ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Του
Προκόπη Παυλόπουλου
Βουλευτή, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η βαθειά και πολύπλευρη οικονομική κρίση, που πλήττει ακάθεκτη τα κράτη του ευρωπαϊκού νότου και ιδίως τη Χώρα μας, τείνει σταδιακώς, λόγω της σύνθεσης και της διάρκειάς της, να μετατραπεί και σε διαβρωτική κρίση θεσμών. Άκρως ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της κρίσης των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας -κυρίως υπό την κοινοβουλευτική της έκφανση- όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από την οικονομική αποστέωση της μέσης αστικής τάξης, εξ αιτίας της δραματικής απομείωσης της ιδιοκτησίας, πρωτίστως δε της
ακίνητης, υπό συνθήκες παρατεταμένης ύφεσης και δεινής υπερφορολόγησης.
​Ι. Στην, ήδη κλασική, μελέτη του «Πολιτισμός» (2011) ο μεγάλος σύγχρονος ιστορικός Niall Ferguson επιχειρεί μια, μεθοδολογικώς ολιστική, εξήγηση του φαινομένου της μετά τον 15ο αιώνα μ.Χ. πλανητικής, σχεδόν, επικυριαρχίας του δυτικού πολιτισμού και της συνακόλουθης ισχύος της Δύσης. Και την αποδίδει, τουλάχιστον κατά βάση, στο ότι σ’αντίθεση προς άλλες πνευματικώς και τεχνολογικώς προηγμένες κοινωνίες, η Ευρώπη δημιούργησε θεσμούς και εξελίχθηκε μέσω αυτών.
Α.- Ως τέτοιους θεσμούς ο Ferguson θεωρεί τα, κοινωνικοοικονομικής προέλευσης, μορφώματα, τα οποία επέτρεψαν την «τυποποίηση» ενός συνόλου κανόνων που διαφυλάσσουν αλλά και ανανεώνουν διαρκώς την ποιότητα της δυτικής κουλτούρας σ’έξι συγκεκριμένους τομείς. Ένας απ’αυτούς είναι και η ατομική ιδιοκτησία, η οποία σήμερα, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του ευρωπαϊκού δικαίου, νοείται ως σύνολο περιουσίας -ήτοι αμάλγαμα εμπράγματων και ενοχικών δικαιωμάτων- που, υπό τα θεμελιώδη δεδομένα του καπιταλιστικού συστήματος, επιτρέπει στον Άνθρωπο ν’αναπτύξει ελευθέρως την προσωπικότητά του, συμμετέχοντας υπό όρους υγιούς ανταγωνισμού και αξιοκρατίας στην κοινωνική και οικονομική ζωή.
Β.- Σύμφωνα με τα κατά τ’ανωτέρω δεδομένα, και πρωτίστως με αφετηρία την κατοχύρωση του δικαιώματος στην ατομική ιδιοκτησία μετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, ο θεσμικός αυτός πυλώνας του δυτικού πολιτισμού οδήγησε:
1. Πρώτον, στη διαμόρφωση του κράτους δικαίου. Ήτοι του κράτους, του οποίου τα όργανα δρουν μόνο στο πλαίσιο προϋφιστάμενων κανόνων δικαίου, με κατάλληλες κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασής τους από τα όργανα αυτά.
2. Και, δεύτερον, στην καλλιέργεια των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας -με κορωνίδα την κοινοβουλευτική της έκφανση, η οποία επικεντρώνεται στην μέσω της κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης ανάδειξη του εκάστοτε κυβερνώντος σχήματος- ως συστήματος έμμεσης εκπροσώπησης της αναδυόμενης μέσης αστικής τάξης. Μιας τάξης η οποία, με ιδεολογική «σημαία» τον οικονομικό φιλελευθερισμό, κινείται εκπροσωπώντας τάσεις γενικευμένου κοινωνικού επεκτατισμού μ’ εμβλήματα την ελευθερία -άρα τα θεμελιώδη δικαιώματα- και την αρχή της ισότητας, υπό την αναλογική εκδοχή της.
ΙΙ. Αυτή την αντιπροσωπευτική δημοκρατία υπονομεύει καταλυτικά η βαθιά κι επίμονη οικονομική κρίση που βιώνουμε, ιδίως στη Χώρα μας, μέσα από τις ακόλουθες ατραπούς:
Α.- Οι, νεοφιλελεύθερης προέλευσης και νοοτροπίας, πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζονται για ν’αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση, όλως αντιθέτως την επιδεινώνουν. O Paul Krugman, στην πρόσφατη μελέτη του «Τέλος στην ύφεση τώρα» (2012), κατέδειξε πώς οι πολιτικές λιτότητας, σε συνδυασμό με την άκριτη και άκρατη υπερφορολόγηση του εισοδήματος, βαθαίνουν την ύφεση και οδηγούν, σχεδόν μαθηματικά, στην αποδυνάμωση της ατομικής ιδιοκτησίας. Συνακόλουθα στην ερήμωση της αγοράς και, εν τέλει, στην αδυναμία ενεργοποίησης στοιχειώδους αναπτυξιακής προοπτικής. Κατά το ίδιο πνεύμα ο Krugman καταλήγει στην ανάγκη άμεσης υιοθέτησης μεθόδων κρατικού παρεμβατισμού κεϋνσιανής αντίληψης, όπως αυτή αντιμετώπισε την οικονομική ρεστία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Β.- Στο ίδιο, περίπου, μήκος κύματος ο Joseph Stiglitz αναλύει πώς, μέσα σ’αυτό το σαχαρικό οικονομικό τοπίο, οι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας καταβάλλουν βαρύ «Το τίμημα της ανισότητας» (2012): Η νεοφιλελεύθερη λιτότητα υπό συνθήκες ύφεσης διαλύει τη μέση αστική τάξη οδηγώντας, εξαιτίας τόσο της ανεξέλεγκτης δράσης των αγορών όσο και της οικονομικής απορρύθμισης, στα δύο άκρα: Συγκεκριμένα αφενός στη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια μιας ελάχιστης μειοψηφίας και, αντιστρόφως, στην πλήρη οικονομική απαξίωση του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους του κοινωνικού συνόλου. Αφετέρου δε στην εκκόλαψη -με σημεία μάλιστα «δυναμικής» εισόδου στην κοινοβουλευτική κονίστρα- επικίνδυνων αντιδημοκρατικών παραφυάδων, οι οποίες ξυπνούν τους χειρότερους εφιάλτες του δραματικού λυκόφωτος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
​Ζώντας στην Ελλάδα του σήμερα αντίστοιχους εφιάλτες που στοιχειώνουν το τελευταίο οχυρό άμυνας, δηλαδή τους δημοκρατικούς θεσμούς, έχουμε χρέος ν’απευθύνουμε, για λόγους εθνικής επιβίωσης, μια διπλή ηχηρή άρνηση: Πρώτον, σ’εκείνους που, λες και διακατέχονται από το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης», θεωρούν «ευλογία» αυτή την πολιτική λιτότητας, αντιτάσσοντάς τους την ανάγκη αναβίωσης ενός λελογισμένου και ορθολογικού κρατικού παρεμβατισμού, ως δύναμης εκκίνησης της ανάπτυξης, όπως προέτρεπε υπό ανάλογες συνθήκες ο J.M. Keins. Και, δεύτερον, σ’εκείνους που, παραμένοντας αθεράπευτοι θαυμαστές μιας θνησιγενούς «οικονομικής μόδας», συνεχίζουν να κραυγάζουν: «Λιγότερο κράτος»!. Κι’αυτό διότι το πραγματικό διακύβευμα, και για τη Δημοκρατία, δεν είναι κατ’ανάγκη το λιγότερο κράτος. Αλλά ένα καλύτερο, αξιοκρατικό και αποτελεσματικό κράτος, ικανό ν’ αναστηλώσει το κράτος δικαίου και, ιδίως , το κοινωνικό κράτος δικαίου. Χωρίς το οποίο το ελληνικό αλλά και το ευρωπαϊκό, γενικότερα, ανεκτίμητο «δυτικό πολιτισμικό κεκτημένο» θα καταρρεύσει, φυσικά με ανυπολόγιστες συνέπειες σε παγκόσμια κλίμακα.