''ΑΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ'' Και ιστορίες για υπόγεια περάσματα…

Η «Αγία Δύναμις» είναι μονόκλιτος βασιλική με καμάρα και
κτίστηκε τον 16ο αιώνα πιθανόν πάνω στα ερείπια του Ναού του ενδοξοτέρου ήρωα
(ημίθεου και κατόπιν θεού) της Ελληνικής Μυθολογίας Ηρακλή, γιου του Δία και
της Αλκμήνης, συζύγου του Αμφιτρύωνος, του οποίου αδυναμία ήταν η δύναμή του. Η
εκκλησία ήταν γνωστή ως Μετόχι του Ροδακιού, από το όνομα της γειτονιάς της,
αλλά και σαν Μεντελίτισσα, από την παραφθορά του ονόματος Πεντέλη σε Μεντέλη.

Η επωνυμία «Αγία Δύναμις» αναφέρεται στην Παναγία ως
προστάτιδα των επιτόκων γυναικών, γι’ αυτό και ο εορτασμός του ναού τελείται
στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Γενεσίου της Θεοτόκου. Ωστόσο η ιστορία φανέρωσε
και μια άλλη κρυφή, αλληγορική έννοια της επωνυμίας «Αγία Δύναμη»: ο ναΐσκος
αυτός αποτέλεσε στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 ουσιαστική Δύναμη για τους
Έλληνες αγωνιστές.

Έτσι η επωνυμία του Ναού της Γεννήσεως της Θεοτόκου «Αγία
Δύναμις» οφείλεται
, κατόπιν ευρείας αποδοχής του λαού: α) στη Δύναμη του ήρωα
Ηρακλή, β) στη Δύναμη της επιτόκου γυναίκας που παίρνει από την εικόνα της
Γεννήσεως της Θεοτόκου, προκειμένου να φέρει στον κόσμο παιδί, μια νέα ζωή, γ)
στα χρόνια της επανάστασης του 1821 στη Δύναμη του Έλληνα αγωνιστή και δ)
σήμερα στα χρόνια της αποδυνάμωσης, της χαλάρωσης, της διάβρωσης, της διάλυσης,
της σήψης, της μόλυνσης και της ρύπανσης (οικογενειακής, κοινωνικής,
πνευματικής, ηθικής, περιβαλλοντικής, ατμοσφαιρικής) η «Αγία Δύναμη» αποτελεί
τη δύναμη της ψυχής, την ενδυνάμωση την πνευματική, την αντίσταση την ηθική του
κάθε ευλαβούς ταπεινού προσκυνητή.

Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821, σε ένα σπιτάκι μέσα στο
Μετόχι και κοντά στην Αγία Δύναμη, ο γνωστός πυροτεχνίτης Μαστροπαυλής
κατασκεύαζε πυρομαχικά για λογαριασμό των Τούρκων που βρίσκονταν οχυρωμένοι στο
Κάστρο. Όμως, στα χέρια των Τούρκων έφτανε μόνο ο μικρός αριθμός πολεμοφοδίων
που παρασκευάζονταν με βραδύ ρυθμό κατά τη διάρκεια της μέρας. Το μεγαλύτερο
μέρος των πυρομαχικών, τα οποία παρασκευάζονταν με πυρετώδεις ρυθμούς τη νύχτα,
παραλάμβανε το πρωί κρυφά, μέσα στο κοφίνι με τα άπλυτα, η κυρά Μανώλαινα
Μπινιάρη, η οποία τα μετέφερε ως τον Ιλισό, στην πηγή της Καλλιρρόης. Από εκεί,
το μπαρούτι και τα φυσέκια μεταφέρονταν από έμπιστα πρόσωπα στο Μενίδι, όπου
είχαν συγκεντρωθεί οι επαναστάτες για την εξέγερση της 25ης Απριλίου του 1821.

Μέσα στο Μετόχι, στην «κρυψώνα της Πεντέλης», έκρυψαν οι
πατέρες κατά την επιδρομή του Ομέρ Βρυώνη στη Στερεά Ελλάδα τα κειμήλια της
Μονής. Ιερά σκεύη, άμφια, άγια λείψανα, τα έγγραφα των ιδιοκτησιών της Μονής,
Σουλτανικά φιρμάνια και Πατριαρχικά σιγίλια καταστράφηκαν, όταν οι Τούρκοι
στρατιώτες, άγνωστο με τίνος υπόδειξη, ανακάλυψαν την κρυψώνα.

Η επαναστατική Δύναμη, όμως που παρείχε το Μετόχι, δεν
εξαντλήθηκε εκεί. Διοχετεύτηκε μέσα από πολλούς δρόμους και κάποιοι από αυτούς
ήταν μυστικοί. Κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναού υπάρχει μια σκάλα που
κατεβαίνει προς τα κάτω. Σε βάθος 15 μέτρων, υπάρχει ένας μεγάλος υπόγειος
χώρος, σαν σπηλιά. Το χώρο αυτό, στα χρόνια του Αγώνα, χρησιμοποιούσαν οι
καλόγεροι της Μονής, σαν εργαστήριο, όπου κατασκεύαζαν πυρίτιδα, σφαίρες και
φυσέκια. Στη συνέχεια, μετέφεραν τα πυρομαχικά μέσω μιας υπόγειας στοάς που
ξεκινά από τον υπόγειο αυτό χώρο και καταλήγει κάπου κοντά στο σημερινό
σκοπευτήριο της Καισαριανής. Εκεί τα παραλάμβαναν χωριάτες με μουλάρια και τα
μετέφεραν στους Αγωνιστές, ενώ οι καλόγεροι επέστρεφαν σο υπόγειο εργαστήριό
τους.

Ο χώρος αυτός κάτω από το ιερό της Αγίας Δύναμης, όπως και η
στοά που ξεκινά από αυτόν, δηλώνει την προγενέστερη ύπαρξη υπόγειας ζωής. Τους
τοίχους του κοσμούν παλιές τοιχογραφίες και σκαλισμένες παραστάσεις πουλιών,
φύλλων αμπέλου και αγγέλων που κρατούν ρομφαίες. Όλα δείχνουν πως πρόκειται για
κάποιον τόπο λατρείας. Μικρές κολώνες, σπασμένες ή γερμένες στο έδαφος, ανάγουν
χρονολογικά ακόμη πιο πίσω, στην αρχαιότητα, ίσως στο Ναό του Ηρακλή.

Η ύπαρξη αρχαϊκών στοιχείων, άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό
πολλών ναών της Τουρκοκρατίας, αφού για την κατασκευή τους χρησιμοποιούνταν
ανάγλυφα κομμάτια παλαιοτέρων ναών, αρχαία ή, αργότερα, χριστιανικά.
Συγκεκριμένα, η εξωτερική θύρα της Αγίας Δυνάμεως φέρει μαρμάρινο πλαίσιο με
χριστιανικά σύμβολα.

Ο ναός φέρει γενικότερα την αρχιτεκτονική της εποχής της
Τουρκοκρατίας. Είναι μια μικρών διαστάσεων μονόκλιτος βασιλική με ξύλινη στέγη,
για την κεράμωση της οποίας χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι κοίλοι στρωτήρες και
σωληνωτοί καλυπτήρες.

Η όψη του ιερού είναι κυκλική. Στην ανατολική πλευρά του
ναού διαγράφονται τρεις ημικυκλικές αψίδες. Η κεντρική είναι μεγαλύτερη και
εξέχει, ενώ οι δυο μικρότερες, πλάγιες αψίδες εγγράφονται στο εσωτερικό του
τοίχου.

Τα παράθυρα είναι στενά σαν πολεμίστρες, ενώ η θύρα
βρίσκεται στο μέσο του δυτικού τοίχου και φέρει μαρμάρινο πλαίσιο. Μπαίνοντας ο
προσκυνητής αντικρίζει επί του βορείου τοίχου, με σειρά από την είσοδο προς το
ιερό, τις τοιχογραφίες της Αγίας Μαρίνας, της Αγίας Ειρήνης, της Αγίας
Παρασκευής, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Διονυσίου και του Αγίου Ιεροθέου.
Στον νότιο τοίχο και με σειρά από το ιερό προς την έξοδο απεικονίζονται η Αγία
Φιλοθέη, η Αποτομή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, η Αγία Αικατερίνη και η
Αγία Κυριακή.