Σύντομο σχόλιο γιὰ τὸν Σφραντζῆ.

Ἀγαπητὴ Ὀλυμπία,
Γράφονται πολλὰ κάθε χρόνο, γι’ αὐτὴ τὴν ἀποφράδα μέρα.
Δὲν σκοπεύω νὰ προσθέσω κάτι παραπάνω, παρὰ μονάχα νὰ ἀφαιρέσω. Διότι
ἀπ’ αὐτὰ ποὺ δημοσιεύονται, καὶ πλημμυρίζουν τὴν μπλογκόσφαιρα,
λίγα βασίζονται σὲ πρωτογενεῖς πηγές.
Δυστυχῶς, ἡ μοναδικὴ πηγὴ ἀνθρώπου ποὺ ἔζησε τὰ γεγονότα
τῆς Ἄλωσης, καὶ μᾶς ἄφησε ἀφήγηση τῶν γεγονότων στὴν
ῥωμέικη λαλιά, εἶναι ὁ Γεώργιος Σφραντζῆς. Καὶ λέω δυστυχῶς,
διότι τὸ κείμενό του 1 κατέληξε στὰ χέρια γνωστοῦ πλαστογράφου
τοῦ 16ου αἰώνα, τοῦ Μακαρίου Μελισσουργοῦ, ὁ ὁποῖος ἄλλαξε καὶ τὸ ὅνομά
του σὲ Μελισσηνός, γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ πλασσάρει τὸν ἐαυτό του
ὡς γόνο τῆς γνωστῆς οἰκογένειας Ῥωμαίων εὐγενῶν. Ἡ πλαστογράφηση
χειρογράφων ἔγινε σπὸρ ἐπιβίωσης μέσα στὴν Ὀθωμανοκρατία,
καὶ αὐτὸ κόστισε ἀκριβὰ στὴν ἱστορικὴ ἐπιστήμη. Ἔπρεπε νὰ φτάσουμε
στὰ 1931, γιὰ νὰ καταρριφθεῖ ὁ μύθος τοῦ Μεγάλου Χρονικοῦ
(Maius) τοῦ (Σ)φραντζῆ [2], καὶ νὰ ἀποκαλυφθεῖ τὸ πραγματικὸ πρόσωπο πίσω
ἀπὸ αὐτὸ τὸ γιγαντιαῖο πόνημα.
Τί μᾶς μένει; Μᾶς μένει τὸ Βραχὺ Χρονικὸ (Minus). Πρόχειρες σημειώσεις,
ἑνὸς ἀνθρώπου ταλαιπωρημένου.
[35.9] Καὶ τῇ κθ-ῃ Μαΐου, ἡμέρᾳ γ-ῃ, ὥρᾳ τῆς ἡμέρας ἀρχῇ ἀπῆρε τὴν
Πόλιν ὁ ἀμηρᾶς, ἐν ᾗ ὥρᾳ καὶ ἁλώσει τῆς πόλεως καὶ ὁ μακαρίτης αὐ-
θέντης μου καὶ βασιλεὺς κὺρ Κωνσταντῖνος σκοτωθεὶς ἀπέθανεν, ἐμοῦ
πλησίον αὐτοῦ οὐχ εὑρεθέντος τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ, ἀλλὰ προστάξει ἐκείνου
εἰς ἐπίσκεψιν δῆθεν ἄλλου μέρους τῆς πόλεως, ἰού, ἰοὺ κἀμοί, τῆς προ-
νοίας οὐκ εἶδ’ εἰς τίνα με καιρὸν φυλαττούσης.
Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος, ὁ μοναδικὸς χρονικογράφος ποὺ ἔζησε ἀπὸ
κοντὰ καὶ τοὺς τρεῖς τελευταίους Βασιλεῖς τῶν Ῥωμαίων, δὲν μπόρεσε
νὰ μᾶς ἀφήσει οὔτε μία περιγραφὴ τῶν μαχῶν. Νὰ μὴν εἶναι οἱ
ταλαιπωρίες, τὸ μετατραυματικὸ σόκ; Πάντως ὅτι μαθαίνουμε στὶς
ἄλλες ἑλληνόφωνες πηγές, δὲν τὸ μαθαίνουμε ἀπὸ αὐτόπτες μάρτυρες.
Θὰ πρέπει λοιπὸν νὰ παραδεχθοῦμε ὅτι τόσο “ὁ τελευταῖος λόγος
τοῦ βασιλιὰ Κωνσταντίνου”, ὅσο καὶ οἱ περιγραφὲς τῶν μαχῶν
ὅπως ἐξιστοροῦνται στὸ Maius, ἀποτελοῦν ἀναπόσπαστο κομμάτι
τῆς νεωτερικῆς ἱστορικῆς μας ἀφήγησης, καὶ ἀγγίζουν τὰ ὅρια
τοῦ μύθου. Πόσοι νεο-Ἕλληνες συγγραφεῖς δὲν ἀναφέρονται
στὸ χρονικὸ τοῦ (Σ)φρανζῆ, ἐνῶ στὴν οὐσία ἔχουν ὑπόψιν τὸν Μελισσηνό!
Ἀμέτρητοι! Ἀκόμα καὶ ἡ ἐπιγραφὴ στὸ ἄγαλμα τοῦ Κωνσταντίνου τοῦ
Παλαιολόγου, ἔξω ἀπὸ τὴν Μητρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, ἀκόμα καὶ
ἐκείνη βασίζεται στὸ ψευδεπίγραφο χρονικό!
Ἀναρωτιέμαι ἄν ἔπρεπε νὰ σοῦ γράψω γι’ αὐτὸ τὸ θέμα, βραδιάτικα:
ὁ κόσμος ταλαιπωρεῖται, περνᾶ δύσκολες μέρες, γιατὶ νὰ τοῦ
ἀποδομοῦμε τοὺς μύθους ποὺ τὸν ἐνισχύουν! Ἄποψή μου εἶναι
ὅτι ἡ ἀφοπλιστικὴ ε ἰ λ ι κ ρ ί ν ε ι α καὶ ἀ μ ε σ ό τ η τ α ποὺ συναντᾶ
κανεῖς στὸ (γνήσιο) Βραχὺ Χρονικό, αὐτὰ εἶναι ποὺ μᾶς λείπουν.
Μὲ Ἐκτίμηση,
Κ.Π.
[1 1570-80 : Neap. Bibl. Nat. XVI A.
[2 J. B. Falier Papadopoulos, “Le Manuscript B II 20 de la Bibliothèque Nationale de Turin contenant la Chronique de Phrantzès,” Atti della R. Academia della Scienze di Torino 66 (1931): 436-440.
Προτεινόμενη ἀνάγνωση:
– Marios Philippides, “Makarios Melissenos-Melissourgos΄΄, November 2008, Historians of the Ottoman Empire, C. Kafadar, H. Karateke, C. Fleischer.
– Marios Philippides, “The Fall of Constantinople, Bishop Leonard and the Greek Accounts΄΄, Greek, Roman and Byzantine Studies 22 (1981), 287-300.