Τοῦ Γιώργου Νικολακάκου
Η πρώτη καί θεμελιακή ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου εῖναι νά ἔχει κάποιο πλαῖσιο προσανατολισμοῦ, άνεξάρτητα ἀν εἶναι σφαλερό ἥ ἀληθινό. Αυτές τίς έξηγήσεις μποροῦν νά τίς παρασχουν οἱ ίδεολογίες.Ὄμως, οἰ ίδεολογίες πού προέκυψαν μετα τήν κατάρρευσιν τοῦ Μαρξισμοῦ δέν καλύπτουν ὀλόκληρο τό φάσμα τών σχέσεων τοῦ ἀτόμου μέ τήν κοινωνική πρα……γματικότητα. Επί πλέον μέσα στόν χῶρον τους ἔχουν εἰσχωρήσει ἀλλότριες ἰδέες καί ἀξίες οἰ ὀποῖες δέν συνδέονται ματαξῦ των. Τό άποτέλεσμα εῖναι οί όπαδοί τους νά ἔχουν δυσκολία νά προσανατολισθοῦν μέσα στόν πολιτικό χῶρο.Αυτήν τήν κρίση ίδεολογικῆς ταυτότητος βιώνει σήμερα περισσότερο ὀ Ελληνας. Τα πολιτικά κόμματα, καί ἰδιαίτερα τά «δεξιά», δέν ἔχουν μπορέσει νά διατυπώσουν κάποιες ἀρχές πού να
εκφράζουν τίς πολιτικές καί «ήθικές»άξίες ἐκείνων πού ἐπιδιώκουν νά προσαιτερισθοῦν καί νά τίς ἀναγάγουν σε μιά σειρά θεωρητικῶν προτάσεων.Οἰ Ἔλληνες ὄμως περισσότερο άπό κάθε λαό βρίσκονται σέ μεγάλη ιδεολογική σύγχυσι καί πνευματικόν ἀποπροσανατολισμό, παρά τό γεγονός ὄτι πολλά σύμβολα αντιστέκονται και επιμένουν να καταξιώνουν πανανθρώπινες έννοιες και διαχρονικές άξίες.
Παρολον ὄτι στήν Ἑλλάδα ὐπῆρξαν καί ἐξακολουθοῦν νά ὑπάρχουν πολιτικά κόμματα τά όποἶα ἰσχυρίζονται ὄτι εἶναι ἐκφραστές τῶν κυριωτέρων ἰδεολογιῶν ποῦ ἐμφανίστηκαν τούς δῦο τελευταίους αἰῶνες, τά ἄτομα πού ὄπαδοί αυτῶν τῶν κομμάτων ἔχουν ἐλαχίστη ἰδεολογική συγγένεια μέ αυτά τά κόμματα, ἀλλα καί τά ἴδια τά κὀμματα ἐλλάχιστα ἔκφράζουν τήν «φιλοσοφία» αυτῶν τῶν πολιτικῶν συστημάτων.Η Κομμουνιστική, ἡ Σοσιαλιστική καί Φιλελέυθερη ἰδεολογία τῶν Ἑλλήνων ὑπῆρξαν πάντα ἓνα κακέκτυπο τοῦ Μαρξισμοῦ, τοῦ Σοσιαλισμοῦ καί τοῦ Φιλελευθερισμοῦ γιατί οἰ θεωρίες ἐπάνω στίς ὀποῖες οἰκοδομήθηκαν αὐτές οἱ ἰδεολογίες δέν βρήκαν ποτέ πρόσφορο ἔδαφος στήν Ελλάδα. Τά πολιτικά κόμματα τῆς ἑλλάδος καί οἱ ἄλλοι ἐκφραστές αύτῶν τῶν ἱδεολογιῶν δέν μπόρεσαν νά ἀναγάγουν αυτές τίς ἰδεολογίες σέ γενικές θεωρίες μέ τίς ὀποῖες οἱ ὀπαδοί θἀ μποροῦσαν νἀ ἐρμηνεύουν ὄλα τά κοινωνικά, πνευματικά καί οἰκονομικά φαινόμενα Καί αὐτό ὀφείλετο στό γεγονός ὄτι οί κληρονομικές ἀναπαραστάσεις τῶν ἑλλήνων ὑπῆρξαν διαφορετικές. Η ἱστορία των καί οί ἱδέες ποῦ ἐξέφρασαν οί προγονοί των ἔχουν διαμορφώσει ἓνα πνεῦμα πού ό Ἑλληνας αἰσθάνεται τήν ανάγκη νά ἀτομικοποιηθῆ καί νά εκφρασθῆ πρός τά ἔξω καί σάν μεμονωμένο ἄτομο.Εάν δέν εἶχε ἀναπτύξει αὐτήν τήν τάσι, θά εἶχε γίνει λεία τῆς τυφλῆς πορεῖας τῶν γεγονότων καί θά εἶχε ἐκμηδενιστεῖ σάν λαός, σάν ἔθνος. Ὄσοι ἐγκολπώθηκαν τίς ἰδέες τοῦ Μαρξισμοῦ δέν ὑπῆρξαν ἐκφραστές τοῦ ίδεαλιστικοῦ, μυστικιστικοῦ μοιρολατρικοῦ πνεύματος καί τού πνεύματος τῆς Γερμανικῆς Μεταρρυθμίσεως-πνεῦμα τό ὀποῖον ἐξέφραζαν ὁ Μαρξισμός, ὁ Σοσιαλισμός καί ὁ Κλασσικος Φιλελευθερισμός- ἀλλά ἀπλοί άχθοφόροι αὐτοῦ τοῦ πνεύματος. Ἔτσι βλέπομε στούς ἰδεολογικούς προσανατολισμούς τῶν Ἑλλήνων νά αντανακλᾶται κατά τόν ἓναν ἤ τόν άλλον τρόπον τό πνεῦμα τῆς δικῆς τοῦ ἱστορίας. Οί ἱδέες του ἀποτελοῦν κατά κάποιον τρόπο ἀναπαράστασιν τῶν δικῶν βιωμάτων.Ο Κομμουνισμός τῶν ἑλλήνων ὑπῆρξε ἡ διαστρέβλωσις ὄλων τῶν Μαρξιστικῶν θεωριῶν καί πολέμησε μέ μένος κάθε ἐθνική προσπάθεια καί κάθε ἐθνικόν ἀγῶνα. Ἡ πιό χαρακτηρηστική περίπτωσις εῖναι ἡ στάσις ποῦ ἐτἠρησε στόν Μικρασιατικόν Ἀγῶνα. Τό Κομμουνιστικό Κόμμα ἀντιτάχθηκε πλήρως στήν Μι¬κρασιατική ἐκστρατεῖα καί ὑποστήριζε τήν ἀκεραιότητα τῆς νεοτουρκικῆς ἐθνικιστικῆς.
Εἶναι προφανές ὄτι οί Ελληνες σήμερα περιφέρονται στόν πολιτικόν καί κοινωνικόν χῶρο σάν ἀδέσποτες φιγοῦρες, δίχως κανέναν σαφῶς προσδιωρισμένο ἰδεολογικό προσανατολισμό.Τό πρόβλημα νομίζω ἐξηγεῖται ἀπό τό γεγονός ὄτι οί πολιτικοί τῆς Ελλαδος καί ή πνευματική της ελιτ δέν μπόρεσαν νά διαμορφώσουν μίαν ἐθνική ἰδεολογία στήν ἀποῖα τά ἄτομα θά μποροῦσαν νά εντάξουν τίς καθημερινές τους ἐπιλογές οί πολῖτες..Οί ιδέες πού ἐκπρόσωπησαν τήν ὑψίστη προσπάθεια γιά τήν οίκοδομήσιν μιᾶς πολιτισμένης καί ἐλευθέρας κοινωνίας στήν Ελλάδα εῖναι αὐτές πού εκφράζουν τήν ἐθνική ἰδεολογία. Ἡ σκέψις τῶν μεγάλων λογίων, τῶν ἀρχαίων προγόνων μας καί τῶν ἠρώων μας εῖναι αὐτές πού ἀνήγαγον σέ αξίες τῆς ζωῆς τίς ὑψήλότερες ἔννοιες. Αυτοί ἀνακάλυψαν τήν ὀμορφιά στήν πολυμορφία τῆς ζωῆς καί τῶν ποικίλων ἐκφάνσεων τῆς σκέψεως. Πίστευαν στήν καλλίεργεια τῶν εὐγενῶν τάσεων τοῦ ἀτόμου καί στήν χειραγώγησιν τῶν μή εὐγενῶν τάσεων. Η φιλοσοφία τοῦ Πλάτωνος, τοῦ Αριστοτέλους, τοῦ Περικλέους καί τῶν Σπαρτιατῶν δικαιώθηκε σάν φιλοσοφία τῆς ζωῆς περισσότερο ἀπό ὀποιαδήποτε ἄλλη φιλοσοφία.Η ἐμπειρία ἔχει δείξει ὄτι ή ἰστορία συντίθεται ἀπό ἄπειρες στιγμές ή κάθε μια τής ὀποῖας εἶναι ἀπροσδιόριστη σέ σχέσι μέ τήν προηγούμενη καί εῖναι αὐτό πού καθιστᾶ τήν κάθε ἀπόφασιν τοῦ ἀνθρώπου ἀβέβαιη καί ρηξικέλευθη τήν ἐπιλογή τῶν δυνατοτήτων. Είναι φυσικόν διά τόν άνθρωπον νά διστάζη νά δημιουργήση καταστάσεις πού θά αποτελοῦν μετάβασι πρός κάποια νέα, ἀπαραδειγμάτιστη κοινωνική ἥ πολιτική ὀργάνωσι. Ὄμως αὐτοί πού ἐκρόσωπησαν τόν «εθνικιστήν» δέν μπόρεσαν νά θεμελιώσουν τήν φιλοσοφική βάσι τῆς ἐθνικῆς ιδεολογίας. Δέν ὑπῆρξαν γνήσιοι φορεῖς τοῦ ἐλληνικοῦ φιλελευθέρου πνεύματος πού θά ἐπηρέαζε τά πολιτικά κόμματα καί τό κοινό πού εῖναι δεκτικό αὐτοῦ τοῦ πνεύματος καί τό ὀποῖον θά μποροῦσε νά παροτρύνη τούς πολιτικούς νά δώσουν στήν πολιτική τους ἕνα ὑπεύθυνο περιέχομενο. Ἡ σκέψις τού «εθνικιστή» ἥ φιλευθέρου θά μποροῦσε νά συμβάλη τά μέγιστα στήν ἐξεύρεσιν λύσεων γιά τά οικονομικά καί κοινωνικά προβλήματα διότι εῖναι ή ἰδεολογία πού τονίζει περισσότερο τήν πρακτική τῆς ζωῆς καί έλάχιστα τίς δογματικές πεποιθήσεις καί βρίσκεται περισσότερο σέ συμφωνία μέ τήν ὀρθολογικήν ἐνατένισι τῆς ἀνθροπώτητος. Ὅμως, οί διανοούμενοι πού πρόσκεινται στόν ίδιο πολιτικό χῶρο, οί οποίοι θά μποροῦσαν νά διαμορφώσουν μιά τεκμηριωμένη ἀντίληψιν τοῦ ἑλληνικοῦ φιλελευθερισμοῦ προβάλλουν τίς ιδέες τους σάν προσωπική κριτική γιά τήν ὑφιστάμενη κατάστασιν καί αρνοῦνται νά συνδέσουν τήν δραστηριότητα τους μέ μία θεωρία μέσα στήν ὀποῖαν θά μποροῦσαν νά ἐνταχθοῦν οί διάσπαρτες ἰδέες αὐτῆς τῆς παρατάξεως τοῦ λαοῦ.
Σέ μιὰ ἐποχή, ὅπου ὁ ὁδοστρωτήρας τοῦ οἰκουμενισμοῦ συντρίβει ἰδιαιτερότητες, ὀδηγώντας σὲ φασιστικὴ ὁμοιομορφία τοὺς λαούς, ἡ ἑλληνικὴ ἐκπαίδευσις καὶ δυστυχῶς μεγάλο μέρος τῶν λειτουργῶν της κηρύττουν παρακμιακὲς συνταγὲς ἀγωγῆς. Ωθοῦν τούς νέους νά ἀρνηθοῦν τήν ταυτότητα τους, την ταυτότητα ἑνός λαοῦ ποῦ κοινώνησε μέ κοσμοϊστορικές ἀλήθειες. Οἱ δυνάμεις τῆς μηδενιστικῆς καί παρακμιακῆς ἀριστεράς ἀρνοῦνται καί ἀμφισβητοῦν τὀ Ἔθνος, τήν Ιστορία του καί τήν ταυτότητα του, ποῦ ἀντιλαμβάνονται τήν κοινωνία ὡς πεδίον ταξικοῦ πολέμου, ποῦ λοιδοροῦν τούς ἤρωες καί τά σύμβολα του, στόχευσαν στήν διάβρωσιν καί κατάληψιν τῆς παιδεῖας, εἶτε ὡς πρόσωπα, εἶτε ἐπιβάλλοντας τίς παρακμιακές ἰδεοληψίες τους στήν διδακτέα ὕλη, ὑποβαθμίζοντας ἥ καί ἐξαφανίζοντας ό,τι συγκροτοῦσε τήν προβολή τῆς ἐθνικῆς ἰδέας στούς μαθητές καί φοιτητές. Ἕγινε μάλιστα μόδα. Επικέντρωσαν τίς προσπάθειες τούς στούς τομεῖς ίστορικῶν σπουδῶν, στήν «διεθνιστική» ἀναθεώρησιν της, στήν προώθησιν τῶν καταλλήλων προσώπων καί στήν συγγραφή καί διανομή στήν ἐκπαίδευσιν βιβλίων Ιστορίας πού εὐαγγελίζονται τα ράκη τῶν μισελληνικῶν ἰδεῶν τους, προβάλλοντας μιά νεοταξίτικη παρακμιακή προσέγγισι. Ο στόχος εἶναι, να πληγῆ δι’ ενός δῆθεν «προοδευτικοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ» ὁ πυρῆνας τῆς ἐθνικῆς ἰδεολογίας καί ταυτότητας, που ἔτσι θἀ διευκολυνθῆ καί ἡ προαγωγή τους στόν πολιτικό και κομματικό στίβο. Αύτό πηγαίνει χέρι – χέρι μέ τήν κατασυκοφάντησιν κάθε ἀντίθέτου φωνῆς καί ἰδέας ὡς «εθνικιστικής», «σωβινιστικής», ἔως καί «φασιστικῆς».
. Σήμερα στήν Ἑλλάδα ἐκείνοι πού διαμαρτύρονται ἐνάντια στήν νομοθεσία ὑπερ τῆς ὀμοφυλοφιλίας, καί αύτοί πού συμμετεχουν σέ παρόμοια κινήματα εῖναι ἄτομα πού ἀνήκουν σέ ἀκροδεξιές παράτάξεις, κάποιοι κεντροδεξιοί ὑποστηρικτές τῶν «ἠθικῶν ἀξιῶν’’, καί ἄνθρωποι οἰ ὀποίοι δέν διστάζουν να μιλήσουν για τήν ἀνάγκη διακυβερνήσεως ἀπό μιά στρατιωτική χούντα. Στήν Ελλάδα οἰ ἀντιδράσεις σέ ἀντίστοιχα ζητήματα παραμένουν μικρές καί βρίσκονται στά χέρια μόνο όρισμένων ἐθνικιστικῶν φορέων, με τις χριστιανικές ὀμᾶδες νἀ εἶναι σχεδόν ἀνύπαρκτες , τα «Δεξιά» κόμματα να μήν ἔχουν κάν ίδεολογική τοποθέτησιν καί ὀργανωμένα τμήματα νεολαῖας, ἐνῶ οι «κεντροδεξιοί» λειτουργοῦν ἀριστερότερα τῶν ἀριστερῶν καί τέλος οἱ πατριῶτες πού δέν δηλώνουν αριστεροί ἥ δεξιοί, νά φοβοῦνται μήν εκτεθοῦν.
Μετά τήν μεταπολίτευσι στήν Ἐλλαδα ἔλαβαν χῶρα τόσα πολλά πού προκάλέσαν τόν ἐκφυλισμό τῆς ίδεολογικῆς σκέψεως τῶν πολιτῶν. Στήν προσπάθεια τους νά άναρριχηθοῦν στήν ἐξουσία, τά πολιτικά κόμματα τῆς Ἐλλάδος ὑιοθέτησαν πρακτικές καί ρητορικές πού πίστευαν ὄτι θά ἔβρισκαν ἀπήχησιν στό ἐκλογικό σῶμα. Τό ΠΑΣΟΚ, ὄσο πλησίαζε ο καιρός γιά νά ἀναλάβει τήν ήγεσία έμφανίζετο ὡς τό «κίνημα τῆς ἀλλαγής», ο «αντι» – δεξιός πόλος ποὐ διεκδικοῦσε τήν ἐξουσία. Ἀπό τήν μία οἱ διακηρύξεις του ἐντάσσοντο άναθεωρητικά στήν ἔννοια τοῦ ἔθνους ὡς συλλογικῆς συνειδήσεως καί ἀπό τήν ἄλλη προέβαλλε ἔναν «ἐθνικιστικόν» χαρακτῆρα τριτοκοσμικοῦ τύπου μέ ὄχημά του τό κράτος. Αὐτός ὁ δημαγωγικός, πολυσυλλεκτικός λόγος, εἶχε ὡς ἐπίπτωσιν τήν ἀπαρχή μίας πολιτικοϊδεολογικῆς συγχύσεως ἀνάμεσα στήν κοινωνία μέ άποτέλεσμα νά ἀνατραποῦν όποιεσδήποτε ξεκάθαρες ταυτότητες ἐνυπῆρχαν σε αυτήν.
Κατά την περίοδο Σημίτη, τὀ κράτος καί πάλι ἀπετέλεσε τόν δίαυλο μέσω τοῦ ὀποίου ἀνήρχοντο σέ θέσεις πανεπιστημιακές, ἄνθρωποι ἰδεοληπτικοί πού ἀνήκαν ἐν τῆ πλειοψηφία τους στόν ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Ἄνθρωποι πού ἐνῶ ἀπό τήν μία ἤταν μακριά ἀπό τήν πραγματικότητα τοῦ Δυτικοῦ τρόπου σκέψεως σέ σχέση μέ τό πῶς πρέπει να κατανέμεται ἡ παραγωγή στήν Ἑλλάδα, ἀπό τήν ἄλλη ὑιοθετοῦσαν ἄκριτα ἀπό τήν Δύση ό,τι ἤταν ίκανό νά κάνη πιό ἀπαραίτητη τήν παρουσία τους ὡς ὀργανικούς διανοουμένους. Είσήγαγον ἔτσι στήν Ἑλλάδα μέ τόν πιὀ βάναυσα ψυχολογικό τρόπο τήν ἔννοια τῆς «πολυπολιτισμικότητας». Ὄταν λοιπόν ἡ Ἑλλάδα ἔπρεπε νά ἀντιμετωπίση μέ όρθολογικόν τρόπο τό ζήτημα τῆς μαζικῆς λαθρομεταναστεὐσεως, «ἡ δικτατορία τῆς δημοκρατικῆς πολιτικῆς όρθότητος», μέσω τῶν τηλεοπτικῶν καναλιῶν, κατεῖχε τό μονοπώλιο τῆς καταγγελίας. Ὄποιος δέν ἤταν ὄμορος μέ τίς θέσεις τοῦ ΣΥ.ΡΙΖ.Α ἀναγόταν αύτομάτως σέ «φασίστα».
Στήν διαστρέβλωσιν τῶν ἰδεῶν καί τόν ἐκφυλισμό τῶν ἀξιῶν διαδραματήσε μεγάλυτερον ρόλον ἀπό ὄτι φαντάζεται κανεῖς ἠ Ἁριστερά.Μέ τήν άνάληψιν τῆς ἐξουσίας άπό τό ΠΑΣΟΚ προωθήθηκαν στήν ἐξουσία καί σέ θέσεις κλειδιά πολλά μέλη καί ὀπαδοί τῆς ἀριστερᾶς. Ἡ προώθησις στελεχῶν καί ὄπαδῶν τῆς Αριστεράς σέ θέσεις κλειδιά καί μᾶς ἔπεισε πέραν πάσης ἀμφιβολίας ὄτι τὀ πολιτικό μας σύστημα εἶναι ὁ φερετζές μιᾶς κλεπτοκρατίας ποῦ συνεστήθη μεταπολιτευτικά, ὄχι μόνον στά χνάρια τοῦ κράτους τῆς δεξιάς άλλά καί μέ ἰδεολογική ἠγεμονία δῆθεν ἀριστερῶν ίδεῶν. Ο ιός τοῦ ΠΑΣΟΚ ποῦ κατέστρεψε ὀλοκληρωτικά κάθε θεσμό στήν ἀτελή μας δημοκρατία, ἤταν μετάλλαξις ἀριστερᾶς ίδεολογίας. Καί με συστηματικήν εξάπλωσιν κατάφερε να διαστρέψη συνειδήσεις καί ἔννοιες, νά έκπορνεύσει άγῶνες καί ἀγωνιστές, να διαστρέψη το δίκαιον καί τό ἄδικο καί να παρασιτήση γιά χρόνια ἀκόμη καί τήν νεοπαγή εὑρωπαϊκή ἔνωσιν. Καί ὄλα αὐτά στό ὄνομα τῆς “προοδευτικῆς ἀλλαγῆς”, μιά «ἀλλαγή» πού ὑπῆρξε ὄτι πίο διεφθαρμένο μπορεῖ νά φανταστῆ κανεῖς.
Ἡ ἀπολογητική ἰδεολογικά κυβέρνησις τοῦ Κώστα Καραμανλή τοῦ νεώτέρου, οὐδεμία ίδέα εἶχε στό πῶς θα ἀντικρούσει τήν ἠγεμονία τοῦ ΠΑΣΟΚ καί τοῦ ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Προτίμησε αντ’ αυτού να σκύψει το κεφάλι και με άρκετή δόσι ἠττοπάθειας να κατασκευάσει εὐκαιριακά ίδεολογήματα τύπου «μεσαίου χώρου» καί να ἐπιμένει σέ αυτά, τήν ὧρα πού ἔπρεπε να δίνη πειστικές ἀπαντήσεις.Η κυβέρνησις Σαμαρά ένῶ έπανέφερε στόν δημόσιο λόγο τόν πατριωτισμό καί τήν «συντηρητική» Ἱδεολογία εἶναι ἀνακόλουθη σέ πάρα πολλές προεκτάσεις της, ὄπως στήν ἐπιμονή τῆς πορεῖας πρός ἕναν ἀντιφιλελεύθερο μηχανισμό, ἤτοι τό Εὐρῶ – Κράτος και τήν δημιουργία Πρωθυπουργοῦ τῆς Εύρώπης, τήν στιγμή πού ὄλοι οἱ Δυτικοί εύρωπαϊκοί λαοί εἶναι ἀναστατωμένοι μέ μίἀ τέτοια προοπτική ποῦ καταλύει τήν αὐτοδυναμία τῶν Ἑθνῶν – Κρατῶν, στήν ὑψηλή φορολογία εἶτε στίς επιχειρήσεις εἶτε στίς κατοικίες καταλύοντας με τόν πό χυδαῖον τρόπο το προπύργιο τῆς φιλελευθέρας καί συντηρητικῆς ίδεολογίας, δηλαδή τῆς Ιδιοκτησίας.
Ὄσοι ἀπό τούς αριστερούς διανοούμενους εἰλικρινά ὀραματίστηκαν τήν ἀναγέννησιν τῆς κοινωνίας έξακολουθοῦν νά εἶναι προσκολλημένοι στίς παθιασμένες οὐτοπιστικές ἰδέες τους καί τά ἀνεδαφικά σχέδια τους. Πιστεύουν ὄτι ἠ ἠθική κοινωνία μπορεῖ νά οίκοδομηθῆ ἐπάνω σέ ἀφηρημένες ἰδέες. Πιστεύουν .ὄτι ὀ ἄνθρωπος ἔχει ὄλες τίς ἀναγκαῖες ἰδιότητες γιά νά καταστῆ πρότυπο ήθικοῦ ὄντος, φθάνει νά ὑπάρξουν κάποιες προϋποθέσεις.
Στήν Ἐλλάδα δέν βρέθηκε κάποια πνευματική ἤ πολιτική προσωπικότητα γιά ἐκφράση τίς τάσεις καί τίς ροπές τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, ίδιαίτερα τοῦ «δεξιοῦ», καί νά τίς μετατρέψη σέ σκόπιμη πολιτική καί πολιτιστική δραστηριότητα. Ποιό λογοτεχνικό ἔργο, ποῖα λογοτεχνική προσπάθεια, ποῖο πνευματικό ἐπίτευγμα σήμερα μπορεῖ νά συγκριθῆ μέ αυτά ποῦ ἔχουν δημιουργήσει οἰ προγενέστεροι; Ποῖα κοινωνική κριτική μπορεῖ νά συγκριθῆ μέ τίς ἠθικές καταγγελίες τῶν παλαιοτέρων ἐποχῶν; Τί ὑπάρχει σήμερα ποῦ μπορεῖ νά διαπλάση τά συναισθήματα τοῦ ἀνθρώπου γιά νά μπορέσουν νά ἐκδηλωθοῦν οί εὐγενεῖς ιδιότητες του; Στήν σημερινή λογοτεχνία δέν μπορεῖ νά βρῆ κανεῖς οῦτε μία καθοδηγητική ἀξία, κανένα κατάλληλο λεξιλόγιο γιά τήν διατύπωσιν τοῦ νοήματος τῆς ζωῆς.
Ο «συντηριτισμός» τῶν ἐλλήνων, ποῦ τόσο ἔχει λοιδορηθῆ, ἕχει ἐκροσωπήσει αύτά τά ἄτομα πού καταφάσκουν στήν ἰδέα ὄτι ἡ δημιουργική ζωή προϋποθέτει μιά κατάστασι ὑψηλῆς πνευματικῆς άγωγῆς καί σταθερῶν κινήτρων πού κρατοῦν ἐνεργό τήν συνείδησιν τῆς άξιορέπειας τοῦ ἀνθρώπου. Εκπροσώπησε αὐτούς πού στηρίζουν τίς διαγνώσεις τους σέ συγκεκριμένα καί προφανή δεδομένα καί πού ἐκτιμοῦν τούς παραδοσιακούς δεσμούς τῆς δημοσίας ζωῆς. Ὅμως δέν βρέθηκε κάποια πνευματική ἥ πολιτική προσωπικότητα γιά νά ἔκφράση αὐτές τίς τάσεις, ροπές καί ἰδέες καί νά τίς μετατρέψη σέ σκόπιμη πολιτική καί πολιτιστική δραστηριότητα. Ετσι ὁ λαός κατέληξε νά περιφέρεται ἀπωλεσμένος καί πολλές φορές νά παρασύρεται στήν δίνη τοῦ λαϊκισμοῦ, τόν λαϊκίστικον λόγο καί τῆς λαϊκίστικης σκέψεως.