Παγκόσμια Οικονομία: Φούσκα ήταν και έσκασε…

“Πώς διάβολο έσκασε η φούσκα της προ ολίγου ανθηρής παγκόσμιας οικονομίας;” Αναρωτιούνται οι δόκτορες οικονομολόγοι, χρυσοπληρωμένοι γκουρού της χρηματοπιστωτικής επιστήμης (απάτης). “Τι συνέβη από τη μια στιγμή στην άλλη κι έσπασε η φούσκα μας;” Μα άνθρωποί μου, ω εσείς άξιοι υπηρέτες του θεού του χρήματος (Μαμμωνά), δε σας είπε ποτέ η γιαγιά σας στα παραμύθια ότι οι φούσκες έτσι ξαφνικά σπάζουν; Από τη μια στιγμή στην άλλη το παθαίνουν. Δε σπάζουν σταδιακά. Έχετε δει κανένα μπαλόνι να σπάζει λίγο-λίγο; Το φουσκώνεις, το ξαναφουσκώνεις, το τρομπάρεις, το ξανατρομπάρεις, και σε κάποια στιγμή που εσύ ανυποψίαστος το καμαρώνεις που έγινε τόσο μεγάλο, επέρχεται η ρήξη και σούρχονται τα κομμάτια κατακέφαλα. Αυτό συνέβη και τώρα, ενώ οι οικονομικοπολιτικοί ηγέτες της συμφοράς τρέχουν και δε φτάνουν απαρηγόρητοι. Τους καημένους τους λυπάμαι! Προκάλεσαν φθίση στην “αγελάδα” που τους έδινε γάλα – το λαό – και τώρα δεν έχουν ποιον ν’ αρμέξουν, οι τρισάθλιοι… Για ελάτε στη θέση τους. Τι να σας πω, εγώ συμμερίζονται την αγωνία τους.

Ας κάνουμε όμως ένα σύντομο οδοιπορικό στο παρελθόν, μπας και βγάλουμε καμιά άκρη για το πώς φτάσαμε στα σημερινά αδιέξοδα. Τα πράγματα εξελίχθηκαν κάπως έτσι: Στην πρωτόγονη εποχή οι άνθρωποι συναλλάσσονταν με τα προϊόντα που παρήγαγαν. Ο ένας πρόσφερε δυο τενεκέδες λάδι, π.χ., κι ο άλλος που ήταν μάστορας του έδινε ένα εργαλείο που είχε φτιάξει. Ένας πτηνοτρόφος πρόσφερε είκοσι αυγά κι έπαιρνε μια σακούλα αλεύρι, και ούτω καθεξής. Έτσι οι άνθρωποι τον παμπάλαιο καλό καιρό είχαν ό,τι ακριβώς χρειάζονταν για να επιβιώσουν. Τίποτα περισσότερο, διότι όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, το περισσόν είναι εκ του πονηρού. Σιγά-σιγά, όμως, οι άνθρωποι εξελίσσονταν – σε γνώση αλλά όχι και σε ήθος – και επινόησαν το άτιμο το χρήμα, τον πατέρα πάσης κακίας όπως προέκυψε. Οι συναλλαγές τώρα γίνονταν είδος με χρήμα, και οι συλλέγοντες το χρήμα έφτιαξαν τις τράπεζες για να το αποθηκεύουν και να το δανείζουν με το αζημίωτο. Το χρήμα, όμως, έφερε την απληστία για όλο και πιο πολύ από δαύτο, κι έτσι προέκυψε η μετά μοχθηρίας εκμετάλλευση ανθρώπου από ανθρωποειδές, κατά τα γνωστά και καθιερωμένα πλέον στην οικουμένη.

Ωστόσο οι άπληστοι πρωθιερείς του Μαμμωνά δεν αρκέστηκαν στις τράπεζες. Αργότερα επινόησαν το θεσμό του Χρηματιστηρίου ώστε οι επιχειρήσεις ν’ αντλούν ζεστό χρήμα από τον κοσμάκη που το αποταμίευε φασούλι το φασούλι. Σκέφτηκαν οι ευεργέτες της ανθρωπότητας: «Τι να τις κάνει ο λαός τις αποταμιεύσεις αφού δεν ξέρει ούτε πώς να ζήσει ούτε πώς να επενδύσει; Ας τον απαλλάξουμε από το περιττό βάρος για να περπατάει πιο ανάλαφρα και να μας υπηρετεί με μεγαλύτερη αφοσίωση. Άλλωστε τα πρόβατα κάθε τόσο χρειάζονται κούρεμα. Περιττό μαλλί σημαίνει περιττό βάρος.»

Στο αρχικό στάδιο του απατηλού θεσμού του χρηματιστηρίου, το παραμύθι ήταν ότι ο μικροαποταμιευτής θ’ αγόραζε μετοχές μιας εταιρείας, και αν η εταιρεία στο τέλος μιας περιόδου παρουσίαζε κέρδη, θα ’παιρνε κι αυτός το μερδικό του. Τούτο ακουγόταν ωφέλιμο και νόμιμο, και οι μικροεπενδυτές προχωρούσαν στην αγορά μετοχών με την κρυφή περηφάνια ότι γίνονταν κι αυτοί ψιλοεπιχειρηματίες, χωρίς να έχουν τον πονοκέφαλο της διαχείρισης. Μάλιστα, αν είχαν “καλή τύχη” ή πληροφόρηση, κάποιοι κάποτε “κέρδιζαν” αρκετό χρήμα – δηλαδή το αφαιρούσαν κι αυτοί από ξένες τσέπες. Διότι ο κοινός νους υπαγορεύει ότι δεν υπάρχει κερδισμένος χωρίς αντίστοιχο ή αντίστοιχους χαμένους.

Γρήγορα, όμως, το χρηματιστήριο εξελίχτηκε σε θεσμοθετημένο τζόγο, με συνέπεια την κατά τακτά διαστήματα ολοκληρωτική σφαγή των αμνοεριφίων, κι όχι ένα απλό κούρεμα. Ήταν οι λεγόμενοι χρηματιστηριακοί κύκλοι της τεχνητής ανόδου και του βίαιου καταποντισμού της αξίας των μετοχών. Οι επιτήδειοι (παίκτες) μπαινόβγαιναν – με τη στήριξη της κατάλληλης νομοθεσίας – καμιά τριανταριά φορές την ημέρα, πουλώντας μετοχές που δανείζονταν από τους χρηματιστές και επενδύοντας αέρα κοπανιστό. Πλείστα όσα απατηλά χρηματιστηριακά προϊόντα επινοήθηκαν από νοσηρούς εγκεφάλους και θεσμοθετήθηκαν από τις εξαρτημένες κυβερνήσεις των κρατών, με υποτιθέμενο στόχο να μπορούν οι επιχειρήσεις ν’ αντλούν ζεστό χρήμα για την ανάπτυξή τους. Αντί όμως για τις επιχειρήσεις το χρήμα το αντλούσαν από τις τσέπες των μικροαποταμιευτών τα ντόπια και ξένα κοράκια που με βουλιμία έφταναν από τα τέσσερα σημεία του πλανήτη για να λάβουν μέρος στο αχνιστό συμπόσιο και να ξεκοκαλίσουν τ’ αρνοκάτσικα που βλακωδώς είχαν ξεστρατίσει στα σκοτεινά λημέρια του χρηματιστηριακού καιάδα.

Ως γνωστόν, ο “ιερός” και “σωτήριος” θεσμός του Χρηματιστηρίου (ΧΑΑ) γνώρισε πρωτόγνωρη άνθιση στη χώρα μας επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Σημίτη – ενός από τους 100 μεγάλους Έλληνες του Σκάι! – και τότε, για πρώτη φορά στην ιστορία, ο αριθμός εκείνων που έκαναν τη μοιραία βουτιά στη λίμνη με τα πιράνχας είχε εκτοξευτεί από 200.000 στο 1.800.000! Κουτσοί, στραβοί, καπιταλιστές, σοσιαλιστές και κομμουνιστές, έτρεξαν τότε ασθμαίνοντας προς τη Σοφοκλέους να πάρουν κι αυτοί κανά μεζέ από το πλούσιο συμπόσιο του χρηματιστηριακού πάρτι, χάνοντας έτσι την αθωότητά τους. Από κει και μετά τίποτα πια δεν θα ήταν ίδιο στη ζωή τους. Θα ζούσαν ένα καθημερινό μαρτύριο: «Να μπω ή να μη μπω; Κι αν μπω, που στο διάολο να μπω, όταν έχω μπροστά μου τόσες εκατοντάδες εισηγμένες; Κι αν μπω εδώ ή εκεί, πότε να βγω; Αχ γιατί βγήκα τότε που βγήκα! Αχ γιατί δεν μπήκα τότε που έπρεπε να μπω!» Και παραμιλούσαν οι νεόκοποι “επενδυτές”, κι έβλεπαν εφιάλτες τις νύχτες, ενώ γιατροί ξεχνούσαν βελόνες μέσα στα σπλάχνα του ασθενή καθώς έδιναν εντολές στο χρηματιστή τους κατά τη διάρκεια χειρουργείου.

Το ιλιγγιώδες φούσκωμα του ναού του θεσμοθετημένου τζόγου, κοινώς “ανεμογκάστρι”, κόλαζε ακόμη και αγίους. Χαμός έγινε τότε σε όλη την επικράτεια. Κάθε παραμάγαζο και εισηγμένη, κάθε αποθήκη και χρηματιστηριακό γραφείο, κάθε τυχάρπαστος και χρηματιστής. Αυτά συνέβαιναν στα σωτήρια έτη 1998-1999, και είχαν φουσκώσει τα μυαλά του Κ. Σημίτη και του τότε τσάρου της Οικονομίας Γ. Παπαντωνίου, που είχαν αποδώσει τη φούσκα του χρηματιστηρίου στην τάχατες άνθιση της ελληνικής οικονομίας, κούνια που τους κούναγε… «Το χρηματιστήριο είναι ο καθρέπτης της Ελληνικής Οικονομίας», έλεγε και ξανάλεγε σε κάθε ευκαιρία ο Κώστας Σημίτης, μη μπορώντας να κρύψει το χαρακτηριστικό χαμόγελο της ψευδαίσθησης. Όμως η απελπισία και η απόγνωση για τους ανυποψίαστους νεοφώτιστους (νεοσκότιστους) μικροεπενδυτές-μικροτζογαδόρους θ’ ακολουθούσαν με νομοτελειακή ακρίβεια πολύ σύντομα, και ο ανάλγητος ηθικός αυτουργός της σφαγής, Κ. Σημίτης, θα τους πέταγε στα μούτρα το παροιμιώδες εκείνο «Ας πρόσεχαν!». (Βλέπε και δωρεάν βιβλίο μου εδώ.)

Με τον ενθουσιασμό των πλασματικών χρηματιστηριακών κερδών ήρθε και η έντονη φαγούρα για περισσότερα κέρδη (διάβαζε, ‘θεσμοθετημένη υπεξαίρεση’), και για μεγαλύτερη άνθιση (τεχνητό φούσκωμα) της χειμαζόμενης ελληνικής οικονομίας, κι έτσι οι οικονομικοπολιτικοί μας ταγοί στράφηκαν προς τα απατηλά Παράγωγα! Εκεί είχαμε μείνει πολύ πίσω κι έπρεπε ν’ ακολουθήσουμε τους ξένους για να μην υστερούμε σε τίποτα. Μου θυμίζει τη λαϊκή παροιμία «Τ’ ακούσαν οι γυμνόκωλοι», με το συμπάθιο. Έτσι, πάντα επί της σωτήριας κυβέρνησης Σημίτη, εγκαινιάστηκε το Χρηματιστήριο των Παραγώγων (στοιχημάτων)! Αυτό θα έλκυε περισσότερους ξένους θεσμικούς επενδυτές, είπαν στο Πανελλήνιο οι απατηλές κυβερνητικές και δημοσιογραφικές σειρήνες, και θα έρχονταν καλύτερες μέρες για όλους. Κανείς βέβαια από τους ανυποψίαστους μικροεπενδυτές δεν έμπαινε στον κόπο να σκεφτεί: «Οι ξένοι τι έρχονται να κάνουν; Μας αγαπάνε κι έρχονται για να στηρίξουν την Ελληνική οικονομία ή έρχονται για να μας τ’ αρπάξουν;»

Η συζήτηση για το απατηλό προϊόν είχε αρχίσει ήδη από το 1997, αλλά η υλοποίησή του είχε πολύ καθυστερήσει. Τα διαβόητα Παράγωγα ήλθαν για πρώτη φορά σα σχέδιο νόμου στη Βουλή στις 21 Οκτωβρίου 1997. Εισηγητής του ΠΑΣΟΚ ήταν ο κ. Μαγκριώτης. Τότε ο ομιλητής της Ν.Δ. Δημήτρης Κωστόπουλος είχε πει μεταξύ άλλων:
«Μέσα του το ίδιο το νομοσχέδιο, η ίδια η φιλοσοφία της ανωνύμου εταιρείας Παραγώγων, ενώ περικλείει χρηματιστηριακές πράξεις, έχει πολύ πιο έντονο – απ’ ό,τι έχει σήμερα το απλό Χρηματιστήριο Αξιών – τον κίνδυνο του παιχνιδιού, του τζόγου.(…)
Το πέμπτο και ουσιαστικότερο ερώτημά μου, κύριε Υπουργέ, είναι αν μελετήθηκε το αν υπάρχει κίνδυνος και, όπως είπα προηγουμένως, αντί χρηματιστηριακών πράξεων, να μετατραπεί το Χρηματιστήριο Παραγώγων σε χρηματιστήριο τυχερών παιγνίων και τζόγου, δηλαδή να γίνει καζίνο.(…)
Απαιτείται, λοιπόν, μεγάλη προσοχή και βήμα προς βήμα υλοποίηση του Χρηματιστηρίου Παραγώγων.»

Εξάλλου, ο Βουλευτής του Συνασπισμού Σπυρίδων Δανέλλης είχε τονίσει: «Η ραγδαία ανάπτυξη των αγορών Παραγώγων διεθνώς στα τελευταία χρόνια εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο ασύδοτης κερδοσκοπίας. ‘Έτσι έχουν γιγαντωθεί οι δουλειές αέρα, με τα Παράγωγα να παίζουν ρόλο πρωταγωνιστικό. (…)Σημειώνουμε εδώ ότι, βεβαίως, δεν έχουμε καμία υποχρέωση ως χώρα για τη δημιουργία της αγοράς. Θεωρούμε ότι οι κίνδυνοι από την αγορά αυτή είναι τόσο μεγάλοι, που καθιστούν τα οφέλη μονάχα προσχηματικά για την εισαγωγή του θεσμού. (…)»

Υπερασπιζόμενος τα Παράγωγα, ο τότε Τσάρος της Οικονομίας Γιάννος Παπαντωνίου είχε πει μεταξύ άλλων: «Εκτιμώ ότι είναι ένα λογικό σύστημα, το οποίο θα αποδώσει. Δεν υπάρχει ουσιαστικά ρίσκο για το δημόσιο, δεν υπάρχει εγγύηση του δημοσίου, ούτε τζόγος μπορεί να γίνει, γιατί προβλέπονται περιθώρια, κατάθεση κεφαλαίων, καταβάλλονται εγγυήσεις από τους μετέχοντες και θα υπάρχουν συστήματα διαχείρισης κινδύνου τα οποία θα εισαχθούν και θα εφαρμοστούν με βάση αυτά που ισχύουν στο εξωτερικό. Άρα δεν υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος απ’ αυτόν που είναι συνήθης σε παρόμοια εγχειρήματα.»

Στις 19/06/1999, ΤΟ ΒΗΜΑ είχε αφιερώσει ειδική έκδοση για «Τα Παράγωγα και τα μυστικά τους». Εκεί, μεταξύ άλλων, είχε γραφτεί:
«Ιστορίες χρηματιστηριακής κρίσης και παράγωγα προϊόντα.
(…) Η χρηματιστηριακή αγορά προεξοφλεί τις μελλοντικές αποδόσεις. Στο παρελθόν θεώρησε ότι οι αναδυόμενες αγορές έχουν θετικές προοπτικές και επένδυσε σε αυτές, για να διαπιστώσει στη συνέχεια ότι οι προοπτικές αυτές δεν επαληθεύθηκαν τότε, με αποτέλεσμα να προκύψει η διεθνής χρηματιστηριακή κρίση. Και αυτό συμβαίνει βεβαίως και έχει συμβεί στο παρελθόν καθώς οι επενδύσεις αυτές εμπεριέχουν ρίσκο, αφού στηρίζονται στην πρόβλεψη των γεγονότων η οποία δεν επαληθεύεται πάντοτε. Τα Παράγωγα προϊόντα θεωρήθηκε ότι είχαν τότε σημαντική συμβολή στην ένταση αυτής της κρίσης.(…)»

Παρά τις προειδοποιήσεις για τους κινδύνους, η κυβέρνηση Σημίτη προχώρησε στο σχέδιό της, και οι συναλλαγές (στοιχήματα) στο ελληνικό Χρηματιστήριο Παραγώγων (ΧΠΑ) άρχισαν στις 27 Αυγούστου 1999. Ένα μήνα αργότερα, η εφημερίδα ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, σε άρθρο της με τον τίτλο «Το χρονικό μιας προαναγγελθείσης πτώσης» (29/09/1999) είχε γράψει: «Κέρδη… μέσα στο κραχ στην αγορά παραγώγων.
Η αγορά παραγώγων προσφέρεται ως διέξοδος εκτάκτου ανάγκης από την πτώση της Σοφοκλέους για τους επενδυτές, επισημαίνει ο πρόεδρος του ΧΠΑ κ. Π. Αλεξάκης.
Οι δυνατότητες αντιστάθμισης που προσφέρουν τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης σε περιόδους έντονης πτωτικής αγοράς αναδείχθηκαν το τελευταίο διάστημα κατά τη διάρκεια της έντονης πτώσης, δημιουργώντας σημαντικά κέρδη σε όσους είχαν λάβει θέσεις πώλησης στην αγορά των παραγώγων.»

«Διέξοδος εκτάκτου ανάγκης», λοιπόν, τα Παράγωγα!
Αναρωτιέμαι, όμως, γιατί τα golden boys των Ασφαλιστικών Ταμείων, που βούλιαξαν την περίοδο εκείνη και ξαναβούλιαξαν ακόμη περισσότερο κατά την τελευταία απαξίωση του Χρηματιστηρίου, χάνοντας τ’ αποθεματικά τους στον καιάδα της Σοφοκλέους, δεν έκαναν χρήση της διεξόδου των Παραγώγων για να σωθούν, και μάλιστα να βγουν κερδισμένα, ώστε σήμερα οι μελλοντολόγοι τρομοκράτες να μην απειλούν τους συνταξιούχους ότι σε πέντε χρόνια δεν θα παίρνουν συντάξεις.

Και το αμείλικτο ερώτημα που έρχεται στα χείλη των πολιτών και ζητά λογική απάντηση είναι: Ποιος ευθύνεται για την παρούσα, άνευ προηγουμένου, οικονομική κρίση που μάλιστα μας λένε ότι θα συνεχιστεί προς το χειρότερο; Πώς δηλαδή από τη μια μέρα στην άλλη οι πολίτες έπαψαν να καταναλώνουν, έπαψαν ν’ αγοράζουν αυτά που αγόραζαν μέχρι χτες; Δε χρειάζονται σήμερα καινούργια αυτοκίνητα; Ή μήπως τους σφύριξε κάποιος δίνοντας το σύνθημα «μην αγοράζετε τώρα», ώστε αυτοκινητοβιομηχανίες-κολοσσοί ν’ απολύουν χιλιάδες εργαζόμενους ή να βάζουν λουκέτο; Ποιος και πώς άδειασε τις τσέπες των καταναλωτών; Και πώς, τάχα, άδειασαν τα ταμεία των τραπεζών, που οι ισολογισμοί τους έδειχναν υπέρογκα κέρδη το 2008, ώστε να τους προσφέρει ο Καραμανλής 28 δισ. ευρώ με το ζόρι; Τι διάολο βρώμικα παιχνίδια παίζονται στις πλάτες μας;

Κατά την ταπεινή μου άποψη απόλυτα υπεύθυνες για το οικονομικό χάος στο οποίο έχει βυθιστεί ολόκληρος ο πλανήτης είναι οι άπληστες τράπεζες και τα χρηματιστήρια, που σ’ ένα θανάσιμο εναγκαλισμό είχαν θέσει στην κυκλοφορία άκρως επικίνδυνα τοξικά προϊόντα, όπως τα Παράγωγα και άλλα. Το τραγικό είναι ότι συνεχίζουν το ίδιο βιολί μεσούσης της κρίσης, και μάλιστα υποχρέωσαν τις κυβερνήσεις των υπό ύφεση χωρών να τις αιμοδοτήσουν με πακτωλό ρευστού. Διότι, αν δεν το έχετε καταλάβει ακόμη, οι δημοκρατίες της Δύσης δεν κυβερνώνται από εκείνους που εκλέγουν οι λαοί τους αλλά από αυτούς που ελέγχουν το διαπλεκόμενο παγκόσμιο τραπεζικό και χρηματιστηριακό σύστημα.

Κι αν έπρεπε να κατονομάσουμε το υπ’ αριθμόν ένα τοξικό προϊόν που ευθύνεται για τη σημερινή κρίση θα δείχναμε τα απατηλά Παράγωγα. Υπήρξαν μάλιστα και κάποιοι γκουρού της οικονομίας που είχαν προβλέψει τη ρήξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής φούσκας με συνεπαγόμενη κατάρρευση της πραγματικής οικονομίας.
Το 1990, ο Ουαλός τραπεζίτης Sir Julian Hodge είχε πει: «Σε κάποια στιγμή στο μέλλον, τα Παράγωγα θα μπορούσαν να γονατίσουν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα»
Εξάλλου, το 2002, ο μεγαλομέτοχος και διοικητής της Berkshire Hathaway, 79χρονος Warren Buffett, είχε πει:
«Θεωρώ τα Παράγωγα σαν ωρολογιακές βόμβες, τόσο γι’ αυτούς που τα διαπραγματεύονται όσο και για το οικονομικό σύστημα. (…)
Οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις μέχρι τώρα δεν έχουν βρει αποτελεσματικούς τρόπους για να εμποδίζουν, ακόμη και να ελέγχουν, τους κινδύνους που παρουσιάζουν αυτά τα συμβόλαια. Κατά την άποψή μου, τα Παράγωγα είναι χρηματιστηριακά όπλα μαζικής καταστροφής, που ενέχουν κινδύνους οι οποίοι, ενώ τώρα είναι αφανείς, έχουν τη δυναμική να γίνουν θανατηφόροι.»

Να λοιπόν που οι προφητείες αυτές επαληθεύτηκαν και οι ωρολογιακές βόμβες των απατηλών Παραγώγων (στοιχημάτων) εξερράγησαν βυθίζοντας σε επικίνδυνη ύφεση τις οικονομίες όλων των ανεπτυγμένων χωρών.

Η Ελλάδα, βέβαια, δε θα μπορούσε να είναι η εξαίρεση, όταν μάλιστα βαρύνεται και με πλείστες άλλες παραδοσιακές οικονομικές αμαρτίες… Αναρωτιέμαι, όμως, γιατί δε σταματάνε, έστω μέχρι η χώρα μας να βγει από την κρίση, όλα αυτά τα τοξικά χρηματιστηριακά προϊόντα και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια συναλλαγών με αέρα κοπανιστό στο Χρηματιστήριο; Γιατί συνεχίζουν το ίδιο μοιραίο βιολί και το μόνο που σκέπτονται σα λύση είναι το πώς θα ξεζουμίσουν ακόμη περισσότερο τον εργαζόμενο και το συνταξιούχο; Η καλύτερη λύση, βέβαια, θα ήταν να κλείσουν εντελώς τα χρηματιστήρια – πορνεία του καπιταλισμού – αφού η άντληση κεφαλαίων (θεσμοθετημένη υπεξαίρεση) από τις τσέπες των μικροεπενδυτών δεν κατευθύνεται στις εισηγμένες εταιρίες ώστε να τα επενδύσουν και να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, αλλά καταλήγουν στις τσέπες των ντόπιων και ξένων αδίστακτων κερδοσκόπων. Οι τελευταίοι μπορεί μάλιστα να είναι και μεγαλομέτοχοι μιας εισηγμένης, αλλά να μην επενδύουν τα αντληθέντα χρήματα, προτιμώντας να τα κάνουν βίλες και κότερα, ή να τα κατευθύνουν στην Ελβετία και σε παράκτιους φορολογικούς παράδεισους, όπως συνέβη κατα το χρηματιστηριακό έπος 1999-2000, με αποτέλεσμα πολλές εισηγμένες να κλείσουν το μαγαζί τους…