Του Ηλία Καραβόλια,
Πολλές φορές η οικονομική θεωρία αποδεικνύεται ως πολύτιμο αγαθό για τις κοινωνίες, αρκεί η ιδεολογία και οι δογματικές αντιλήψεις να μην τυφλώνουν τους τεχνοκράτες και τους πολιτικούς που ασκούν οικονομική πολιτική. Όταν όμως ζεις στην Αθήνα, αλλά οι αποφάσεις λαμβάνονται στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο , στην Ουάσιγκτον, τότε καλό είναι να γνωρίζεις πώς χρησιμοποιούν την οικονομική θεωρία τα κέντρα αποφάσεων και πώς τελικά αυτή η θεωρία συνδράμει σε λύσεις προβλημάτων, όπως αυτό που ζούμε σήμερα με την παρατεταμένη ύφεση λόγω λιτότητας.
Σεβαστές φωνές της ευρωπαικής κοινότητας των οικονομολόγων, όπως οι Jean Pisani-Ferry και Guntram Β. Wolff , διατυπώνουν την άποψη ότι η επικείμενη Τραπεζική Ένωση
στην Ευρωζώνη είναι.‘… μια τολμηρή κίνηση, καθώς και μια ικανοποιητική απάντηση στον αυξανόμενο οικονομικό κατακερματισμό της ευρωζώνης…’ (http://blogs.ft.com/the-a-list/2012/09/17/a-five-step-guide-to-european-banking-union/?#axzz26iYmLBnh) . Αναρωτιέμαι τελικά πώς κάποιοι άνθρωποι μπορούν τόσο ανοιχτά και τόσο απροκάλυπτα να δηλώνουν( με άλλα λόγια πάντα) το προφανές : ότι οι ηγέτες της Ευρωζώνης αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια τραπεζική ένωση καθαρά και μόνο για να αποτρέψουν την αστάθεια και την αφερεγγυότητα των τραπεζών. Θα πει κάποιος ότι αυτό είναι αναγκαίο( η σταθερότητα του πιστωτικού συστήματος). Συμφωνώ και προσυπογράφω . Όμως, τεχνικές σταθερότητας και εμπέδωσης κλίματος εμπιστοσύνης, μέθοδοι επαναφοράς της φερεγγυότητας στον θεσμό της τραπεζικής πίστης αλλά και αποφάσεις στήριξης της κεφαλαιακής επάρκειας πολλών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα από αυτό που προσπαθούν μεθοδικά να δημιουργήσουν στις Βρυξέλλες οι Γερμανοί τραπεζίτες, συνεπικουρούμενοι από το λονδρέζικο τραπεζικό λόμπι αλλά και την γαλλική χρηματοπιστωτική ελίτ.
Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι σε περιόδους κρίσης και κατάρρευσης της εμπιστοσύνης στο διατραπεζικό σύστημα, στα πλαίσια μιας νομισματικής ένωσης όπως η Ευρωζώνη, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την ‘…αυξημένη σημασία των κεντρικών τραπεζών στη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών συστημάτων, συμπληρώνοντας τη διαμεσολάβηση στην αγορά χρήματος, εκτελώντας κρίσιμες δραστηριότητες σε ορισμένες αγορές κεφαλαίων και αντισταθμίζοντας τις διακρατικές ροές κεφαλαίων..’ όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 3 της Έκθεσης για την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα του ΔΝΤ (GSFR). Η ίδια Έκθεση όμως σχεδόν κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, λέγοντας ότι ‘… αυτές οι παρεμβάσεις ενδέχεται να έχουν αρνητικές παράπλευρες επιδράσεις εάν διαρκέσουν για πολύ…’ Και φυσικά, η Έκθεση δεν αναφέρεται στις ευρωπαικές κεντρικές τράπεζες κάθε χώρας, αλλά στην ΕΚΤ, στην FED, στην Bank of China, κ.α . Και ούτε αναφέρεται μόνο στις ποσοτικές παρεμβάσεις( αγορές ομολόγων, προσφορά χρήματος) αλλά κυρίως στις εποπτικές, ρυθμιστικές και παρεμβατικές δράσεις των κεντρικών αρχών. Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι όσο αναγκαίο είναι για τις οικονομίες της Ευρωζώνης- τις σημερινές ασθμαίνουσες οικονομίες με υψηλή ανεργία και ελλείμματα- να έχουν κοινές εποπτικές αρχές, κοινά ρυθμιστικά όργανα και ενιαία δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, τόσο επικίνδυνο είναι να ξεκινήσει μια κατάσταση εξαιρετικά πολύπλοκη, τεχνικά δυσκίνητη και τελικά αμφιλεγόμενη.
Κατ αρχήν , μια κοινή εποπτεία χωρίς ταυτόχρονη δημοσιονομική υποστήριξη, σημαίνει το προφανές : στο τέλος οι φορολογούμενοι κάθε έθνους θα πρέπει να πληρώσουν για τις αποτυχίες της εποπτείας της ΕΚΤ. Δεύτερο ζητούμενο που σκοπίμως δεν συζητείται και δεν αναλύεται: με ποια κριτήρια άραγε , 6000 τράπεζες στην Ευρωζώνη θα μπουν στην εντατική παρακολούθηση ; Όσες πέρασαν φέτος τα περίφημαstress-tests, άραγε θεωρούνται αρκετά υγιείς , οπότε και εξαιρούνται ; Και επειδή πλέον έγινε της μόδας το περίφημο εργαλείο της bad bank , δηλαδή να πετάμε στους φορολογούμενος την τοξική πλευρά ενός ιδρύματος και στους ιδιώτες ‘σωτήρες’ το υγιές κομμάτι μιας τράπεζας, άραγε το κόστος των χρεών στις όποιες badbanksγεννηθούν, θα αφεθεί στους υπαίτιους αυτών; Δηλαδή στους πιστωτές και στις εθνικές εποπτικές αρχές, και έτσι πάλι θα έχουμε περιπτώσεις όπου η φερεγγυότητα του Ελληνικού, του Ιταλικού, του Ισπανικού Δημοσίου θα τίθεται σε κίνδυνο;
Αγνοούν σκοπίμως οι ειδικοί στις Βρυξέλλες το αυτονόητο: τα εθνικά τραπεζικά συστήματα στην Ευρώπη είναι σχεδόν διαφορετικής δομής και προσανατολισμού. Σε Πορτογαλία, Ελλάδα πχ, υπάρχουν συγκεκριμένες μετοχικές ομάδες, σχεδόν εγχώριων συμφερόντων, που ελέγχουν το παιχνίδι. Στην δε Γαλλία , η διεθνής εξάπλωση των πιστωτικών ιδρυμάτων της έχει ουσιαστικά εγκαταστήσει έναν σχεδόν μόνιμο συστημικό κίνδυνο, για όλη την Ευρωζώνη. Το ίδιο και στην Ιταλία, ενώ οι Γερμανοί έχουν μόνο έναν πυλώνα που συγκεντρώνει τα ανοσοποιητικά στοιχεία του συστήματος: την Deutsche Bank, έναν όμιλο παγκοσμίου βεληνεκούς, και ακολουθούν κάποιες ελάχιστες μεσαίες τράπεζες με γερμανική κυρίως παρουσία , καθώς και εκατοντάδες μικρές τοπικές τράπεζες. Όμως, οι προνοητικοί Γερμανοί έχουν έξι (!) διαφορετικά συστήματα εγγύησης των καταθέσεων, ακριβώς επειδή έχουν ανισότητες μεγεθών εντός του πιστωτικού συστήματος.
Δεν πρέπει να αγνοούμε την Ιστορία: οι μεγάλες τραπεζικές κρίσεις συνεπάγονται αναγκαστικές σημαντικές δημοσιονομικές δαπάνες. Σχεδόν στις μισές κρίσεις του αιώνα μας, στις προηγμένες οικονομίες, το άμεσο κόστος διάσωσης του τραπεζικού συστήματος για τον προϋπολογισμό ενός κράτους ξεπερνά το 12 % του ΑΕΠ κάθε χώρας.( http://www.bruegel.org/nc/blog/detail/article/912-the-imf-global-financial-stability-report-restoring-confidence-and-progressing-on-reforms/ Αυτό και μόνο το μέγεθος επιβάλλει το αυτονόητο σήμερα : να γίνουν άμεσα ρυθμίσεις επιμερισμού των οικονομικών βαρών πριν εμφανιστεί το κόστος στις κοινωνίες ! Γιατί η πραγματικότητα δείχνει ότι έχουμε βυθιστεί εδώ και τρία χρόνια σε μια ‘εποικοδομητική ασάφεια’ ,σε σχέδια για ισχυρό θεσμικό πλαίσιο, σε υπερ-δομικές οργανωτικές βάσεις, σε μαραθώνιες ασαφείς μηχανικές εφευρέσεις ( EFSF/ESM) που δήθεν λειτουργούν ως μαξιλάρια ασφαλείας και μηχανισμοί διάσωσης, αλλά μάλλον προσφέρουν ψυχολογικό φράχτη , μια εικόνα δηλαδή δήθεν ισχυρής δομής διακυβέρνησης και άμεσης δράσης.
Σήμερα, δεν υπάρχει στην Ευρωζώνη ξεκάθαρη απεικόνιση για το εκκρεμές μεταξύ των κανονιστικών ρυθμίσεων και της επώδυνης-όπως αποδείχθηκε- απελευθέρωσης στην κινητικότητα των κεφαλαίων. Υποτίθεται ότι χρειαζόμαστε Αγορές και Οργανισμούς που να είναι πιο διαφανείς, πιο απλοί και λιγότεροι μοχλευμένοι. Τον Απρίλιο φέτος, συμμετείχα διαδικτυακά σε forum με θέμα ‘Onemoney, nomarket – thedébâcleofEuropeanfinancialintegration’, του Ινστ/του Bruegel. Άκουσα με έκπληξη να συζητείται ,για ακόμη μια φορά, αν είναι ή όχι αποδοτική η επιβολή φόρων επί των αρνητικών externalities( ανωμαλιών/στρεβλώσεων)! Δηλαδή, πάλι λόγω δογματικής προσκόλλησης σε ζητήματα που όντως δεν είναι αποδοτικά σε γενικό επίπεδο( φορολογία), θα επιτρέψουμε ώστε η ‘εσωτερικότητα’ σε κάποιες δράσεις από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, δηλαδή οι αδιαφανείς διοικητικές και στενά ιδιοτελείς αποφάσεις κάποιων, να μας οδηγήσουν πάλι σε ένα ασταθές χρηματοπιστωτικό σύστημα !
Στα σχέδια κοινής τραπεζικής εποπτείας και εξυγίανσης του συστήματος, είναι αναγκαίο να απαιτηθεί νομικός διαχωρισμός συγκεκριμένων ριψοκίνδυνων χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων( πχ trading ) από τις παραδοσιακές δραστηριότητες ενός τραπεζικού ομίλου. Πιο απλά: χρειάζεται η περίφημη επιτροπήLikkannen να εναρμονιστεί σε μεγάλο βαθμό τόσο με τον κανόνα Volcker στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και με την πρόταση Vickers στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μπορεί ΗΠΑ, Αγγλία, Ευρώπη να έχουν διαφορετικές δομές οικονομικών και πιστωτικών συστημάτων, αλλά έχουν το ίδιο τεράστιο πρόβλημα: ύφεση. Και όπως σωστά άκουσα πρόσφατα σε κάποια εκπομπή στο Λονδίνο, ο διαχωρισμός των σύνθετων τραπεζικών δραστηριοτήτων σε απλούστερα μέρη, θα επιτρέψει ώστε να επανεκτιμηθεί η πειθαρχία της αγοράς και να δούμε ξανά δύο παλιούς μύθους που μας έφεραν ως εδώ, μεταξύ άλλων: toobigtofail, toocomplextoprice.
Διότι ζούμε εν μέσω λιτότητας των κοινωνιών , σε μια Ευρώπη όπου οι 20 μεγαλύτερες τράπεζες ελέγχουν περίπου το 50% του συνολικού όγκου των τραπεζικών μεγεθών . Μια πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ (October 2012, OECD Interim Economic Assessment). δείχνει ότι οι επιδοτήσεις που λαμβάνουν οι τράπεζες αυτές με τη μορφή των ρητών ή σιωπηρών εγγυήσεων διάσωσης, αποτελούν ένα σημαντικό μέρος των ετήσιων κερδών τους….