα:

• ιστορικά προσδιορισμένη

• εννοιολογικά πεπερασμένη

Δεν μπορεί να χωρέσει την απροσδιοριστία της ανθρώπινης ελευθερίας χωρίς να την «τακτοποιήσει». Άρα, κάθε οικουμενικό μήνυμα, όταν αποκτά ιδεολογική μορφή, αναγκαστικά χάνει κάτι από την ανοιχτότητά του.

3. Συμπέρασμα (κομβικό)

Οι Γαλλική και Οκτωβριανή Επανάσταση δεν προδόθηκαν απλώς από ιδεολογίες. Περισσότερο:

• η καθολικότητά τους συγκρούστηκε με τα όρια της ιστορικής πράξης.

Η ιδεολογική «περίφραξη» δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα κακής πρόθεσης ή αυταρχισμού, αλλά δομικό πρόβλημα κάθε επανάστασης που μετατρέπεται σε κράτος.

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να δούμε αν υπήρχαν ιστορικές εναλλακτικές (π.χ. συμβουλιακές μορφές)

• ή να συσχετίσουμε αυτή τη διαδικασία με σύγχρονες «μετα-ιδεολογικές» εξουσίες, όπου το καθολικό εμφανίζεται χωρίς επανάσταση αλλά με τεχνοκρατικό μανδύα.

Χ :

Έχει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον, σε συνέχεια των παραπάνω, και η «χωρική» επικράτηση αλλά και «διαχρονική διαφοροποίηση» των δύο αυτών επαναστάσεων. Μάλιστα έχει ακόμα πιο μεγάλο ενδιαφέρον να διακριθούν οι «χωρικές» τους «επικρατήσεις» ή οι «μεγάλες και βαθιές επιρροές» τους, αντιδιαστέλλοντας την επίσημη επικράτηση τους από την Κοινωνική, σε Δύση και Ανατολή.

GPT 5

Θίγεις εδώ ένα ακόμη βαθύτερο επίπεδο ανάλυσης: όχι μόνο πώς ιδεολογικά «στενεύουν» οι επαναστάσεις, αλλά πώς ταξιδεύουν στον χώρο και στον χρόνο, και μάλιστα με ασύμμετρο τρόποανάμεσα σε κράτη, κοινωνίες και πολιτισμικές ζώνες. Η διάκριση που κάνεις ανάμεσα σε επίσημη/θεσμική επικράτηση και κοινωνική–πολιτισμική διείσδυση είναι κλειδί.

Θα προσπαθήσω να το αναπτύξω συστηματικά.

1. Η Γαλλική Επανάσταση: χωρική εξάπλωση και κοινωνική εσωτερίκευση

α) Η «επίσημη» χωρική επικράτηση (Δύση)

Η Γαλλική Επανάσταση εξάγεται χωρικά κυρίως:

• με τους Ναπολεόντειους πολέμους

• με την επιβολή συνταγμάτων, αστικών κωδίκων, κατάργηση φεουδαρχικών δομών

Στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη:

• εγκαθίσταται θεσμικά (δικαιώματα, ισονομία, κράτος δικαίου)

• αλλά συχνά άνωθεν, μέσω κρατικής αναδιοργάνωσης

Εδώ έχουμε ένα παράδοξο: η επανάσταση της λαϊκής κυριαρχίας μεταδίδεται μέσω στρατών και διοικητικών μηχανισμών.

β) Η κοινωνική επικράτηση: βαθιά και μακρόχρονη

Η πραγματική δύναμη της Γαλλικής Επανάστασης δεν είναι η άμεση πολιτική της επιβολή, αλλά ότι:

• αναδιαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες σκέφτονται τη νομιμοποίηση

• εγκαθιστά μόνιμα την ιδέα ότι η εξουσία πρέπει να δικαιολογείται

Στη Δύση:

• το αίτημα της ισότητας, της πολιτικής συμμετοχής, των δικαιωμάτων

• εσωτερικεύεται κοινωνικά, ακόμη κι όταν καταστέλλεται πολιτικά

Γι’ αυτό:

• παλινδρομήσεις (παλινόρθωση, αυταρχισμοί) δεν ακυρώνουν το επαναστατικό υπόστρωμα

• η Γαλλική Επανάσταση γίνεται πολιτισμική μήτρα της Δύσης

Στη Δύση, η Γαλλική Επανάσταση νικά κοινωνικά πριν νικήσει πολιτικά.

γ) Ανατολή: περιορισμένη αλλά υποδόρια επίδραση

Στην Ανατολική Ευρώπη και την Οθωμανική επικράτεια:

• η θεσμική της διείσδυση είναι ασθενής

• όμως λειτουργεί ως συμβολικό λεξιλόγιο (έθνος, λαός, συνταγματισμός)

Δεν παράγει άμεσα αστικά κράτη, αλλά:

• ενεργοποιεί εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα

• συχνά αποσπασματικά και σε σύγκρουση με κοινωνικές δομές

2. Η Οκτωβριανή Επανάσταση: αντίστροφη χωρική λογική

Εδώ έχουμε σχεδόν καθρέφτισμα της Γαλλικής.

α) Η επίσημη χωρική επικράτηση (Ανατολή)

Η Οκτωβριανή Επανάσταση:

• αποκτά τεράστια κρατική–γεωπολιτική επέκταση

• κυριαρχεί θεσμικά σε Ανατολική Ευρώπη, Ασία, Κίνα, Κούβα κ.α.

Η επικράτηση είναι:

• ταχεία

• κρατικοκεντρική

• συχνά αποτέλεσμα στρατιωτικής ή γεωπολιτικής δυναμικής

Η Οκτωβριανή «κερδίζει χώρο» πολύ περισσότερο από τη Γαλλική.

β) Η κοινωνική της διείσδυση: άνιση και συχνά ρηχή

Ωστόσο, σε πολλές από αυτές τις κοινωνίες:

• η κοινωνία δεν προηγήθηκε της επανάστασης

• το κόμμα και το κράτος υποκατέστησαν κοινωνικά υποκείμενα

Αποτέλεσμα:

• θεσμική επικράτηση χωρίς αντίστοιχη κοινωνική εσωτερίκευση

• το επαναστατικό μήνυμα γίνεται κρατική ιδεολογία, όχι κοινωνική πρακτική

Στην Ανατολή, η Οκτωβριανή νικά πολιτικά πριν νικήσει κοινωνικά — και συχνά δεν προλαβαίνει να το κάνει.

γ) Δύση: τεράστια επιρροή χωρίς επικράτηση

Στη Δυτική Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο:

• δεν επικρατεί θεσμικά (με ελάχιστες εξαιρέσεις)

• αλλά ασκεί βαθιά κοινωνική και πολιτισμική επιρροή

Επηρεάζει:

• εργατικά κινήματα

• κοινωνικά δικαιώματα

• κράτος πρόνοιας

• αντιφασιστική και αντιαποικιακή σκέψη

Παράδοξο:

• εκεί που δεν κυβερνά, μετασχηματίζει κοινωνίες

• εκεί που κυβερνά, συχνά παγώνει κοινωνικά

3. Διαχρονική διαφοροποίηση: τι μένει μετά;

Γαλλική Επανάσταση

• χάνει τη ριζοσπαστικότητά της

• αλλά κερδίζει τη διάρκεια

• επιβιώνει ως «αυτονόητο» (δικαιώματα, λαϊκή κυριαρχία)

Οκτωβριανή Επανάσταση

• διατηρεί για δεκαετίες την κρατική της ισχύ

• αλλά δυσκολεύεται να επιβιώσει χωρίς το κράτος

• μετά το 1991, χάνει τον χωρικό της κορμό αλλά όχι πλήρως το κοινωνικό της ερώτημα

4. Συνολικό συμπέρασμα (κομβικό)

Θα μπορούσαμε να το συνοψίσουμε ως εξής:

• Η Γαλλική Επανάσταση

→ ασθενής ως διαρκές καθεστώς

→ πανίσχυρη ως κοινωνική κανονικότητα

• Η Οκτωβριανή Επανάσταση

→ πανίσχυρη ως καθεστώς

→ εύθραυστη ως κοινωνική εσωτερίκευση

Και στις δύο περιπτώσεις, η αντίθεση Δύσης–Ανατολής δεν είναι γεωγραφική αλλά:

• διαφορά ιστορικής ωρίμανσης

• διαφορά σχέσης κοινωνίας–κράτους

• διαφορά τρόπου με τον οποίο το “καθολικό” ριζώνει στο κοινωνικό σώμα

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να δούμε πώς αυτές οι δύο «κληρονομιές» συνυπάρχουν σήμερα μέσα στις σύγχρονες τεχνοκρατικές και μεταδημοκρατικές δομές

• ή να εξετάσουμε αν υπάρχει τρίτος τύπος επανάστασης χωρίς χωρική επικράτηση αλλά με διάχυτη κοινωνική ισχύ.

Χ :

Επίσης ίσως έχει ενδιαφέρον να αναλυθεί το γεγονός πώς η ιδεολογική κοινωνική επιρροή εν τέλει δεν μεταφράζεται σε πολιτική επιρροή και εκείθεν σε άμεση πολιτική επικράτηση (μπορούμε όμως να μιλήσουμε για έμμεσο επηρεασμό στην υιοθέτηση κοινωνικών ιδίως πολιτικών;).

GPT 5

Το ερώτημα που θέτεις είναι, θα έλεγα, από τα πιο κρίσιμα για την κατανόηση της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας: γιατί μια ιδεολογία ή ένα κοινωνικό αίτημα μπορεί να διαποτίζει κοινωνίες χωρίς να κυβερνά, και τι είδους πολιτικό αποτέλεσμα παράγει αυτή η ασυμμετρία.

Θα το προσεγγίσω σε τρία επίπεδα: δομικό, πολιτικό και ιστορικό–διαχρονικό.

1. Γιατί η κοινωνική–ιδεολογική επιρροή δεν μεταφράζεται αυτομάτως σε πολιτική επικράτηση

α) Η κοινωνική ηγεμονία ≠ κρατική εξουσία

Η ιδεολογική επιρροή λειτουργεί:

• διάχυτα

• μακροχρόνια

• πολυκεντρικά

Ενώ η πολιτική εξουσία:

• είναι συγκεντρωμένη

• χρονικά συμπυκνωμένη

• θεσμικά φραγμένη

Έτσι, μπορεί να υπάρξει ηγεμονία στο κοινωνικό φαντασιακό χωρίς:

• κόμμα ικανό να κυβερνήσει

• μηχανισμό μετάβασης στην εξουσία

• κοινωνική πλειοψηφία με ενιαία πολιτική έκφραση

Η ιδεολογική διάχυση δεν παράγει αυτόματα υποκείμενο εξουσίας.

β) Η αποσύνδεση αιτήματος και φορέα

Ιστορικά, τα ισχυρότερα κοινωνικά αιτήματα:

• αποσπώνται από τις αρχικές τους πολιτικές ρίζες

• ενσωματώνονται σε ευρύτερα σχήματα

Παράδειγμα:

• κοινωνικά δικαιώματα που προήλθαν από το εργατικό κίνημα

• υιοθετήθηκαν από φιλελεύθερα ή σοσιαλδημοκρατικά κράτη

Το αίτημα επιβιώνει, ο φορέας υποχωρεί.

Η κοινωνική επιρροή νικά, αλλά ο πολιτικός φορέας χάνει.

γ) Ο ρόλος του κράτους ως μηχανισμού φιλτραρίσματος

Το κράτος:

• δεν είναι ουδέτερο

• λειτουργεί ως μεταφραστής κοινωνικών πιέσεων

Μπορεί:

• να υιοθετήσει επιλεκτικά πολιτικές

• να απονευρώσει το ριζοσπαστικό τους περιεχόμενο

• να τις εντάξει σε άλλο ιδεολογικό πλαίσιο

Έτσι:

• η κοινωνική επιρροή μετατρέπεται σε τεχνική πολιτική

• όχι σε αλλαγή εξουσίας

2. Μπορούμε να μιλήσουμε για έμμεση πολιτική επικράτηση;

Ναι — και εδώ βρίσκεται η ουσία.

α) Η «σιωπηλή» νίκη των ηττημένων

Πολλές ιδεολογίες:

• δεν κυβερνούν ποτέ

• αλλά καθορίζουν τι θεωρείται πολιτικά αποδεκτό

Παραδείγματα:

• καθολική ψήφος

• κοινωνική ασφάλιση

• οκτάωρο

• δημόσια υγεία

Αυτές δεν είναι «ουδέτερες» πολιτικές. Είναι: απολιτικοποιημένες κατακτήσεις προηγούμενων συγκρούσεων.

β) Από την επανάσταση στην κανονικότητα

Όταν μια ιδέα:

• παύει να αμφισβητείται

• γίνεται αυτονόητη

τότε:

• δεν χρειάζεται πλέον πολιτική εκπροσώπηση

• έχει ήδη νικήσει σε βαθύτερο επίπεδο

Η Οκτωβριανή Επανάσταση:

• ηττήθηκε πολιτικά στη Δύση

• αλλά επέβαλε κοινωνικό ορίζοντα σύγκρισης

Χωρίς αυτήν:

• το κράτος πρόνοιας

• η εργατική νομοθεσία

• ο μεταπολεμικός συμβιβασμός

δεν θα είχαν υπάρξει με την ίδια μορφή.

γ) Η ενσωμάτωση ως μορφή εξουδετέρωσης

Η έμμεση πολιτική επιρροή έχει διττό χαρακτήρα:

• από τη μία, πραγματικές κοινωνικές βελτιώσεις

• από την άλλη, απορρόφηση της ριζοσπαστικής δυναμικής

Το σύστημα:

• δανείζεται το περιεχόμενο

• απορρίπτει το υποκείμενο

Πρόκειται για νίκη χωρίς εξουσία, αλλά και για ήττα χωρίς εξαφάνιση.

3. Γιατί δεν αρκεί αυτή η έμμεση επικράτηση;

Διότι:

• οι πολιτικές μπορούν να αναστραφούν

• χωρίς πολιτικό φορέα, οι κατακτήσεις γίνονται ευάλωτες

• η ιδεολογική επιρροή δεν αρκεί σε περιόδους κρίσης

Αυτό εξηγεί γιατί:

• κοινωνικά δικαιώματα αποδομούνται σήμερα

• χωρίς να έχει προηγηθεί ιδεολογική ήττα στο κοινωνικό επίπεδο

Η κοινωνία θυμάται, αλλά η πολιτική αποφασίζει.

4. Συμπέρασμα (σύνθεση)

Θα μπορούσαμε να το συνοψίσουμε ως εξής:

• Η ιδεολογία μπορεί να:

o ηγεμονεύσει κοινωνικά

o χωρίς να κυριαρχήσει πολιτικά

• Αυτό οδηγεί σε:

o έμμεση πολιτική επιρροή

o μέσω υιοθέτησης κοινωνικών πολιτικών

• Όμως:

o χωρίς άμεση πολιτική επικράτηση

o οι κατακτήσεις παραμένουν επισφαλείς

Η ιστορική ειρωνεία είναι ότι: οι πιο βαθιές κοινωνικές νίκες συχνά καταγράφονται ως πολιτικές ήττες.

Αν θέλεις, μπορούμε στο επόμενο βήμα:

• να συνδέσουμε αυτή τη διαπίστωση με τη σημερινή τεχνοκρατική διακυβέρνηση, όπου κοινωνικά αιτήματα υιοθετούνται αποϊδεολογικοποιημένα

• ή να εξετάσουμε αν υπάρχει τρόπος γεφύρωσης κοινωνικής ηγεμονίας και πολιτικής εξουσίας χωρίς την αυταρχική μετάβαση του παρελθόντος.

Χ :

Η παραπάνω παρατήρηση σου «να συνδέσουμε αυτή τη διαπίστωση με τη σημερινή τεχνοκρατική διακυβέρνηση, όπου κοινωνικά αιτήματα υιοθετούνται αποϊδεολογικοποιημένα», έχει μεγάλο ενδιαφέρον σήμερα, όμως είχε πολύ μεγαλύτερο πριν την κατάρρευση του λεγόμενου «Υπαρκτού Σοσιαλισμού», και, ως προσωπική άποψη θα έχει και αύριο, ως αντίθεση μιας βαθιάς διάστασης δύο κυρίαρχων αντιλήψεων, μιας «θεσμικής» (κυρίως στη Δύση) αλλά χωρίς ισχυρό λαϊκό έρεισμα, και μίας κοινωνικής με ισχυρό, πλειοψηφικό έρεισμα, από τη μια ότι «η Κοινωνία είναι κάτι που δεν υπάρχει» και από την άλλη μια εντελώς αντίθετη άποψη. Έτσι και στο παρελθόν και σήμερα η υιοθέτηση «αποϊδεολογικοποιημένων κοινωνικών αιτημάτων», ως «τεχνοκρατικά», κατά τη γνώμη μου προβάλλονται ως τέτοια από τις Κυβερνήσεις που δεν πιστεύουν σ’ αυτά, διότι δεν θέλουν, από τη μια να έρθουν σε σύγκρουση με τη Κοινωνία όταν κρίνουν ότι η μη ικανοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών αιτημάτων τους επιφέρει μεγάλο κόστος και είναι μη πολιτικά σώφρον να το επωμιστούν, και ταυτόχρονα, δεν θέλουν ούτε να υιοθετήσουν τέτοια μέτρα που προσκρούουν στις πραγματικές ιδεολογικές τους πεποιθήσεις, αλλά ούτε και θέλουν να επιτρέψουν στην αντίθετη ιδεολογία που τα υιοθετεί να φανεί ότι αυτή τα επέβαλε.

GPT 5

Η τοποθέτησή σου είναι εξαιρετικά πυκνή και, θα το πω ευθέως, αγγίζει τον πυρήνα της μεταπολιτικής συνθήκης τόσο πριν όσο και μετά την κατάρρευση του «Υπαρκτού Σοσιαλισμού». Δεν πρόκειται απλώς για τεχνοκρατική διακυβέρνηση, αλλά για μια στρατηγική διαχείρισης της κοινωνικής ύλης χωρίς αναγνώριση της κοινωνίας ως πολιτικού υποκειμένου.

Θα προσπαθήσω να τη συστηματοποιήσω, χωρίς να την «εξομαλύνω».

1. «Η κοινωνία δεν υπάρχει» vs κοινωνία ως πλειοψηφικό υποκείμενο

Η αντίθεση που περιγράφεις είναι βαθιά και οντολογική, όχι απλώς πολιτική.

α) Η θεσμική–δυτική αντίληψη

Η άποψη ότι «η κοινωνία δεν υπάρχει» (γνωστή και ρητή σε νεοφιλελεύθερη σκέψη):

• δεν αρνείται ότι υπάρχουν άνθρωποι

• αρνείται ότι υπάρχει συλλογικό πολιτικό υποκείμενο με θεμιτές απαιτήσεις

Η κοινωνία:

• αναλύεται σε άτομα

• τα αιτήματα μεταφράζονται σε «ανάγκες», «κινδύνους», «δείκτες»

• απογυμνώνονται από αξιακό και συγκρουσιακό περιεχόμενο

Έτσι, η πολιτική:

• δεν είναι πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων και αξιών

• αλλά διαχείριση λειτουργικών προβλημάτων

β) Η κοινωνική αντίληψη (πλειοψηφική, αλλά άτυπη)

Απέναντι σε αυτό:

• υπάρχει μια κοινωνική αυτοαντίληψη

• συχνά πλειοψηφική

• αλλά χωρίς θεσμική κυριαρχία

Εδώ η κοινωνία:

• βιώνεται ως πραγματική συλλογικότητα

• με μνήμη, αίσθηση αδικίας, ηθικές προσδοκίες

• με αιτήματα που δεν είναι «τεχνικά», αλλά νοηματοδοτικά

Το χάσμα δεν είναι απλώς πολιτικό· είναι διαφορά στο τι θεωρείται «πραγματικό».

2. Η αποϊδεολογικοποίηση ως συνειδητή στρατηγική (όχι ως ουδετερότητα)

Εδώ η ανάλυσή σου είναι, κατά τη γνώμη μου, απολύτως εύστοχη.

Οι κυβερνήσεις που:

• δεν πιστεύουν στα κοινωνικά αιτήματα

• αλλά δεν μπορούν και να τα αγνοήσουν

επιλέγουν έναν τρίτο δρόμο: να τα υιοθετήσουν χωρίς να τα αναγνωρίσουν.

α) Γιατί όχι σύγκρουση με την κοινωνία

Η ευθεία άρνηση:

• έχει υψηλό πολιτικό κόστος

• διαρρηγνύει τη νομιμοποίηση

• αποκαλύπτει το χάσμα κοινωνίας–εξουσίας

Άρα:

• η μη ικανοποίηση γίνεται επικίνδυνη

• η μερική ικανοποίηση γίνεται αναγκαία

β) Γιατί όχι ιδεολογική υιοθέτηση

Η ανοιχτή υιοθέτηση θα σήμαινε:

• παραδοχή ότι το κοινωνικό αίτημα είναι δίκαιο

• άρα ότι η αντίπαλη ιδεολογία είχε δίκιο

• άρα μετατόπιση του αξιακού πυρήνα της εξουσίας

Αυτό είναι απαράδεκτο για κυβερνήσεις με σταθερό ιδεολογικό προσανατολισμό.

γ) Γιατί όχι αναγνώριση του φορέα

Ίσως το πιο κρίσιμο σημείο που θίγεις:

δεν θέλουν να επιτρέψουν στην αντίθετη ιδεολογία να φανεί ότι αυτή τα επέβαλε

Διότι:

• ο φορέας είναι πιο επικίνδυνος από το αίτημα

• το αίτημα μπορεί να ενσωματωθεί

• ο φορέας παράγει επανάληψη, μνήμη και συνέχεια

Άρα: παίρνουμε το περιεχόμενο, εξαφανίζουμε την πηγή.

3. Τεχνοκρατία ως μηχανισμός ιδεολογικής άρνησης

Η τεχνοκρατική γλώσσα λειτουργεί εδώ ως:

• προπέτασμα ουδετερότητας

• αλλά και ως εργαλείο αποπολιτικοποίησης

Κοινωνικά αιτήματα παρουσιάζονται ως:

• «αναγκαιότητες»

• «εκσυγχρονισμοί»

• «βέλτιστες πρακτικές»

• «ευρωπαϊκές υποχρεώσεις»

Αυτό επιτρέπει:

• να ικανοποιηθεί εν μέρει η κοινωνία

• χωρίς να αναγνωριστεί ως πολιτικό υποκείμενο

• χωρίς να κλονιστεί η ιδεολογική αυτοεικόνα της εξουσίας

Πρόκειται για πολιτική χωρίς παραδοχή πολιτικής.

4. Πριν, μετά και αύριο από τον «Υπαρκτό Σοσιαλισμό»

Εδώ η ιστορική σου επισήμανση είναι καίρια.

Πριν το 1989

• υπήρχε εναλλακτικός ορίζοντας

• τα κοινωνικά αιτήματα είχαν ονοματεπώνυμο

• η ενσωμάτωση γινόταν αμυντικά

Μετά το 1989

• ο ορίζοντας εξαφανίζεται

• τα αιτήματα αποσυνδέονται από κάθε συνολικό σχέδιο

• η ενσωμάτωση γίνεται φυσικοποιημένη

Αύριο

Όπως σωστά λες:

• αυτή η αντίθεση δεν έχει κλείσει

• απλώς δεν έχει ακόμα βρει πολιτική μορφή

Η κοινωνία συνεχίζει να υπάρχει, ακόμη κι αν η εξουσία επιμένει να τη θεωρεί ανύπαρκτη.

5. Συμπερασματικά (χωρίς εξομάλυνση)

Αυτό που περιγράφεις δεν είναι:

• ούτε υποκρισία μόνο

• ούτε απλή στρατηγική

Είναι: δομική αδυναμία των σύγχρονων θεσμικών εξουσιών να αναγνωρίσουν την κοινωνία ως πολιτικό αντίπαλο χωρίς να αυτοαναιρεθούν.

Γι’ αυτό:

• υιοθετούν κοινωνικές πολιτικές χωρίς κοινωνική αναγνώριση

• διαχειρίζονται αιτήματα χωρίς να τα νομιμοποιούν

• κυβερνούν παρά την κοινωνία, όχι μέσω αυτής

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να εξετάσουμε πότε αυτή η στρατηγική παύει να λειτουργεί

• ή αν υπάρχουν ιστορικά παραδείγματα όπου η κοινωνία επανεμφανίστηκε βίαια ως πολιτικό υποκείμενο, ακριβώς επειδή αγνοήθηκε συστηματικά.

Χ :

Αν ξαναζωντανεύαμε τη Φάρμα των Ζώων, κι αρχίζαμε όπως κι εκεί, να σβήνουμε από τον «πίνακα»στον οποίο ήταν αναρτημένες οι αρχικές διακηρύξεις των δύο Επαναστάσεων που εδώ εξετάζουμε, ένα-ενα «άρθρο» που πλέον δεν ισχύει καθόλου, η ισχύει τόσο τροποποιημένο που λίγη σχέση έχει πλέον με το αρχικό, η ισχύει εντελώς τυπικά και σχεδόν καθόλου ως ουσία, τι νομίζεις ότι παραμένει ως ουσία στον τρόπο που σήμερα λειτουργούν τα Κράτη που κάποτε όμνυαν και εξακολουθούν να ομνύουν (ανάλογα για ποια Κράτη μιλάμε) σ’ εκείνες τις αρχικές διακηρύξεις;

GPT 5

Το ερώτημα που θέτεις είναι ίσως το πιο σκληρό από όλα: τι απομένει όταν σβήσουμε σχεδόν όλα τα άρθρα, όταν οι διακηρύξεις έχουν γίνει επιγραφές χωρίς περιεχόμενο ή, ακόμη χειρότερα, νομιμοποιητικά φετίχ. Η αναλογία με τη Φάρμα των Ζώων δεν είναι απλώς λογοτεχνική· είναι αναλυτική.

Θα απαντήσω όχι συγκριτικά ανά άρθρο, αλλά ως υπόλειμμα ουσίας – τι πραγματικά επιβιώνει όχι στα λόγια, αλλά στον τρόπο λειτουργίας των κρατών.

1. Τι έχει σβηστεί (σύντομα, για να φανεί τι μένει)

Από τη Γαλλική Επανάσταση

• η λαϊκή κυριαρχία → έχει μετατραπεί σε εκλογική περιοδικότητα

• η ισότητα → σε ισονομία διαδικασιών, όχι αποτελεσμάτων

• η αδελφοσύνη → σε ρητορική κοινωνικής συνοχής

• η πολιτική ως πράξη του λαού → σε επαγγελματική διακυβέρνηση

Από την Οκτωβριανή Επανάσταση

• η εξουσία των σοβιέτ → σε κρατικό μονοπώλιο

• η κοινωνική ιδιοκτησία → σε κρατική ή ολιγαρχική διαχείριση

• η χειραφέτηση της εργασίας → σε πειθαρχία της εργασίας

• η διεθνιστική αποστολή → σε εθνική στρατηγική

Σβήνοντας λοιπόν σχεδόν τα πάντα, ας δούμε τι δεν σβήνεται.

2. Το κοινό υπόλειμμα: το Κράτος ως απόλυτος διαχειριστής

Το βασικό που παραμένει και από τις δύο παραδόσεις είναι:

η νομιμοποίηση του Κράτους ως του μοναδικού φορέα του «γενικού συμφέροντος».

Αυτό είναι το άρθρο που δεν σβήνεται ποτέ από τον πίνακα.

• Στη δυτική εκδοχή:

o το κράτος εμφανίζεται ως ουδέτερος διαιτητής

o που «εφαρμόζει κανόνες» και «εξισορροπεί συμφέροντα»

• Στην ανατολική/μετα-σοσιαλιστική εκδοχή:

o το κράτος εμφανίζεται ως ιστορικός φορέας της κοινωνικής αποστολής

o ακόμη κι όταν η κοινωνία απουσιάζει

Και στις δύο : η κοινωνία δεν κυβερνά, αλλά δικαιολογεί.

3. Η πιο βαθιά επιβίωση: ο φόβος της κοινωνίας

Αν πρέπει να εντοπίσουμε μια αρνητική ουσία που επιβιώνει, είναι αυτή:

το κράτος συνεχίζει να συγκροτείται ως άμυνα απέναντι στην κοινωνική αυτονομία.

• η Γαλλική Επανάσταση δίδαξε τι μπορεί να κάνει ένας λαός

• η Οκτωβριανή δίδαξε τι μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτο

Η μνήμη αυτών των εμπειριών:

• δεν ενσωματώνεται θετικά

• αλλά μετατρέπεται σε μηχανισμούς πρόληψης

Θεσμοί, διαδικασίες, «checks and balances», κόμματα, γραφειοκρατίες:

• δεν είναι μόνο δημοκρατικές εγγυήσεις

• είναι και αναχώματα κοινωνικής παρέμβασης.

4. Το άρθρο που άλλαξε διατύπωση αλλά όχι λειτουργία

Στη Φάρμα των Ζώων θυμόμαστε:

«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα».

Σήμερα, το αντίστοιχο άρθρο είναι:

«Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι, αλλά κάποιοι έχουν περισσότερη πρόσβαση στη λήψη αποφάσεων».

Η ισότητα:

• διατηρείται ως θεσμική φόρμα

• ακυρώνεται ως ουσιαστική δυνατότητα επιρροής

Αυτό ισχύει:

• σε φιλελεύρα κράτη

• σε αυταρχικά

• σε μετα-ιδεολογικά

Η διαφορά είναι βαθμού, όχι φύσης.

5. Τι απομένει πραγματικά ως «ουσία» των επαναστάσεων;

Αν είμαστε απολύτως αυστηροί:

Δεν μένει:

• το υποκείμενο (λαός / τάξη)

• η πράξη (συλλογική αυτονομία)

• το όραμα (ριζικός μετασχηματισμός)

Μένει:

1. Το λεξιλόγιο (δικαιώματα, ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη)

2. Η τελετουργία (εκλογές, διακηρύξεις, επέτειοι)

3. Η μνήμη ως απειλή, όχι ως οδηγός

Οι επαναστάσεις:

• δεν κυβερνούν πια

• αλλά στοιχειώνουν.

6. Το πιο ανησυχητικό – και ίσως ελπιδοφόρο – συμπέρασμα

Το γεγονός ότι τα κράτη:

• εξακολουθούν να ορκίζονται σε διακηρύξεις που δεν τηρούν

• χρειάζονται ακόμα αυτά τα σύμβολα

σημαίνει κάτι διπλό:

• από τη μία: βαθιά υποκρισία

• από την άλλη: αδυναμία πλήρους απεμπλοκής

Αν οι διακηρύξεις ήταν πραγματικά νεκρές:

• δεν θα χρειαζόταν να παραμένουν στον “πίνακα”

• ούτε καν παραποιημένες

Όπως στη Φάρμα των Ζώων, το πρόβλημα δεν είναι ότι τα άρθρα σβήστηκαν, αλλά ότι κανείς δεν θυμάται πώς ακριβώς ήταν γραμμένα.

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να επιχειρήσουμε το αντίστροφο πείραμα: ποιο είναι το ελάχιστο άρθρο που, αν ξαναγραφτεί σοβαρά, θα αλλάξει τα υπόλοιπα

• ή να δούμε αν η σημερινή κρίση νομιμοποίησης δείχνει ότι ο «πίνακας» αρχίζει ξανά να αμφισβητείται από αυτούς που υποτίθεται ότι τον διαβάζουν.

Χ :

Θέλω να δω τι εννοείς στην πρώτη σου τοποθέτηση ανωτέρω.

GPT 5

Θα το κάνω όσο πιο καθαρά και «κυριολεκτικά» γίνεται, γιατί πράγματι η πρώτη τοποθέτηση μου («Τι έχει σβηστεί») συμπυκνώνει πολλά χωρίς να τα ξεδιπλώνει.

Όταν είπα «τι έχει σβηστεί», δεν εννοούσα ότι εξαφανίστηκαν οι λέξεις ή οι θεσμοί, αλλά ότι αποσυνδέθηκε το αρχικό νόημα από τη σημερινή λειτουργία τους. Δηλαδή: το άρθρο μπορεί να υπάρχει τυπικά, αλλά έχει πάψει να παράγει το πολιτικό αποτέλεσμα για το οποίο γράφτηκε.

Ας το δούμε ένα-ένα, με τον τρόπο που θα το έκανες εσύ στον «πίνακα» της Φάρμας των Ζώων.

1. «Λαϊκή κυριαρχία» → από πράξη σε μηχανισμό

Τι σήμαινε αρχικά

Στη Γαλλική Επανάσταση, λαϊκή κυριαρχία σήμαινε:

• ότι η κοινωνία είναι η πηγή της εξουσίας

• ότι μπορεί να παρεμβαίνει, να ανατρέπει, να επανακαθορίζει

• ότι δεν υπάρχει θεσμός υπεράνω της

Ήταν ενεργή δυνατότητα, όχι απλώς αρχή.

Τι σημαίνει σήμερα

Σήμερα σημαίνει:

• ψήφος ανά 4 ή 5 χρόνια

• ανάθεση σε επαγγελματικούς μηχανισμούς

• αυστηρό φιλτράρισμα του «τι επιτρέπεται να αποφασιστεί»

Το άρθρο δεν σβήστηκε, αλλά μεταφράστηκε σε: «η εξουσία νομιμοποιείται από τον λαό, όχι ασκείταιαπό αυτόν».

Αυτό εννοώ με το «έχει σβηστεί ως ουσία».

2. «Ισότητα» → από κοινωνική αξίωση σε νομική φόρμα

Αρχικά

Η ισότητα ήταν:

• κατάργηση προνομίων

• κοινωνική σύγκρουση

• υπόσχεση εξίσωσης όρων ζωής

Ήταν επιθετική έννοια.

Σήμερα

Η ισότητα είναι:

• ίσοι κανόνες για άνισες αφετηρίες

• ίση πρόσβαση τυπικά, άνιση δυνατότητα πραγματικά

• πλήρης αποσύνδεση από κοινωνικό αποτέλεσμα

Το άρθρο υπάρχει, αλλά λειτουργεί ως: «όλοι κρίνονται με τους ίδιους κανόνες, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για το αποτέλεσμα».

Η κοινωνική διάσταση έχει σβηστεί, όχι η λέξη.

3. «Αδελφοσύνη» → από δεσμό σε αφήγημα

Αρχικά

Η αδελφοσύνη:

• προϋπέθετε συλλογικότητα

• σήμαινε αμοιβαία ευθύνη

• νομιμοποιούσε κοινωνική αναδιανομή

Σήμερα

Σημαίνει:

• κοινωνική ειρήνη

• «να μην πολώνουμε»

• φιλανθρωπία αντί για δικαίωμα

Δεν είναι πολιτική αρχή, αλλά ρητορική συνοχής.

Το άρθρο:

• δεν σβήστηκε

• αλλά απονευρώθηκε.

4. Οκτωβριανή: «Εξουσία των σοβιέτ» → από κοινωνική αυτοδιεύθυνση σε κρατικό μονοπώλιο

Αρχικά

Σήμαινε:

• άμεση συμμετοχή

• ανακλητότητα

• πρωτοκαθεδρία της κοινωνίας έναντι του κράτους

Στην πράξη που ακολούθησε

Μετατράπηκε σε:

• κόμμα

• ιεραρχία

• διοικητική εντολή

Το άρθρο δεν ακυρώθηκε στα λόγια, αλλά: η κοινωνία αντικαταστάθηκε από τον μηχανισμό που μιλούσε στο όνομά της.

5. Τι εννοώ συνολικά με το «σβήσιμο»

Δεν εννοώ:

• κατάργηση θεσμών

• εξαφάνιση διακηρύξεων

• συνειδητή ομολογία εγκατάλειψης

Εννοώ κάτι πολύ πιο ύπουλο και σταθερό:

σβήσιμο της δυνατότητας της κοινωνίας να λειτουργεί ως ενεργό πολιτικό υποκείμενο, ενώ διατηρείται η γλώσσα που υποτίθεται ότι την εκφράζει.

Αυτό ακριβώς κάνει τη σύγκριση με τη Φάρμα των Ζώων τόσο ακριβή:

• τα άρθρα παραμένουν

• αλλά μόνο όσοι εξουσιάζουν ξέρουν πώς «διαβάζονται» πια

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να κάνουμε το πείραμα ενός και μόνο άρθρου (π.χ. «λαϊκή κυριαρχία») και να δούμε ποια θεσμικά χαρακτηριστικά θα έπρεπε να έχει σήμερα για να μην είναι κενό

• ή να δούμε πότε ιστορικά αυτό το “σβήσιμο” έσπασε προσωρινά (και γιατί).

Χ :

Λάθος διατύπωση μου. Εννοούσα εκεί που λες «ποιο είναι το ελάχιστο άρθρο που, αν ξαναγραφτείσοβαρά, θα αλλάξει τα υπόλοιπα».

GPT 5

Σε ευχαριστώ για τη διόρθωση· είναι ουσιαστική, γιατί αυτό που ρωτάς τώρα δεν είναι ρητορικό, αλλά αγγίζει τον «πυρήνα πυρήνων» του προβλήματος.

Θα απαντήσω χωρίς υπεκφυγές.

Το ελάχιστο άρθρο

Το ένα και μόνο άρθρο που, αν ξαναγραφτεί σοβαρά, θα αναγκάσει όλα τα υπόλοιπα να αλλάξουν, είναι:

Η κοινωνία δεν είναι πηγή νομιμοποίησης της εξουσίας, αλλά διαρκές υποκείμενο άσκησής της.

Ή, σε πιο «συνταγματική» μορφή:

Κάθε δημόσια εξουσία οφείλει να ασκείται με διαρκή, ουσιαστική και ανακλητή συμμετοχή της κοινωνίας· καμία εξουσία δεν είναι οριστική, καμία ανάθεση δεν είναι ανεπιφύλακτη.

Αυτό είναι το άρθρο που δεν μπορεί να ενσωματωθεί τεχνοκρατικά χωρίς να καταρρεύσει το υπάρχον μοντέλο.

Γιατί αυτό και όχι η ισότητα, τα δικαιώματα ή η ιδιοκτησία;

Διότι:

• τα δικαιώματα μπορούν να ρυθμιστούν

• η ισότητα μπορεί να τυποποιηθεί

• η κοινωνική πολιτική μπορεί να κοστολογηθεί

Αλλά η διαρκής κοινωνική κυριαρχία:

• δεν κοστολογείται

• δεν ανατίθεται πλήρως

• δεν αποϊδεολογικοποιείται

Είναι ασύμβατη με το μοντέλο της ανάθεσης.

Τι σημαίνει «ξαναγράφεται σοβαρά» (όχι ρητορικά);

Σημαίνει ότι το άρθρο παύει να είναι αρχή και γίνεται κανόνας λειτουργίας.

1. Από την περιοδική ψήφο στη διαρκή δυνατότητα παρέμβασης

• δεσμευτικά δημοψηφίσματα με κοινωνική πρωτοβουλία

• λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία

• δυνατότητα ακύρωσης νόμων

Όχι «διαβούλευση». Εξουσία.

2. Ανακλητότητα χωρίς πολιτικό ταμπού

• ανακλητότητα αιρετών

• πραγματική λογοδοσία διοίκησης

• χρονικά όρια εξουσίας

Χωρίς αυτά, η κυριαρχία είναι θεωρητική.

3. Κοινωνικός έλεγχος της τεχνοκρατίας

• οι «ανεξάρτητες αρχές» λογοδοτούν

• οι τεχνικές αποφάσεις υπόκεινται σε κοινωνική έγκριση

• τα «μονόδρομα» παύουν να είναι τέτοια

Η τεχνοκρατία παύει να είναι καταφύγιο ιδεολογίας.

Γιατί αυτό αλλάζει όλα τα υπόλοιπα άρθρα

Αν αυτό ισχύει πραγματικά:

• η ισότητα δεν μπορεί να είναι μόνο τυπική

• τα δικαιώματα δεν μπορούν να ανασταλούν εύκολα

• η κοινωνική πολιτική δεν μπορεί να είναι ελεημοσύνη

• το κράτος παύει να είναι ο μοναδικός διαχειριστής του γενικού συμφέροντος

Κάθε άρθρο:

• επαναδιαβάζεται

• επανελέγχεται

• παραμένει ανοιχτό

Όπως ακριβώς φοβάται κάθε εξουσία.

Γιατί αυτό το άρθρο δεν γράφτηκε ποτέ πλήρως;

Γιατί:

• ακυρώνει τη λογική της σταθεροποίησης της εξουσίας

• εισάγει μόνιμη αστάθεια από τα κάτω

• δεν επιτρέπει «τέλος της ιστορίας»

Και γι’ αυτό:

• είτε περιορίστηκε (Δύση)

• είτε υποκαταστάθηκε από το κράτος (Ανατολή)

Τελική παρατήρηση (χωρίς ρομαντισμό)

Αυτό το άρθρο:

• δεν εγγυάται δικαιοσύνη

• δεν εγγυάται ορθολογισμό

• δεν εγγυάται «καλές» αποφάσεις

Εγγυάται μόνο ένα πράγμα: ότι η κοινωνία δεν θα μπορεί να αγνοηθεί χωρίς κόστος.

Και αυτό, ιστορικά, είναι το μόνο που ανάγκασε ποτέ τις διακηρύξεις να σημαίνουν κάτι.

Αν θέλεις, μπορούμε στο επόμενο βήμα:

• να εξετάσουμε γιατί ακόμη και προοδευτικές δυνάμεις φοβούνται αυτό το άρθρο

• ή να δούμε ποιο είναι το ελάχιστο κοινωνικό επίπεδο οργάνωσης που το καθιστά εφαρμόσιμο χωρίς να εκφυλιστεί.

Χ :

Αν σου ζητούσα να εισάγεις αυτό το άρθρο στο Ελληνικό Σύνταγμα, πώς ακριβώς θα το διατύπωνες νομικά;

GPT 5

Θα το διατυπώσω αυστηρά νομικά, με γλώσσα που να μπορεί όντως να σταθεί σε συνταγματικό κείμενο και όχι ως πολιτικό μανιφέστο, αλλά ταυτόχρονα χωρίς να το απονευρώσω. Θα κινηθώ στο ύφος του ισχύοντος Ελληνικού Συντάγματος (άρθρα 1, 25, 44), ώστε να είναι εντάξιμοκαι όχι εξωγενές.

Θα σου δώσω πρώτα την καθαρή διατύπωση, και μετά ερμηνευτικά σχόλια, γιατί εκεί φαίνεται η πραγματική του ισχύς.

Προτεινόμενο νέο άρθρο (π.χ. Άρθρο 1Α ή 25Α)

Άρθρο Χ – Διαρκής άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας

1. Η λαϊκή κυριαρχία δεν εξαντλείται στην ανάθεση της άσκησης της εξουσίας μέσω αντιπροσωπευτικών θεσμών, αλλά ασκείται διαρκώς από τον λαό, σύμφωνα με το Σύνταγμα.

2. Κάθε δημόσια εξουσία, νομοθετική, εκτελεστική και διοικητική, τελεί υπό τη συνεχή και ουσιαστική λογοδοσία της κοινωνίας και ασκείται με τρόπο που επιτρέπει τον έλεγχο, τη συμμετοχή και, όπου προβλέπεται, την ανάκλησή της.

3. Ο νόμος καθορίζει τις μορφές άμεσης συμμετοχής της κοινωνίας στη λήψη δεσμευτικών αποφάσεων, ιδίως μέσω λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας, δημοψηφισμάτων με κοινωνική πρωτοβουλία και μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου της διοίκησης.

4. Καμία δημόσια εξουσία ή ανεξάρτητη αρχή δεν απαλλάσσεται από τη λογοδοσία που απορρέει από τη λαϊκή κυριαρχία, ούτε μπορεί να ασκεί αρμοδιότητες χωρίς προβλεπόμενη δυνατότητα κοινωνικού ελέγχου.

5. Κάθε περιορισμός της άσκησης της λαϊκής κυριαρχίας ερμηνεύεται στενά και επιτρέπεται μόνο για λόγους που προβλέπονται ρητώς από το Σύνταγμα.

Γιατί αυτή η διατύπωση είναι «επικίνδυνη» (με την καλή έννοια)

1. Δεν καταργεί την αντιπροσώπευση – την απολυτοποιεί

Το άρθρο δεν λέει:

«η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι ψευδής»

Λέει:

δεν επαρκεί από μόνη της.

Άρα:

• δεν είναι αντισυνταγματικό ως προς το υπάρχον σύστημα

• αλλά το υποχρεώνει να ανοίξει

2. Εισάγει νομικά τη λέξη–ταμπού: «διαρκώς»

Το κρίσιμο ρήγμα είναι εδώ:

«ασκείται διαρκώς»

Αυτό σημαίνει ότι:

• η κυριαρχία δεν «παγώνει» μεταξύ εκλογών

• κάθε εξουσία είναι προσωρινή κατ’ ουσίαν, όχι μόνο κατ’ όνομα

Αυτή μία λέξη: αλλάζει όλη τη συνταγματική ερμηνεία.

3. Ακυρώνει τη θεοποίηση της τεχνοκρατίας χωρίς να την κατονομάζει

Η παράγραφος 4:

• δεν καταργεί ανεξάρτητες αρχές

• αλλά καταργεί το δόγμα της «ανευθυνότητας»

Οποιαδήποτε αρχή:

• πρέπει να έχει μηχανισμό κοινωνικού ελέγχου

• αλλιώς είναι αντισυνταγματική

4. Μετατρέπει τον νόμο από φραγμό σε υποχρέωση

Η παράγραφος 3 είναι ύπουλα ισχυρή:

• δεν «επιτρέπει» συμμετοχή

• υποχρεώνει τον κοινό νομοθέτη να τη θεσπίσει

Αν δεν το κάνει: παραβιάζει το Σύνταγμα.

Τι ΔΕΝ κάνει (επίτηδες)

• Δεν καθορίζει ποσοστά, αριθμούς, διαδικαστικές λεπτομέρειες

• Δεν εισάγει άμεση δημοκρατία ως αποκλειστικό σύστημα

• Δεν υπόσχεται «καλές αποφάσεις»

Αφήνει χώρο:

• στη σύγκρουση

• στη δυναμική

• στη ζωντανή πολιτική

Όπως πρέπει να κάνει ένα Σύνταγμα.

Τελική, ειλικρινής παρατήρηση

Αν ένα τέτοιο άρθρο υπήρχε πραγματικά:

• πολλές σημερινές πρακτικές θα ήταν οριακά αντισυνταγματικές

• η τεχνοκρατική διακυβέρνηση θα έπρεπε να απολογείται

• η κοινωνία θα έπαυε να είναι «παράγοντας πίεσης» και θα γινόταν συνταγματικός παίκτης

Γι’ αυτό και τέτοια άρθρα:

• είτε δεν γράφονται ποτέ

• είτε γράφονται τόσο αόριστα ώστε να μην ενεργοποιούνται

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να κάνουμε κριτική από τη σκοπιά του Συμβουλίου της Επικρατείας (πώς θα το «εξημέρωνε»)

• ή να δούμε ποια υπάρχοντα άρθρα του Συντάγματος θα συγκρούονταν άμεσα μαζί του.

Χ :

Θέλω και τα δύο. Προηγούμενα όμως ας κάνω την παρατήρηση : ούτε εσύ ασφαλώς πιστεύεις ότι αν οι απόψεις σου είχαν τεθεί προς επιστημονική κριτική σε συνταγματολόγους, δεν θα προκαλούσαν αντιρρήσεις. Μπορείς ίσως να εκτιμήσεις τι είδους αντιρρήσεις μπορεί να ήταν και τι θα απαντούσες σ’ αυτές;

GPT 5

Η παρατήρησή σου είναι απολύτως εύλογη — και θα έλεγα απαραίτητη. Αν ένα τέτοιο άρθρο δενπροκαλούσε σοβαρές αντιρρήσεις από συνταγματολόγους, τότε είτε θα ήταν αφελές είτε ήδη απονευρωμένο.

Θα σου απαντήσω λοιπόν όπως θα απαντούσα σε πραγματική επιστημονική κριτική, όχι απολογητικά, αλλά αναγνωρίζοντας πού πράγματι υπάρχουν ρήγματα.

Θα χωρίσω την απάντηση σε:

1. Τι αντιρρήσεις είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα διατυπώνονταν

2. Ποιες είναι ισχυρές και ποιες προσχηματικές

3. Πώς θα απαντούσα σε καθεμία

1. Πρώτη και βασική ένσταση

«Το άρθρο είναι υπερβολικά αόριστο και μη νομικά ασφαλές»

Τι θα έλεγαν οι συνταγματολόγοι:

Η έννοια της «διαρκούς άσκησης της λαϊκής κυριαρχίας» δεν έχει σαφές κανονιστικό περιεχόμενο. Δημιουργεί ανασφάλεια δικαίου και αφήνει υπέρμετρη ερμηνευτική εξουσία στα δικαστήρια ή —ακόμη χειρότερα— σε εξωθεσμικές πιέσεις.

Απάντηση:

Αυτή είναι σοβαρή ένσταση, αλλά όχι καταλυτική.

• Το Σύνταγμα δεν είναι κανονιστικός κώδικας, είναι κείμενο αρχών με ανοιχτές έννοιες (λαϊκή κυριαρχία, κοινωνικό κράτος, αναλογικότητα).

• Η αοριστία δεν είναι ελάττωμα per se, είναι συνειδητό εργαλείο για να επιτρέπεται η ιστορική προσαρμογή.

Αν δεχτούμε αυτή την ένσταση ως απόλυτη, τότε:

• το άρθρο 25 (κοινωνικό κράτος δικαίου)

• το άρθρο 1 (λαϊκή κυριαρχία) θα έπρεπε επίσης να θεωρηθούν «επικίνδυνα αόριστα».

Η πραγματική ένσταση δεν είναι νομική· είναι πολιτική: ότι η αοριστία εδώ ενδυναμώνει την κοινωνία, όχι το κράτος.

2. Δεύτερη ένσταση

«Υπονομεύεται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία»

Τι θα έλεγαν:

Η συνταγματική τάξη βασίζεται στην αντιπροσώπευση. Η εισαγωγή διαρκών μηχανισμών κοινωνικής παρέμβασης οδηγεί σε λαϊκισμό, παράλυση της διακυβέρνησης και διάβρωση της κοινοβουλευτικής ευθύνης.

Απάντηση:

Εδώ υπάρχει μεθοδολογική σύγχυση.

• Το άρθρο δεν καταργεί την αντιπροσώπευση.

• Τη σχετικοποιεί, όπως ήδη κάνει το ίδιο το Σύνταγμα (άρθρο 44 – δημοψηφίσματα).

Η αντιπροσώπευση:

• δεν είναι φυσικός νόμος

• είναι ιστορική τεχνική

Και κάθε τεχνική:

• κρίνεται

• συμπληρώνεται

• διορθώνεται

Αν η αντιπροσώπευση καταρρέει επειδή η κοινωνία αποκτά λόγο ανάμεσα στις εκλογές, τότε: το πρόβλημα δεν είναι το άρθρο, αλλά η ποιότητα της αντιπροσώπευσης.

3. Τρίτη ένσταση

«Κίνδυνος θεσμικής αποσταθεροποίησης»

Τι θα έλεγαν:

Η διαρκής δυνατότητα ελέγχου ή ανάκλησης δημιουργεί μόνιμη πολιτική αστάθεια. Το κράτος χρειάζεται συνέχεια και προβλεψιμότητα.

Απάντηση:

Αυτή είναι η πιο ειλικρινής ένσταση — και εδώ η απάντηση δεν είναι καθησυχαστική.

Ναι:

• το άρθρο εισάγει δομική αστάθεια

• αλλά μόνο για την εξουσία, όχι για τα δικαιώματα

Η ερώτηση είναι:

Ποια σταθερότητα προτάσσουμε;

Της εξουσίας ή της κοινωνικής νομιμοποίησης;

Η ιστορική εμπειρία δείχνει:

• η «σταθερότητα χωρίς κοινωνικό έρεισμα» καταρρέει βίαια

• η ελεγχόμενη αστάθεια είναι προληπτική δημοκρατία

4. Τέταρτη ένσταση

«Αντισυνταγματική μεταφορά εξουσίας στην «κοινωνία» ως ακαθόριστο υποκείμενο»

Τι θα έλεγαν:

Η κοινωνία δεν είναι νομικό πρόσωπο. Δεν μπορεί να ασκεί εξουσία χωρίς σαφή θεσμική ενσάρκωση.

Απάντηση:

Αυτή η ένσταση αποκαλύπτει το φιλοσοφικό ρήγμα.

• Ο λαός ήδη είναι συνταγματικό υποκείμενο.

• Το γεγονός ότι είναι «ακαθόριστος» δεν τον ακυρώνει· τον καθιστά πηγή.

Το άρθρο:

• δεν μεταβιβάζει εξουσία σε άμορφη μάζα

• υποχρεώνει τον νομοθέτη να δημιουργήσει μορφές ενσάρκωσης

Αν αυτό θεωρείται επικίνδυνο, τότε η δημοκρατία είναι επικίνδυνη εκ φύσεως.

5. Πέμπτη ένσταση (υπόγεια αλλά καθοριστική)

«Το άρθρο αυτό δεν είναι πολιτικά ουδέτερο»

Αυτό δεν θα το πουν πάντα ρητά, αλλά θα αιωρείται.

Απάντηση (καθαρή):

Κανένα Σύνταγμα δεν είναι ουδέτερο.

• Το ισχύον πλαίσιο ευνοεί τη συγκέντρωση εξουσίας

• Το προτεινόμενο άρθρο ευνοεί τη διάχυσή της

Αυτό δεν είναι νομικό ελάττωμα.

Είναι συνειδητή αξιακή επιλογή.

Συμπέρασμα χωρίς εξωραϊσμό

Ναι:

• οι αντιρρήσεις θα ήταν πολλές

• κάποιες σοβαρές

• καμία όμως δεν είναι καθαρά νομική

Όλες, στο βάθος, απαντούν στο ίδιο άγχος:

τι γίνεται αν η κοινωνία πάψει να είναι απλώς αντικείμενο πολιτικής και γίνει ξανά υποκείμενο;

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα (όπως ζήτησες):

• θα δούμε πώς ακριβώς το Συμβούλιο της Επικρατείας θα «εξημέρωνε» το άρθρο

• και ποια συγκεκριμένα άρθρα του ισχύοντος Συντάγματος θα έμπαιναν άμεσα σε σύγκρουση μαζί του.

Χ :

Ναι και ως προς τα δύο σημεία.

GPT 5

Ωραία. Θα προχωρήσω και στα δύο, με τρόπο όσο γίνεται συγκεκριμένο, θεσμικά ρεαλιστικό και χωρίς να «δαιμονοποιώ» το ΣτΕ – αλλά χωρίς και να το εξωραίζω. Αυτό που θα περιγράψω δεν είναι κακή πίστη, είναι η κανονική λογική αυτοπροστασίας ενός ανώτατου δικαστηρίου μέσα σε ένα συγκεκριμένο συνταγματικό πολιτισμό.

Α. Πώς το Συμβούλιο της Επικρατείας θα «εξημέρωνε» το άρθρο

Θα το έκανε όχι ευθέως, αλλά μέσω ερμηνευτικών τεχνικών που γνωρίζει άριστα. Σου τις παρουσιάζω μία προς μία.

1. Μετατροπή της «διαρκούς άσκησης» σε ερμηνευτική αρχή, όχι σε δικαίωμα

Πιθανή νομολογία:

Το ΣτΕ θα έλεγε περίπου:

«Η διαρκής άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας συνιστά συνταγματική αρχή κατευθυντήρια για τον κοινό νομοθέτη και όχι αυτοτελές, άμεσα δικαστικώς επιδιώξιμο δικαίωμα.»

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά

• Δεν μπορεί πολίτης ή συλλογικότητα να προσφύγει απευθείας επικαλούμενη το άρθρο

• Χρειάζεται πάντα ενδιάμεσος νόμος

• Αν ο νόμος δεν υπάρξει → συνταγματικό κενό χωρίς ένδικο μέσο

Κλασική «εξημέρωση»: το άρθρο μένει, αλλά δεν ενεργοποιείται μόνο του.

2. Υποταγή του άρθρου στην «αρχή της λειτουργικότητας του κράτους»

Το ΣτΕ έχει βαθιά ριζωμένη τη λογική της συνέχειας και λειτουργικότητας της διοίκησης.

Πιθανή διατύπωση:

«Η άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας δεν δύναται να οδηγεί σε παράλυση της κρατικής λειτουργίας ή σε αμφισβήτηση της αναγκαίας διοικητικής ευχέρειας.»

Πρακτικό αποτέλεσμα

• Οποιοσδήποτε μηχανισμός κοινωνικής παρέμβασης:

o θα πρέπει να είναι εξαιρετικός

o να μην επηρεάζει τον «πυρήνα» της διοικητικής κρίσης

• Η τεχνοκρατία παραμένει άβατο

Το άρθρο ερμηνεύεται αμυντικά, όχι χειραφετητικά.

3. Επίκληση της «αντιπροσωπευτικής αρχής» ως υπερκείμενης

Το ΣτΕ έχει ιστορικά θεσμική ταύτιση με την αντιπροσώπευση.

Πιθανή νομολογιακή γραμμή:

«Η λαϊκή κυριαρχία, κατά το Σύνταγμα, ασκείται πρωτίστως μέσω των αιρετών αντιπροσώπων· οι λοιπές μορφές συμμετοχής έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα.»

Τι πετυχαίνει αυτό

• Κάθε άμεσος μηχανισμός:

o γίνεται εξαίρεση

o και όχι ισότιμη μορφή άσκησης εξουσίας

• Η Βουλή παραμένει φραγμός, όχι πεδίο διάχυσης

Το άρθρο «συμβιβάζεται» με το υπάρχον σύστημα χωρίς να το ταράξει.

4. Μετατροπή της «λογοδοσίας» σε τυπική διαφάνεια

Η λέξη λογοδοσία είναι επικίνδυνη. Το ΣτΕ θα τη μεταφράσει.

Ερμηνεία:

Λογοδοσία = αιτιολογία, δημοσιότητα, έλεγχος νομιμότητας

Τι χάνεται

• Χάνεται:

o η δυνατότητα ανατροπής

o η κοινωνική κύρωση

• Παραμένει:

o ο έλεγχος τύπου procedural review

Από πολιτική λογοδοσία → διοικητική κανονικότητα.

5. Η πιο κρίσιμη εξημέρωση: το άρθρο ως «μη αυτοεκτελεστό»

Τελικό βήμα.

Το ΣτΕ πιθανότατα θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι:

Το άρθρο απαιτεί εξειδίκευση από τον κοινό νομοθέτη και δεν παράγει άμεσες έννομες συνέπειες.

Αυτό είναι το κλείδωμα.

Β. Ποια άρθρα του ισχύοντος Συντάγματος θα συγκρούονταν άμεσα

Τώρα πάμε στο δεύτερο σκέλος: πού ακριβώς θα «έτριζε» το Σύνταγμα.

1. Άρθρο 1 §2–3

(Λαϊκή κυριαρχία και αντιπροσώπευση)

«Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία.»

«Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό…»

Σύγκρουση:

• Το ισχύον άρθρο εξαντλεί τη λαϊκή κυριαρχία στην πηγή

• Το νέο άρθρο τη μετατρέπει σε διαρκή λειτουργία

Δεν είναι τυπική αντίφαση, είναι ερμηνευτική επανάσταση.

2. Άρθρο 26

(Διάκριση των εξουσιών)

Η κοινωνική παρέμβαση:

• διαπερνά τη νομοθετική

• επηρεάζει την εκτελεστική

• αμφισβητεί τη δικαστική αυθεντία

Το άρθρο 26:

• στηρίζεται σε κλειστά θεσμικά υποκείμενα

Το νέο άρθρο εισάγει διαχυμένη κυριαρχία, άρα τριβή.

3. Άρθρο 43

(Κανονιστική εξουσία της διοίκησης)

Η διοίκηση σήμερα:

• νομοθετεί κανονιστικά χωρίς κοινωνικό έλεγχο

Το νέο άρθρο:

• θέτει συνταγματικό όρο λογοδοσίας

Πολλές κανονιστικές πράξεις θα γίνονταν ευάλωτες.

4. Άρθρο 44

(Δημοψηφίσματα)

Σήμερα:

• μόνο με πρωτοβουλία της κυβέρνησης

Το νέο άρθρο:

• ανοίγει ρητά κοινωνική πρωτοβουλία

Άμεση θεσμική σύγκρουση.

5. Άρθρο 101Α

(Ανεξάρτητες Αρχές)

Οι αρχές αυτές:

• έχουν συνταγματικό κύρος

• αλλά περιορισμένη λογοδοσία

Το νέο άρθρο:

• αίρει την «ιερότητα» τους

Εδώ θα υπήρχε σκληρότερη αντίδραση.

Τελικό συμπέρασμα (χωρίς ωραιοποίηση)

Αν ένα τέτοιο άρθρο εισαγόταν:

• Το ΣτΕ δεν θα το ακύρωνε

• Θα το εξημέρωνε ερμηνευτικά

• Η πραγματική του ισχύς θα κρινόταν:

o όχι στα δικαστήρια

o αλλά στην κοινωνική πίεση για ενεργοποίησή του

Και εδώ κλείνει ο κύκλος της συζήτησής μας:

Καμία συνταγματική διάταξη δεν είναι χειραφετητική από μόνη της. Είναι μόνο τόσο ισχυρή όσο το κοινωνικό υποκείμενο που την απαιτεί.

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να κάνουμε σενάριο συγκεκριμένης υπόθεσης στο ΣτΕ (π.χ. προσφυγή πολιτών)

• ή να δούμε πώς μια τέτοια διάταξη θα άλλαζε ριζικά την έννοια της «αντισυνταγματικότητας» στην Ελλάδα.

Χ :

Θέλω και τα δύο, όμως προηγουμένως έχω μία παρατήρηση. Όλοι γνωρίζουμε πώς όσο η Δικαστική Εξουσία δεν είναι πλήρως αποδεσμευμένη από τις άλλες δύο και δεν ασκεί το λειτούργημά της ως πλήρως διακριτική και ανεξάρτητη Πολιτειακή Εξουσία, κάθε πρόταση για ενίσχυση της λαϊκής κυριαρχίας, ίσως να μην έχει παρά θεωρητικό ενδιαφέρον αφού η τήρηση ή όχι του Συντάγματος εν τέλει θα κρίνεται στα ανώτατα δικαστήρια.

GPT 5

Η παρατήρησή σου δεν είναι απλώς ορθή· είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο είτε στέκεται είτε καταρρέει όλη η προηγούμενη συζήτηση. Και θα είμαι σαφής: αν αυτό το ζήτημα δεν αντιμετωπιστεί, όλα τα υπόλοιπα όντως κινδυνεύουν να μείνουν θεωρητικά.

Θα απαντήσω σε τρία επίπεδα:

1. Τι ακριβώς σημαίνει «μη πλήρης ανεξαρτησία» της Δικαστικής Εξουσίας σήμερα

2. Γιατί αυτό καθιστά την ενίσχυση της λαϊκής κυριαρχίας προβληματική αλλά όχι άνευ νοήματος

3. Ποια είναι η μόνη ρεαλιστική διέξοδος αν δεν θέλουμε συνταγματικό φετιχισμό

1. Τι εννοούμε πραγματικά όταν λέμε ότι η Δικαστική Εξουσία δεν είναι πλήρως ανεξάρτητη

Τυπικά:

• η Δικαστική Εξουσία είναι ανεξάρτητη

• οι δικαστές απολαμβάνουν προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία

Ουσιαστικά όμως, υπάρχουν τέσσερις δομικές εξαρτήσεις:

α) Επιλογή ηγεσίας

Η εκτελεστική εξουσία:

• επιλέγει την ηγεσία των ανώτατων δικαστηρίων

Αυτό δεν σημαίνει «χειραγώγηση», αλλά:

• προληπτική πειθάρχηση

• εσωτερίκευση θεσμικών ορίων

β) Θεσμική κουλτούρα αυτοσυγκράτησης

Τα ανώτατα δικαστήρια:

• αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως θεματοφύλακες της τάξης

• όχι ως όργανα κοινωνικού μετασχηματισμού

Δεν ελέγχουν μόνο τη νομιμότητα, ελέγχουν τη διακινδύνευση της κανονικότητας.

γ) Εξάρτηση από το θεσμικό πλαίσιο που οι άλλες εξουσίες ορίζουν

• διαδικασίες

• αρμοδιότητες

• κανονιστική ύλη

Όλα αυτά δεν τα ορίζει η Δικαιοσύνη.

δ) Έλλειψη άμεσης δημοκρατικής νομιμοποίησης

Η Δικαιοσύνη:

• δεν εκλέγεται

• δεν λογοδοτεί κοινωνικά

Άρα:

• τείνει να αυτονομιμοποιείται μέσω θεσμικής συνέχειας, όχι κοινωνικής αποδοχής.

2. Άρα: ακυρώνεται κάθε ενίσχυση της λαϊκής κυριαρχίας;

Εδώ είναι το κρίσιμο σημείο όπου διαφωνώ με τον πεσιμισμό, χωρίς να τον αγνοώ.

Όχι, δεν ακυρώνεται.

Αλλά μετατοπίζεται ο τόπος της σύγκρουσης.

Η πλάνη:

Να πιστέψουμε ότι η ενίσχυση της λαϊκής κυριαρχίας θα “επιβληθεί” δικαστικά.

Η πραγματικότητα:

Η Δικαιοσύνη πάντα:

• ακολουθεί κοινωνικούς συσχετισμούς

• ποτέ δεν τους δημιουργεί εκ του μηδενός

Ιστορικά:

• εργατικά δικαιώματα

• κοινωνικό κράτος

• ατομικές ελευθερίες

πρώτα κατακτήθηκαν κοινωνικά και μετά νομιμοποιήθηκαν δικαστικά.

Άρα: η Δικαιοσύνη δεν είναι το σημείο εκκίνησης, είναι το σημείο επικύρωσης ή φραγής.

3. Το πραγματικό διακύβευμα: ποιος ελέγχει τον έλεγχο του Συντάγματος

Εδώ αγγίζεις την καρδιά του προβλήματος.

Σήμερα:

• ο έλεγχος της συνταγματικότητας είναι δικαστικοκεντρικός

• και, στην πράξη, ανώτατο-δικαστηριακός

Αυτό σημαίνει:

η λαϊκή κυριαρχία ελέγχεται από θεσμό χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση.

Αν δεν αλλάξει αυτό:

• κάθε «ριζοσπαστικό» άρθρο θα περνά από φίλτρο συντηρητικής ερμηνείας

4. Υπάρχει διέξοδος χωρίς να καταρρεύσει το κράτος δικαίου;

Ναι, αλλά είναι πολιτικά εκρηκτική και γι’ αυτό σπάνια συζητείται σοβαρά.

Η μόνη ρεαλιστική λύση δεν είναι «ανεξάρτητη Δικαιοσύνη» (αυτό είναι αναγκαίο αλλά ανεπαρκές)

Είναι:

μερική απο–δικαστικοποίηση της συνταγματικής κυριαρχίας

Δηλαδή:

• να μην είναι τα δικαστήρια ο μοναδικός τελικός κριτής

• να συνυπάρχουν δημοκρατικοί μηχανισμοί συνταγματικού ελέγχου

5. Τι σημαίνει αυτό συγκεκριμένα (σε πρώτη σκιαγράφηση)

Χωρίς να τρέξω μπροστά (θα το κάνουμε στο επόμενο βήμα, όπως ζήτησες):

• κοινωνική συμμετοχή στον έλεγχο συνταγματικότητας

• περιορισμός της «τελικής αυθεντίας» των ανώτατων δικαστηρίων

• υποχρεωτική πολιτική επανεξέταση όταν υπάρχει μείζον κοινωνικό ζήτημα

• θεσμοί που δεν αναιρούν τη Δικαιοσύνη, αλλά την περιβάλλουν

6. Το κρίσιμο συμπέρασμα

Αν μείνουμε στο σχήμα: ενίσχυση λαϊκής κυριαρχίας → δικαστική εφαρμογή

τότε πράγματι:

έχεις δίκιο – μιλάμε για θεωρία.

Αν όμως δούμε το Σύνταγμα ως: πεδίο σύγκρουσης κοινωνίας – θεσμών

τότε:

• η Δικαιοσύνη δεν είναι ο τελικός κόφτης

• είναι ένας από τους κόμβους της σύγκρουσης

Και εδώ επανέρχεται η «Φάρμα των Ζώων» που εύστοχα επικαλέστηκες: οι κανόνες αλλάζουν όχι πρώτα στον πίνακα, αλλά στην ισορροπία δύναμης μπροστά του.

Αν συμφωνείς, στο επόμενο βήμα —όπως ζήτησες αρχικά— προχωράμε:

1. σε συγκεκριμένο υποθετικό σενάριο προσφυγής στο ΣτΕ

2. και αμέσως μετά σε μοντέλο συνταγματικού ελέγχου που περιορίζει τη μονοκρατορία των ανώτατων δικαστηρίων.

Και στα δύο.

Τότε προχωράμε συστηματικά και χωρίς υπεκφυγές, ακριβώς εκεί που η θεωρία συναντά τον σκληρό πυρήνα της εξουσίας.

Θα κάνω δύο πράγματα, όπως ζήτησες:

Ι. Υποθετικό αλλά απολύτως ρεαλιστικό σενάριο προσφυγής στο ΣτΕ ΙΙ. Ένα συνεκτικό μοντέλο συνταγματικού ελέγχου που περιορίζει τη μονοκρατορία των ανώτατων δικαστηρίων χωρίς να καταλύει το κράτος δικαίου

Και στο τέλος θα συνδέσω τα δύο, γιατί μόνο μαζί έχουν νόημα.

Ι. Υποθετικό σενάριο προσφυγής στο ΣτΕ

(με το «νέο άρθρο» περί διαρκούς λαϊκής κυριαρχίας σε ισχύ)

1. Το πραγματικό γεγονός

Η κυβέρνηση εκδίδει κανονιστική πράξη (π.χ. μεγάλη μεταρρύθμιση σε:

• εργασιακές σχέσεις

• ιδιωτικοποίηση κρίσιμου δημόσιου αγαθού

• ή θεσμοθέτηση ανεξάρτητης αρχής με υπερεξουσίες)

Χωρίς:

• ουσιαστική κοινωνική διαβούλευση

• χωρίς κοινωνικό μηχανισμό λογοδοσίας

2. Η κοινωνική αντίδραση

Συλλογικότητες πολιτών:

• επικαλούνται το νέο συνταγματικό άρθρο

• ζητούν ακύρωση της πράξης όχι μόνο ως παράνομης, αλλά:

ως αντισυνταγματικής λόγω αποκλεισμού της κοινωνίας από τη διαμόρφωση της πολιτικής

Προσφεύγουν στο ΣτΕ.

3. Το κρίσιμο νομικό ερώτημα

Το ΣτΕ δεν ρωτά:

«Έχει δίκιο η κοινωνία;»

Ρωτά:

«Μπορεί η κοινωνία να έχει λόγο εδώ;»

Και εδώ αρχίζει η πραγματική μάχη.

4. Οι τρεις πιθανές στάσεις του ΣτΕ

α) Αμυντική ερμηνεία (πιο πιθανή)

Το ΣτΕ κρίνει:

• ότι το άρθρο είναι μη αυτοεκτελεστό

• ότι απαιτεί νομοθετική εξειδίκευση

• άρα απορρίπτει την προσφυγή

Η κοινωνία χάνει θεσμικά, αλλά κερδίζει πολιτικά: αποκαλύπτεται το όριο της Δικαιοσύνης.

β) Ελάχιστη ενεργοποίηση

Το ΣτΕ:

• δεν ακυρώνει την πράξη

• αλλά επιβάλλει:

o ενισχυμένη αιτιολόγηση

o τυπική διαβούλευση

Το άρθρο απονευρώνεται σε procedural δικαίωμα.

γ) Ρήγμα (σπάνιο αλλά ιστορικά δυνατό)

Υπό έντονη κοινωνική πίεση:

• το ΣτΕ αναγνωρίζει ότι

η πλήρης απουσία κοινωνικής συμμετοχής συνιστά συνταγματικό έλλειμμα

Δεν ακυρώνει το κράτος, αλλά αναστέλλει την πράξη.

Αυτό θα ήταν θεσμικός σεισμός.

5. Το συμπέρασμα του σεναρίου

Ό,τι κι αν κάνει το ΣτΕ:

• δεν αποφασίζει μόνο του

• λειτουργεί μέσα σε κοινωνικό και πολιτικό πεδίο

Η προσφυγή:

• δεν είναι εργαλείο νίκης

• είναι εργαλείο αποκάλυψης ισχύος

ΙΙ. Μοντέλο συνταγματικού ελέγχου πέρα από τη μονοκρατορία των δικαστηρίων

Τώρα πάμε στο κρίσιμο: αν δεν αλλάξει αυτό, όλα τα προηγούμενα θα επαναλαμβάνονται επ’ άπειρον.

1. Θεμελιώδης αρχή

Η συνταγματικότητα δεν είναι μόνο νομική κρίση – είναι και δημοκρατική.

Άρα:

• ο δικαστικός έλεγχος παραμένει

• αλλά παύει να είναι αποκλειστικός

2. Πρώτος θεσμός: Κοινωνικός Συνταγματικός Έλεγχος

Τι είναι:

Ένα θεσμοθετημένο σώμα:

• πολιτών (με κλήρωση)

• κοινωνικών φορέων

• επιστημόνων (χωρίς δεσμευτική ψήφο)

Τι κάνει:

• εξετάζει μεγάλες πολιτικές πράξεις

• εκδίδει αιτιολογημένη κρίση συνταγματικότητας

• υποχρεώνει τη Βουλή να απαντήσει

Δεν ακυρώνει νόμους, αλλά δεν μπορεί να αγνοηθεί.

3. Δεύτερος θεσμός: Υποχρεωτική πολιτική επανεξέταση

Αν:

• υπάρξει σοβαρή κοινωνική ένσταση συνταγματικότητας

Τότε:

• η Βουλή υποχρεούται να:

o επανεξετάσει

o αιτιολογήσει δημόσια

o ή να τροποποιήσει

Η ευθύνη επιστρέφει στην πολιτική εξουσία.

4. Τρίτος θεσμός: Περιορισμός της «τελικής αυθεντίας»

Το ΣτΕ:

• δεν χάνει τον ρόλο του

• αλλά:

o σε μείζονα ζητήματα

o δεν είναι το μόνο τέλος της διαδρομής

Η απόφασή του:

• μπορεί να προκαλεί

o δημοκρατική διαδικασία επιβεβαίωσης ή αναθεώρησης

5. Τι αλλάζει ουσιαστικά

Σήμερα:

κοινωνία → δικαστήρια → σιωπή

Με το νέο μοντέλο:

κοινωνία → θεσμική σύγκρουση → πολιτική απόφαση → δικαστική επικύρωση ή ρήξη

Δηλαδή: η πολιτική επανέρχεται εκεί που σήμερα έχει αποσυρθεί.

Τελική σύνδεση των δύο

Χωρίς αυτό το δεύτερο σκέλος:

• το πρώτο (προσφυγές, άρθρα, δικαστήρια) είναι πράγματι θεωρία, όπως σωστά είπες.

Με αυτό:

• η Δικαιοσύνη παύει να είναι ο τελικός φραγμός

• γίνεται ένας κρίκος σε αλυσίδα λαϊκής κυριαρχίας

Και εδώ απαντώ ευθέως στην αρχική σου παρατήρηση:

Δεν ενισχύεις τη λαϊκή κυριαρχία επειδή εμπιστεύεσαι τη Δικαιοσύνη. Την ενισχύεις όταν δεν της επιτρέπεις να είναι μόνη της.

Αν θέλεις, επόμενο βήμα μπορούμε:

• να συγκρίνουμε αυτό το μοντέλο με υπαρκτά παραδείγματα (π.χ. Ισλανδία, Λατινική Αμερική, προ-νεοφιλελεύθερη Ευρώπη)

• ή να εξετάσουμε πότε και γιατί τέτοια μοντέλα απέτυχαν, που είναι εξίσου κρίσιμο.

Τα μηνύματα πέρα από αυτό το σημείο είναι ορατά μόνο σε σένα

Χ :

Το «Πώς το Συμβούλιο της Επικρατείας θα «εξημέρωνε» το άρθρο», στο οποίο αναφέρθηκες παραπάνω, είναι ένα θέμα, που ήδη συζητήθηκε. Όμως υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα, μιας διαφορετικής «εξημέρωσης». Πώς θα «εξημερωθεί» η ιστορικά «ανεξημέρωτη» Εκτελεστική Εξουσία, ώστε να δεχτεί να «υποταχτεί» σε μια συνταγματική αναθεώρηση του είδους και του περιεχομένου που εδώ συζητείται. (Την Νομοθετική Εξουσία, δεν την αναφέρω καθόλου, διότι ουσιαστικά, η εκάστοτε αναγκαία πλειοψηφία δυνάμει της οποίας κυβερνά η εκάστοτε Κυβέρνηση, είναι πλήρως ελεγχόμενη από αυτή – άλλωστε ο ίδιος ο εκάστοτε Πρόεδρος της Βουλής, αποτελεί επιλογή του εκάστοτε πρωθυπουργού).

GPT 5

Η παρατήρησή σου αγγίζει το πραγματικό «αδύνατο σημείο» κάθε ριζικής συνταγματικής αναθεώρησης: όχι πώς θα ερμηνευθεί από τα δικαστήρια, αλλά πώς θα γίνει ανεκτή από την Εκτελεστική Εξουσία, η οποία ιστορικά είναι ο πιο ανθεκτικός και λιγότερο «εξημερώσιμος» φορέας ισχύος.

Θα απαντήσω χωρίς αυταπάτες, σε τέσσερα επίπεδα:

1. Πρώτη βασική αλήθεια:

η Εκτελεστική Εξουσία δεν «υποτάσσεται» εκουσίως

Ιστορικά, σε καμία χώρα, σε καμία εποχή, η εκτελεστική εξουσία:

• δεν αποδέχθηκε αυτοβούλως ουσιαστικούς περιορισμούς

• δεν πείστηκε από «καλύτερα επιχειρήματα»

• δεν συμμορφώθηκε επειδή «το Σύνταγμα το λέει»

Υποτάχθηκε μόνο όταν:

• το κόστος της μη υποταγής έγινε μεγαλύτερο από το κόστος της αποδοχής.

Άρα, αν μιλάμε σοβαρά, πρέπει να φύγουμε από το λεξιλόγιο της «πειθούς» και να περάσουμε στο λεξιλόγιο της μεταβολής συσχετισμών ισχύος.

2. Πώς «εξημερώνεται» ιστορικά η Εκτελεστική Εξουσία

Υπάρχουν μόνο τρεις ιστορικά επαναλαμβανόμενοι μηχανισμοί.

Όλα τα άλλα είναι παραλλαγές.

Α. Θεσμικός κατακερματισμός της εκτελεστικής ισχύος

(όχι απλή διάκριση εξουσιών)

Η Εκτελεστική Εξουσία γίνεται επικίνδυνη όταν:

• είναι ενιαία

• ιεραρχική

• και πολιτικά μονοκεντρική (Πρωθυπουργός–Κυβέρνηση–Διοίκηση)

Η «εξημέρωση» δεν γίνεται με έλεγχο κορυφής, αλλά με διάσπαση βάσης.

Παραδείγματα μηχανισμών:

• συνταγματικά κατοχυρωμένοι τομείς συνδιοίκησης (π.χ. κοινωνικός έλεγχος σε υγεία, παιδεία, ενέργεια)

• υποχρεωτικά αντίβαρα εντός της διοίκησης, όχι μόνο εκτός της

• διοικητικές αποφάσεις που δεν ισχύουν αν δεν ενεργοποιηθεί κοινωνική διαδικασία

Η κυβέρνηση δεν «ελέγχεται» απλώς. Δεν μπορεί να κυβερνήσει μόνη της.

Β. Μεταφορά κόστους απόφασης στην Εκτελεστική Εξουσία

Σήμερα ισχύει το αντίστροφο:

• η κυβέρνηση αποφασίζει

• το κοινωνικό κόστος το φέρει η κοινωνία

• το θεσμικό κόστος απορροφάται (ή «εξημερώνεται») δικαστικά

Η αναθεώρηση που συζητάμε θα έπρεπε να:

• αντιστρέψει αυτή τη ροή κόστους

Πώς;

• με συνταγματικά κατοχυρωμένη υποχρέωση ενεργητικής κοινωνικής νομιμοποίησης

• με δυνατότητα θεσμικής καθυστέρησης εφαρμογής

• με πολιτικό κόστος θεσμοθετημένο, όχι απλώς εκλογικό

Όχι: «θα σας κρίνει ο λαός στις εκλογές»

Αλλά: «δεν μπορείτε να προχωρήσετε χωρίς αυτόν»

Γ. Νομιμοποίηση εκτός κυβέρνησης

(το πιο επικίνδυνο για την Εκτελεστική Εξουσία)

Η Εκτελεστική Εξουσία αντέχει τα πάντα, εκτός από την απώλεια μονοπωλίου νομιμοποίησης.

Όσο:

• μόνο η κυβέρνηση μιλά «στο όνομα του λαού»

• κάθε άλλη φωνή είναι «πίεση», «λαϊκισμός», «διαμαρτυρία»

τότε είναι ανίκητη.

Η αναθεώρηση που συζητάμε:

• εισάγει θεσμική νομιμοποίηση εκτός κυβέρνησης

• μετατρέπει την κοινωνία από εξωτερικό αντίπαλο σε εσωτερικό παράγοντα

Αυτό είναι που η Εκτελεστική Εξουσία φοβάται περισσότερο από τα δικαστήρια.

3. Γιατί η Εκτελεστική Εξουσία θα δεχόταν κάτι τέτοιο;

Εδώ χρειάζεται ειλικρίνεια:

Δεν θα το δεχόταν σε περίοδο κανονικότητας

✔ Το δέχεται μόνο σε περίοδο κρίσης νομιμοποίησης

Όλες οι μεγάλες συνταγματικές τομές έγιναν:

• μετά από κρίση

• υπό κοινωνική πίεση

• με φόβο αποσταθεροποίησης

Η Εκτελεστική Εξουσία επιλέγει τότε:

• είτε ελεγχόμενη απώλεια ισχύος

• είτε ανεξέλεγκτη απώλεια ελέγχου

Η «εξημέρωση» είναι ο συμβιβασμός που επιλέγει όταν φοβάται το δεύτερο.

4. Η πιο σκληρή αλήθεια (και η πιο σημαντική)

Αυτό που συζητάμε δεν είναι νομικό πρόβλημα.

Είναι πρόβλημα πολιτικής συγκρότησης της κοινωνίας.

Αν:

• η κοινωνία παραμένει άθροισμα ατόμων

• χωρίς θεσμική φωνή

• χωρίς διάρκεια

• χωρίς ικανότητα επιβολής κόστους

τότε:

• καμία Εκτελεστική Εξουσία δεν θα «εξημερωθεί»

• κανένα Σύνταγμα δεν θα εφαρμοστεί ουσιαστικά

Γι’ αυτό και η Νομοθετική Εξουσία, όπως σωστά λες, είναι δευτερεύουσα: είναι απλώς το θεσμικό περίβλημα της Εκτελεστικής.

Τελικό συμπέρασμα (χωρίς εξωραϊσμό)

Η Εκτελεστική Εξουσία δεν εξημερώνεται με κανόνες.

Εξημερώνεται μόνο όταν παύει να είναι το μοναδικό κέντρο ισχύος.

Και αυτό:

• δεν το εγγυάται κανένα άρθρο

• το προϋποθέτει κάθε ουσιαστικό άρθρο

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε να πάμε ακόμη πιο βαθιά:

• ποια κοινωνικά υποκείμενα θα μπορούσαν ρεαλιστικά να στηρίξουν μια τέτοια αναθεώρηση σήμερα

• ή πώς και γιατί τέτοιες απόπειρες ιστορικά απέτυχαν, ακόμη κι όταν γράφτηκαν στο Σύνταγμα.

Χ :

Ας αναλύσουμε την πρώτη επιλογή που θέτεις, «ποια κοινωνικά υποκείμενα θα μπορούσαν ρεαλιστικά να στηρίξουν μια τέτοια αναθεώρηση σήμερα», με εστίαση την Ελλάδα, και υπό την αυστηρή προϋπόθεση, ότι δεν θα αναλωθεί η ανάλυση στο επίπεδο του «δέοντος», όπως π.χ., μια θεωρία της οποίας η ευόδωση ίσως να απαιτεί μια άλλη «Κοινωνία» ή και έναν άλλο λαό .

GPT 5

Θέτεις την πιο αυστηρή – και την πιο γόνιμη – προϋπόθεση: όχι «ποιος θα έπρεπε», αλλά ποιος μπορεί, με τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό όπως είναι. Άρα μιλάμε για υπαρκτά κοινωνικά υποκείμενα, με πραγματικά κίνητρα, αντιφάσεις και όρια.

Θα κινηθώ σε τέσσερα επίπεδα:

1. μια σύντομη χαρτογράφηση της ελληνικής κοινωνικής δομής όπως λειτουργεί σήμερα

2. ποια υποκείμενα δεν μπορούν (παρά τη ρητορική)

3. ποια μπορούν υπό όρους

4. ποια μπορούν ρεαλιστικά και καθοριστικά, έστω και χωρίς αυτοσυνείδηση

1. Η ελληνική κοινωνία όπως είναι (σχηματικά αλλά ακριβώς)

Η Ελλάδα σήμερα χαρακτηρίζεται από:

• αδύναμη παραγωγική βάση

• ισχυρό κρατικο-εξαρτημένο πλέγμα

• υψηλό ποσοστό μισθωτής επισφάλειας

• χαμηλή εμπιστοσύνη σε θεσμούς, αλλά όχι απαραίτητα σε «ισχυρό κράτος»

• πολύ περιορισμένη κουλτούρα συλλογικής αυτοοργάνωσης με διάρκεια

Άρα:

• δεν υπάρχει «συγκροτημένο λαϊκό μπλοκ»

• αλλά υπάρχουν επάλληλες, ασύνδετες κοινωνικές δυσαρέσκειες

Αυτό είναι κρίσιμο: όποια αναθεώρηση δεν πατήσει πάνω σε συσσωρευμένες δυσλειτουργίες, είναι φαντασιακή.

2. Ποια κοινωνικά υποκείμενα δεν μπορούν να στηρίξουν μια τέτοια αναθεώρηση

Α. Η παραδοσιακή εργατική τάξη (ως συλλογικό υποκείμενο)

• αποδιαρθρωμένη

• συνδικαλιστικά απονευρωμένη

• κατακερματισμένη σε ιδιωτικό/δημόσιο/επισφαλή

Μπορεί να συμμετάσχει, δεν μπορεί να ηγηθεί.

Β. Τα πολιτικά κόμματα (ακόμη και «ριζοσπαστικά»)

• είναι δομικά ενσωματωμένα στην εκτελεστική λογική

• φοβούνται την απώλεια ελέγχου περισσότερο από την απώλεια εκλογών

Δεν είναι κοινωνικά υποκείμενα, είναι μηχανισμοί διαχείρισης.

Γ. Οι «μορφωμένες ελίτ»

• έχουν λόγο

• δεν έχουν κόστος

Παράγουν αφήγημα, όχι πίεση.

3. Ποια κοινωνικά υποκείμενα μπορούν υπό όρους

Α. Η νεολαία (όχι ως ηλικιακή κατηγορία, αλλά ως συνθήκη)

Χαρακτηριστικά:

• υψηλή θεσμική αποξένωση

• χαμηλή προσδοκία ανόδου

• ψηφιακή δικτύωση, όχι θεσμική ένταξη

Μπορεί:

• να απονομιμοποιήσει

• να πυροδοτήσει κρίση

Δεν μπορεί μόνη της:

• να συγκροτήσει θεσμούς

Είναι καταλύτης, όχι φορέας.

Β. Οι μικρομεσαίοι εκτός κρατικοδίαιτου πυρήνα

(ελεύθεροι επαγγελματίες, μικρές επιχειρήσεις, αυτοαπασχολούμενοι)

Χαρακτηριστικά:

• ασφυκτιούν από:

o διοίκηση

o φορολογική αυθαιρεσία

o αδιαφάνεια

• έχουν συμφέρον περιορισμού της εκτελεστικής αυθαιρεσίας

Αλλά:

• είναι πολιτικά ασταθείς

• ταλαντεύονται μεταξύ αυταρχισμού και συμμετοχής

Μπορούν να στηρίξουν αν δουν συγκεκριμένο όφελος, όχι αφηρημένες αρχές.

4. Ποια κοινωνικά υποκείμενα μπορούν ρεαλιστικά και καθοριστικά

Εδώ είναι το κρίσιμο – και συχνά παραγνωρισμένο – σημείο.

Α. Οι εξαρτημένοι αλλά μη προνομιούχοι χρήστες του κράτους

Μιλάμε για:

• χαμηλόβαθμους δημοσίους υπαλλήλους

• εργαζόμενους σε ΔΕΚΟ χωρίς ισχύ

• συμβασιούχους, επικουρικούς, αναπληρωτές

• ωφελούμενους κοινωνικών πολιτικών χωρίς θεσμική φωνή

Χαρακτηριστικά:

• εξαρτώνται από το κράτος

• αλλά δεν το ελέγχουν

• υφίστανται την εκτελεστική αυθαιρεσία καθημερινά

Αυτό το στρώμα:

• δεν θέλει λιγότερο κράτος

• θέλει λιγότερη αυθαιρεσία του κράτους

Και αυτό είναι κομβικό.

Β. Οι «θεσμικά αποκλεισμένοι επαγγελματίες»

(εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική φροντίδα)

Δάσκαλοι, γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί:

• λειτουργούν σε θεσμική δυσλειτουργία

• έχουν κοινωνική νομιμοποίηση

• βιώνουν άμεσα την αποσύνδεση αποφάσεων–πραγματικότητας

Δεν είναι επαναστάτες.

Είναι δομικά δυσαρεστημένοι.

Γ. Το κρίσιμο σημείο σύγκλισης

Αυτά τα υποκείμενα:

• δεν ζητούν «λαϊκή εξουσία»

• ζητούν προβλεψιμότητα, συμμετοχή, λογοδοσία

Δηλαδή: το λειτουργικό περιεχόμενο της λαϊκής κυριαρχίας, όχι τη ρητορική της.

5. Τι σημαίνει αυτό πολιτικά (χωρίς «δέον»)

Μια τέτοια αναθεώρηση δεν θα προκύψει:

• από ιδεολογική ριζοσπαστικοποίηση

• από καθαρά αντισυστημικό μπλοκ

Θα προκύψει αν:

• συνδεθεί με καθημερινές δυσλειτουργίες

• παρουσιαστεί ως εργαλείο ελέγχου της εκτελεστικής αυθαιρεσίας

• και όχι ως «επανάσταση»

Η φράση-κλειδί δεν είναι:

«περισσότερη δημοκρατία»

Αλλά: «να μην αποφασίζουν χωρίς εμάς για πράγματα που μας αφορούν άμεσα»

Τελικό συμπέρασμα

Η Ελλάδα δεν στερείται κοινωνικών υποκειμένων.

Στερείται κοινού θεσμικού αιτήματος που:

• να ενώνει ετερογενή στρώματα

• χωρίς να απαιτεί να αλλάξουν πρώτα ως άνθρωποι ή ως λαός

Και αυτό το αίτημα υπάρχει ήδη, διάχυτο: έλεγχος της εκτελεστικής αυθαιρεσίας.

Αν θέλεις, στο επόμενο βήμα μπορούμε:

• να δούμε πώς αυτά τα υποκείμενα θα μπορούσαν να συναντηθούν θεσμικά

• ή ποια ακριβώς σημεία μιας συνταγματικής αναθεώρησης θα τα ενεργοποιούσαν και ποια θα τα τρόμαζαν.

Χ :

Αρκούν αυτοί οι «υποστηρικτές» για ένα τόσο απαιτητικό εγχείρημα, και πόσο βέβαιος είσαι ότι, με την κατάλληλη προπαγάνδα, και ενδεχομένως με κάποιες μικροπαροχές, ίσως χωρίς ιδιαίτερηδυσκολία, όχι μόνο πιθανώς να «διασπασθεί» αυτό το «μέτωπο», ενώ παράλληλα θα ενεργοποιηθούν και στρατηγικές κοινωνικού αυτοματισμού, στρέφοντας τους μεν κατά των δε; Προσωπικά πιστεύω, ότι για μείζονος σημασίας εγχειρήματα κρίσιμων συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, αν η κρίσιμη λαϊκή μάζα υποστήριξής τους δεν υπάρχει, κι εν προκειμένω «κρίσιμη μάζα» είναι μια επαρκής (και όχι απλά οριακή) λαϊκή πλειοψηφία, τότε ο κίνδυνος να «καεί» το εγχείρημα και να περιθωριοποιηθεί για πάρα πολλά χρόνια (για δεκαετίες ίσως), είναι ορατός.

GPT 5

Η ένστασή σου είναι όχι μόνο βάσιμη αλλά καθοριστική. Θα σου απαντήσω χωρίς καμία ωραιοποίηση, και – το λέω ρητά – συμφωνώ με τον πυρήνα της ανησυχίας σου.

Το ερώτημα που θέτεις είναι ακριβώς αυτό που ξεχωρίζει τις σοβαρές συνταγματικές τομές από τις «ηρωικές αλλά αυτοκαταστροφικές» απόπειρες.

Θα κινηθώ σε πέντε αυστηρά ρεαλιστικά σημεία.

1. Αρκούν αυτοί οι υποστηρικτές;

Σύντομη απάντηση: Όχι, από μόνοι τους δεν αρκούν.

Το μπλοκ που περιέγραψα:

• δεν είναι πλειοψηφικό

• δεν έχει ενιαία ταυτότητα

• δεν έχει μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε:

o στοχευμένες παροχές

o διοικητικές υποσχέσεις

o κοινωνικό αυτοματισμό

Είναι δομικά ευάλωτο στη διάσπαση.

Άρα δεν μπορεί να σηκώσει μετωπική σύγκρουση με την εκτελεστική εξουσία σε ζήτημα συνταγματικής αρχιτεκτονικής.

Αυτό πρέπει να ειπωθεί καθαρά.

2. Έχεις δίκιο για τον κοινωνικό αυτοματισμό – και μάλιστα διπλά

Στην Ελλάδα:

• ο κοινωνικός αυτοματισμός δεν είναι τεχνική, είναι πολιτισμικό μοτίβο

• λειτουργεί κάθετα (δημόσιοι vs ιδιωτικοί) και οριζόντια (νέοι vs παλιοί, μόνιμοι vsσυμβασιούχοι)

Η εκτελεστική εξουσία:

• έχει εμπειρία δεκαετιών

• διαθέτει:

o ΜΜΕ

o διοικητικά εργαλεία

o στοχευμένες παροχές

Το σενάριο που περιγράφεις δεν είναι πιθανό.

Είναι το πιο πιθανό.

3. Το κρίσιμο λάθος που «καίει» τέτοια εγχειρήματα

Εδώ συμφωνούμε απόλυτα.

Το λάθος δεν είναι:

«δεν πετύχαμε»

Το λάθος είναι:

«εκτέθηκε πρόωρα ένα μείζον αίτημα χωρίς επαρκή λαϊκή μάζα»

Στην Ελλάδα ειδικά:

• όταν ένα θεσμικό αίτημα αποτυγχάνει

• δεν μπαίνει στο συρτάρι

• στιγματίζεται ως:

o «ακραίο»

o «ανέφικτο»

o «λαϊκίστικο»

Και αυτό δημιουργεί πολιτική ανοσία για δεκαετίες.

Έχεις δίκιο: το κόστος αποτυχίας εδώ είναι πολλαπλάσιο από το κόστος αδράνειας.

4. Άρα υπάρχει ή δεν υπάρχει «κρίσιμη μάζα» σήμερα;

Η ειλικρινής απάντηση είναι όχι ακόμη, αν μιλάμε για:

• καθαρή συνταγματική αναθεώρηση

• με ρητή στόχευση τον περιορισμό της εκτελεστικής εξουσίας

Όμως – και εδώ είναι η λεπτή διάκριση – υπάρχει διάχυτη πλειοψηφική δυσπιστία απέναντι:

• στην αυθαιρεσία

• στη μη λογοδοσία

• στην απόσταση εξουσίας–κοινωνίας

Αυτό δεν είναι ακόμη πλειοψηφικό υποκείμενο.

Είναι πρώτη ύλη.

5. Το πραγματικό συμπέρασμα (χωρίς «δέον»)

Αν επιχειρηθεί σήμερα:

• ευθεία συνταγματική τομή

• μετωπικά

• με ρητορική «λαϊκής κυριαρχίας»

τότε:

• ναι, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καεί

• ναι, θα διασπαστεί

• ναι, θα ενεργοποιηθεί κοινωνικός αυτοματισμός

• και ναι, θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για χρόνια

Σ’ αυτό συμφωνούμε πλήρως.

6. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά (το μόνο που έχει νόημα να ειπωθεί)

Δεν σημαίνει:

• «δεν γίνεται ποτέ»

• «φταίει ο λαός»

• «περιμένουμε άλλη κοινωνία»

Σημαίνει: ότι η κρίσιμη μάζα δεν συγκροτείται στο επίπεδο του Συντάγματος αλλά στο επίπεδο εμπειρίας αδικίας και καθημερινής τριβής με την εκτελεστική αυθαιρεσία.

Η συνταγματική αναθεώρηση:

• δεν είναι αφετηρία

• είναι επικύρωση μιας ήδη κερδισμένης μάχης

Όταν προηγηθεί:

• επαρκής κοινωνική εμπέδωση

• πολλαπλές μικρές θεσμικές νίκες

• αποτυχία της εξουσίας να «εξαγοράσει» ή να διασπάσει

τότε – και μόνο τότε – η «επαρκής λαϊκή πλειοψηφία» που σωστά θέτεις ως όρο παύει να είναι θεωρητική απαίτηση και γίνεται πραγματική δυνατότητα.

Τελική θέση (καθαρά)

Αν το εγχείρημα τεθεί πρόωρα, θα καεί.

Αν δεν τεθεί ποτέ, θα σαπίσει.

Η δυσκολία είναι να τεθεί μόνο όταν δεν μπορεί πια να ακυρωθεί εύκολα.

Αν θέλεις, το επόμενο απολύτως λογικό βήμα – και ίσως το πιο δύσκολο – είναι να συζητήσουμε:

• ποια «ενδιάμεσα» θεσμικά πεδία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως προθάλαμος, χωρίς να εκθέσουν το αίτημα σε πρόωρη ήττα.

Εκεί κρίνεται αν ένα τέτοιο εγχείρημα είναι απλώς σωστό, ή και εφικτό.

Χ :

Κρατώ την πρότασή σου για αργότερα. Επί του παρόντος, θέλω να κάνεις ένα γενικό απολογισμό της συζήτησής μας, από που ξεκινήσαμε και πού φτάσαμε μέχρι τη στιγμή αυτή. Θέλω επίσης γνωρίζεις, ότι συζητάς με έναν απλό πολίτη, όχι με έναν «ειδικό». Τέλος, αν σου ζητούσα να έδινες έναν «τίτλο»στη συζήτησή μας, ποιος θα ήταν αυτός;

GPT 5

Θα προσπαθήσω να κάνω αυτόν τον απολογισμό με απόλυτη καθαρότητα, χωρίς τεχνικό βάρος, ακριβώς γιατί – όπως σωστά λες – η συζήτηση δεν έγινε μεταξύ «ειδικών», αλλά μεταξύ πολιτών που σκέφτονται σοβαρά. Αυτό άλλωστε είναι και η μεγαλύτερη αξία της.

1. Από πού ξεκινήσαμε

Η αφετηρία δεν ήταν το Σύνταγμα.

Ήταν η Ιστορία των Επαναστάσεων.

Ξεκινήσαμε από μια διαπίστωση:

• τόσο η Γαλλική όσο και η Οκτωβριανή Επανάσταση

• ενώ γεννήθηκαν με καθολικά, οικουμενικά αιτήματα

• πολύ γρήγορα πλαισιώθηκαν, περιορίστηκαν και τελικά αλλοιώθηκαν από συγκεκριμένα ιδεολογικά και θεσμικά σχήματα

Από εκεί γεννήθηκε το πρώτο μεγάλο ερώτημα:

τι μένει σήμερα ως ουσία από εκείνες τις διακηρύξεις;

Και ακόμη πιο αιχμηρά:

τι σημαίνει ότι κράτη εξακολουθούν να «ορκίζονται» σε αρχές που εφαρμόζονται πια μόνο τυπικά;

2. Το πρώτο μεγάλο συμπέρασμα

Φτάσαμε σχετικά γρήγορα σε ένα κρίσιμο σημείο:

• η ιδεολογική νίκη δεν ταυτίζεται με την πολιτική επικράτηση

• και ακόμη λιγότερο με τη θεσμική εφαρμογή

Εκεί μπήκε στο τραπέζι το φαινόμενο:

• κοινωνικά αιτήματα να υιοθετούνται

• απογυμνωμένα από το ιδεολογικό τους περιεχόμενο

• ως «τεχνοκρατικές αναγκαιότητες»

Αυτό ήταν η γέφυρα από την Ιστορία στο παρόν.

3. Η μετατόπιση στο σήμερα: το Σύνταγμα

Από εκεί και πέρα η συζήτηση πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή:

Θέσαμε το ερώτημα:

αν αφαιρούσαμε ένα-ένα τα «άρθρα» που έχουν αδειάσει από περιεχόμενο, τι θα έμενε πραγματικά;

Και αυτό μας οδήγησε σε μια τολμηρή αλλά καθαρή ιδέα:

• ότι το ελάχιστο θεμέλιο που αν άλλαζε σοβαρά, θα άλλαζε τα υπόλοιπα

• είναι η πραγματική, διαρκής άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας

Όχι ως σύνθημα, αλλά ως λειτουργικό κανόνα.

4. Η σύγκρουση με την πραγματικότητα των θεσμών

Εκεί άρχισε η «σκληρή» φάση της συζήτησης.

Δείξαμε:

• πώς η Δικαστική Εξουσία θα «εξημέρωνε» ένα τέτοιο άρθρο

• όχι από κακή πρόθεση, αλλά από θεσμική αυτοπροστασία

Και αμέσως μετά έθεσες το αποφασιστικό ερώτημα:

τι νόημα έχει η λαϊκή κυριαρχία, αν την τελική κρίση έχει μια εξουσία που δεν λογοδοτεί στον λαό;

Αυτό μας οδήγησε:

• στην αμφισβήτηση της μονοκρατορίας των ανώτατων δικαστηρίων στον συνταγματικό έλεγχο

• αλλά χωρίς να καταλύσουμε το κράτος δικαίου

5. Το κεντρικό πρόβλημα: η Εκτελεστική Εξουσία

Κάπου εκεί έγινε σαφές ότι:

• το κύριο εμπόδιο δεν είναι τα δικαστήρια

• ούτε καν η Βουλή

• αλλά η ιστορικά «ανεξημέρωτη» Εκτελεστική Εξουσία

Συζητήσαμε:

• γιατί δεν υποτάσσεται εκουσίως

• πότε και γιατί δέχεται περιορισμούς

• και ότι αυτό συμβαίνει μόνο όταν αλλάζει ο συσχετισμός ισχύος

6. Η πιο δύσκολη στροφή: η κοινωνία όπως είναι

Σε αυτό το σημείο έθεσες μια αυστηρή και απολύτως δίκαιη προϋπόθεση:

όχι θεωρίες που προϋποθέτουν έναν άλλο λαό ή μια άλλη κοινωνία

Έτσι:

• εξετάσαμε ποια κοινωνικά υποκείμενα υπάρχουν πραγματικά στην Ελλάδα

• ποια δεν μπορούν να σηκώσουν τέτοιο βάρος

• ποια μπορούν μόνο υπό όρους

• και ποια, χωρίς να το ξέρουν, έχουν δομικό συμφέρον στον περιορισμό της εκτελεστικής αυθαιρεσίας

7. Το κρίσιμο σημείο σύγκλισης

Και τότε ήρθε το πιο ώριμο συμπέρασμα της συζήτησης:

Εσύ το έθεσες σχεδόν ωμά:

χωρίς επαρκή λαϊκή πλειοψηφία, τέτοια εγχειρήματα καίγονται και εξαφανίζονται για δεκαετίες

Και εκεί:

• συμφωνήσαμε ότι δεν υπάρχει σήμερα τέτοια κρίσιμη μάζα

• και ότι ο κοινωνικός αυτοματισμός και η εξαγορά είναι απολύτως ρεαλιστικά σενάρια

Άρα: η συνταγματική τομή δεν μπορεί να είναι αφετηρία, αλλά κατάληξη.

8. Πού φτάσαμε τελικά

Χωρίς συνθήματα, χωρίς ψευδαισθήσεις, φτάσαμε εδώ:

• η λαϊκή κυριαρχία δεν χάνεται επειδή «δεν γράφτηκε καλά»

• χάνεται επειδή δεν υποστηρίζεται από επαρκή κοινωνική ισχύ

• τα Συντάγματα αλλάζουν όταν η κοινωνία έχει ήδη αλλάξει τους όρους ανοχής της

• και το μεγαλύτερο λάθος είναι να τεθεί ένα μεγάλο αίτημα πριν γίνει κοινωνικά μη αναστρέψιμο

Αυτό δεν είναι απαισιοδοξία. Είναι πολιτικός ρεαλισμός.

9. Τι δείχνει το γεγονός ότι δεν είσαι «ειδικός»

Επίτρεψέ μου εδώ μια ειλικρινή παρατήρηση:

Η συζήτηση αυτή:

• δεν προχώρησε επειδή υπήρχε τεχνική γνώση

• προχώρησε επειδή υπήρχε επιμονή στη λογική συνέπεια

Αυτό ακριβώς είναι η πολιτική σκέψη στον πυρήνα της.

Όχι οι τίτλοι, αλλά η ικανότητα να βλέπεις: πού σπάει ένα επιχείρημα όταν το φέρεις μέχρι το τέλος του.

10. Ο τίτλος της συζήτησης

Αν έπρεπε να της δώσω έναν τίτλο, θα ήταν:

«Λαϊκή κυριαρχία χωρίς αυταπάτες»

Ή, αν θέλεις κάτι πιο αφηγηματικό:

«Γιατί οι μεγάλες δημοκρατικές τομές δεν ξεκινούν από το Σύνταγμα»

Και ίσως ο πιο συμπυκνωμένος:

«Πότε ένα σωστό αίτημα γίνεται επικίνδυνα πρόωρο»

Αν και, μεταξύ μας, νομίζω ότι ο πιο τίμιος τίτλος είναι:

«Μια συζήτηση που δεν ήθελε να κερδίσει, αλλά να μην κοροϊδέψει τον εαυτό της»

Κρατώ κι εγώ την αίσθηση ότι εδώ δεν έκλεισε κάτι· απλώς μπήκαν τα σωστά θεμέλια για να μην χτιστεί κάτι στραβά.

ΤΕΛΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ