ΠΩΣ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΑΛΛΟΙΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Τοῦ Γιώργου Νικολακάκου
Τά Στοιχεία πού συγκροτοῦν τόν πολιτισμό τοῦ κάθε λαοῦ εἶναι οί θεσμοί, οί συνήθειες, οί παραδόσεις, οί νοοτροπίες καί οί διάφορες πεποιθήσεις οί ὀποῖες διαμορφώνονται ἀπό συλλογικές παραστάσεις καί ἐμπειρίες. ¨Ὄλα αύτά τά στοιχεῖα ἐκφράζουν σέ σημαντικό βαθμό μιά συμφωνία πάνω στίς βασικές ἀρχές τῆς κοινωνίας καί τούς θεσμούς πού τήν ἐνσαρκώνουν. Αυτά τά στοιχεία αποτελούν τό ἰδεολογικό ὑπόβαθρο ἑνός λαοῦ.Ἡ ίδεολογία έδῶ ορίζεται σάν τό σύνολον τών αξιών, πεποιθήσεων καί παραδόσεων,
εθίμων, κ.λ.π. ενός έθνους.
Οί πολιτικές πεποιθήσεις τῶν ἀτόμων, βέβαια μπορεῖ νά διαφέρουν, ἀλλά ὄλες αὐτές οί αξιολογήσεις, παραστάσεις καί θεσμοί δέν παύουν νά αποτελοῦν μιά ἐνιαία ιδεολογία, ἡ ὀποῖα ἀλληλοτέμνεται μέ τίς ἐπί μέρους καί αντιτιθέμενες πολιτικές παποιθήσεις τῶν διαφόρων τμημάτων τῆς πολιτικῆς κοινότητος. ¨Ομως, ὁ χαρακτῆρας καί ἡ μορφή πού έχουν προσλάβει οί ίδεολογίες στήν σημερινή ἐποχή τείνει νά διαμορφώνη ξεχωριστά συστήματα ἀξιών, νά νοθεύη τίς παραδόσεις καί νά προκαλῆ μιάν ἀντιπαλότητα ἡ ὀποῖα διεξάγεται
μόνον στόν πολιτικό χῶρο, ἀλλά καί στόν πολιτιστικό. Η γλῶσσα, π.χ., ἡ ὀποῖα εἶναι τό σπουδαιότερο πολιτιστικό στοιχεῖο ἑνός λαοῦ, καί τό ὀποῖον λειτουργεῖ σάν τήν πιο συνεκτική δύναμιν, στήν Eλλάδα ἔχει γίνει ἡ αίτία τῶν πιό σφοδρῶν ἀντιπαραθέσεων. Ἡ Αριστερά, βέβαια, ἐκαλύπτετο κάτω ἀπό τόν μανδύα τῶν ἐκπαιδευτικῶν μεταρρυθμίσεων γιά να μήν εἶναι ἐμφανής ὁ ἰδεολογικός χαρακτῆρας τῶν συγκρούσεων.
Γιά νά κατανοήσωμε τό πῶς ἀλλοιώνουν τόν χαρακτῆρα τῶν ἀτόμων οἱ ἰδεολογίες πρέπει νά γνωρίζωμε τίς λειτουργίες τῆς ἰδεολογίας. Ο κόσμος, ὄμως, ἔχει μιά πολλαπλότητα καί ποικιλία πού καθιστᾶ τρομερά δύσκολη τήν ἐξαγωγή πορισμάτων ἀπό ὄσα συμβαίνουν ἥ ὄσα συνέβησαν στό παρελθόν. Αλλά δέν ἀντιμετωπίζει μόνον τήν πολλαπλότητα καί τήν ποικιλία τῶν αιτιών πού προκαλοῦν τά ὄσα συμβαίνουν στό περιβάλλον του πού καθιστοῦν δύσκολη τήν ἐρμηνεῖα τους λόγω τῆς περιορισμένης διανοητικής του ἐμβέλειας.Ἔχομε να κάνωμε
καί με τόν ψυχικό κόσμο τῶν ἀτόμων . Ὄτι βρίσκεται στήν ψυχή του ἀνθρώπου εἶναι τόσο ἀνεπαρκές καί φτωχό πού τόν ἀναγκάζει να ὡθήται σέ θλιβερές πνευματικές περιπλανήσεις. Οἱ ἰδεολογίες ἐλαφρώνουν τό γνωστικό φορτίο τοῦ ἀνθρώπου μέ τό ἀναγάγουν τα πάντα σἐ μερικές ἀπλοϊκές φόρμουλες καί τοῦ προσφέρουν τίς αἰτιολογίες γιά τήν ἀνικανότητα του νἀ δημιουργήση τήν φωτεινή ὀμορφιά καί ἀποδίδουν τήν αίσθητική καί ἠθική ἀσέλγεια πού διαπράττεται σε ἐξωγενεῖς παράγοντες, ὄπως στό κοινωνικό, οίκονομικό καί πολιτικό
σύστημα πού ἐπικρατεῖ.
Μία από τίς πολλαπλές λειτουργίες τῆς ἰδεολογίας εἶναι ὄτι ἐπιχειρεῖ νά ὀργανώση καί νά διευθετήση τήν πολυμέρεια καί τήν ἀκατάστατη πολυμορφία τῶν δεδομένων, τά περισσότερα ἀπό τά οποῖα εἶναι ἔξω ἀπό τήν ἐμβέλεια τῆς λογικῆς, μέ τό νά τά ἀναγάγουν σέ οἰκουμενικές καί ἀναγκαῖες σχέσεις αἰτίου καί αίτιατού, ἀμοιβεβαιότητος, ὑφής, κ.λ.π. Ἔτσι ή πολυμορφία τῶν δεδομένων γίνεται ἕνας ὀργανωμένος κόσμος συναφῶν ἀντικειμένων καί σχέσεων μέσα ἀπό κάποια ὑπερβατική λειτουργία. Ὁ ὀρισμός αὐτός ἀναδύεται
ἀνάγλυφα ἀπό τίς θεωρητικές ἰδέες πού συγκροτοῦν τήν Μαρξιστική φιλοσοφία. Ἡ Μαρξιστική ἰδεολογία δέν εἶναι τίποτα περισσότερο ἀπό μιά σειρά ἰδεολογημάτων τά ὀποῖα ἔχουν ἀναχθῆ σέ θεωρίες, οί ὀποίες, ὄμως, ἔχουν δεχθῆ μιά λεπτή ἐπεξεργασία γιά νά μπορέσουν νά βροῦν ἀπήχησι στίς μορφωμένες τάξεις τῆς κοινωνίας.Ο κόσμος ὑπῆρξε καί ἐξακολουθεῖ νά εἶναι δομημένος ἔτσι πού εἶναι ξένος, ἀπρόσιτος στήν εμβέλεια τῆς κατανοητικῆς ἰκανότητος τῶν περισσοτέρων ἀνθρώπων, καί αὐτό βεβαιώνεται ἀπό τίς τόσες
απλοϊκές καί προκατασκευασμένες ἐξηγήσεις καί αἰτιολογήσεις πού προσφέρονται στούς λαοῦς καθημερινῶς. Γιά αὐτούς πού καταφάσκουν στόν Μαρξισμό, ὄχι μόνον οί Ελληνες, οί ιδεολογίες παίζουν πιό σημαντικόν ρόλον στήν πολιτική τους συμπεριφορά. Οί ψυχικές ἐντάσεις στούς μαρξιστές ἥ πρώην μαρξιστές εἶναι ἰσχυρότερες καί συνεπῶς καί ή ανάγκη ἐκτονώσεως εἶναι πιό ἔντονη. Οί εμπειρίες τοῦ παρελθόντος, οί διαψεύσεις τῶν προσδοκιῶν τους, τό γεγονός ὄτι ή σκέψις των ἔμεινε ἐγκλωβισμένη μέσα σέ πολύ στενά όρια καί ἔξω
ἀπό πρακτικές τοῦ πολιτικοῦ καί κοινωνικοῦ βίου, ἔχουν προκαλέσει ἀφόρητες ψυχικές κατστάσεις γιά αυτούς οί ὀποῖες δημιουργοῦν ἔντονη ἀνάγκη ἐκτονώσεως.Αὐτά τά ἄτομα πού θήτευσαν στόν μαρξισμό καί στόν σοσιαλισμό, πιό πολύ ἀπό ἄλλοτε, καλοῦνται νά ἐπανεξετάσουν ἀξιώματα, ὀρισμούς, θεωρίες καί ἰδέες φθαρμένες μέσα στήν ἐμπειρική χρήσι πού υπαγορεύει ή τεχνική τής αναλύσεως. Θά πρέπη νά καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια γιά νά προσπελάσουν τήν ἄγνοια τους καί νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τά βιώματα τοῦ παρελθόντος. Αντί
ὄμως νά καταβάλουν κάθε προσπάθεια γιά νά ἐπιτύχουν αὐτό, προτιμοῦν νά καταφύγουν σέ απλοποιητικές αφαιρέσεις, σέ ἰδεολογήματα, καί μέ αὐτόν τόν τρόπον ἀνακουφίζονται ἀπό τό βάρος τῆς γνωστικῆς «ἐπιρβαρύνσεως». Τά ιδεολογήματα προσφέρουν τήν δικαιολογία καί τήν εκλογίκευσι τῶν αὐθαιρέτων ἐρμηνειῶν πού ἔδιναν σέ καταστάσεις, αίτίες καί προβλήματα πού ἀνέκυπταν καί ἀνακύπτουν στόν πολιτικόν καί κοινωνικόν χῶρο.Οί λειτουργίες πού ἐπιτελοῦν οί ιδεολογίες εἶναι πολυμόρφες καί πολυποίκιλες. Κυρίως κάνουν τούς
λαούς νά ἀποδύωνται σέ ατελέσφορες προσπάθειες, ἐκτρέπουν τήν δράσιν τοῦ ἀνθρώπου ἀπό δημιουργικούς σκοπούς καί αποπροσανατολίζουν τήν σκέψι των.
Οι ιδεολογίες, δια μέσου τῶν ἐκφραστών τους, ἔχουν δημιουργήσει μιάν κατάστασι πού ἐπηρεάζει ἔντονα τό πνεῦμα καί τήν πολιτική σκέψι τῶν ἀτόμων. Ὁ σοσιαλισμός, παραδείγματος, ἔδωσε ἕναν προσανατολισμό στό πνεῦμα αὐτῶν ποὐ ἐγκολπώθηκαν τίς ίδέες του πού ἐπιδρᾶ στίς ήθικές άξίες καί στόν τρόπο μέ τόν ὀποῖον ίεραρχεῖ τίς προτεραιότητες τῆς κοινωνίας. Ἔδωσε στόν κόσμο μιάν κακή όψι ὦστε νά μήν μπορή κανεῖς να τόν συμπαθήση, ἀκόμα οὖτε καί τόν ἐαυτόν του, καί μετέτρεψε τήν ψυχή του σε ἕνα εἶδος ἀποχετευτικῶν
ἀγωγῶν. Καί ἐφ’ όσον βλέπει τόν κόσμο με τόση ἀντιπάθεια, δέν ἔχει καμία διάθεσι να καταβάλλη καμία προσπάθεια να τόν βελτιώση. Οί ιδεολογίες δέν ἐπηρεάζουν μόνον τίς πολιτικές ἰδέες τῶν ἀτόμων. Ἡ ἐπίδρασις των διαχέεται καί ὄλες τίς ἐκφάνσεις τῆς πολιτιστικῆς ζωῆς τῆς κοινωνίας καί ἔχουν τήν δύναμιν νά ἀλλοιώνουν τήν πολιτιστική ταυτότητα ἑνός λαοῦ. Αὐτό ἐπιτυγχάνεται μέ τό νά ὑποκαθιστοῦν τίς πολιτιστικές ἀξίες τῆς κοινωνίας, οί ὀποῖες ἔχουν διαμορφωθῆ μέσα ἀπό μιάν μακρά ἱστορική διαδικασία, μέ τίς
αξίες πού ἐπιβάλλει ή ἰδεολογία. Οί πολιτικές θεωρίες δέν μποροῦν εὐκολα νά βροῦν πρόσφορο ἔδαφος εάν δέν θέσουν ὑπό ἀμφισβήτησιν τίς ἄλλες ἀξίες τῆς κοινωνίας. Οἱ ἰδεολογίες, ὄπως οἱ θρησκευτικές πεποιθήσεις, δέν προέρχονται ἀπό ἐπινοήσεις ἥ ἐπιθυμίες αὐθαίρετες ἰδιαίτερων ἀτόμων. Ὑπάρχουν ἄτομα πού δέν μποροῦν ἥ δέν θέλουν νά ὑποτάξουν σε μιά κριτική ίκανοποιητική γιά τήν εἰκόνα τοῦ κόσμου. Αὐτά τά ἄτομα θά ἐγκολπωθοῦν τίς ίδέες τῆς ίδεολογίας ποὐ προβάλλει μιάν εἰκονικήν πραγματικότητα,μιάν εἰκόνα
πού βρίσκεται σέ διάστασι μέ τήν ἀδυσώπητη πραγματικότητα καί ἀπαλλάσσει τά ἄτομα ἀπό τήν ἀνάγκη νά ὑποβάλλουν τά δεδομένα σέ κριτική έξέτασι καί εἶναι προφανές ὄτι τά περισσότερα σήμερα δέν θέλουν νά ὑποβάλλουν τά δεδομένα σε μιάν κριτική ἐξέτασι καί νά ἐπανεξετάσουν τίς θεωρίες καί ἰδέες γιατί δέν διαθέτουν τό ἀπαιτούμενο ψυχικό σθένος..Οἰ ἰδέες τούς προσφέρουν θαλπωρή καί ἀμβλύνουν τόν ψυχικό πόνο ποῦ προκαλουν οἱ ἀποτυχίες τῆς δράσεως τους.
Ἔτσι ἔχομε φθάσει στό σημεῖο ὄπου ἀξίες, ὄπως δικαιοσύνη καί αδικία νά μήν σχηματίζωνται ἀπό τήν συλλογική εμπειρία τοῦ λαοῦ μας ἀλλά ἀπό τίς θεωρίες τῶν πολιτικῶν ἰδεολογιῶν. Τά κοινωνικά φαινόμενα, οί ἀρχές καί οί θεσμοί ἀξιολογοῦνται μέσα ἀπό τήν οπτική μιᾶς κοσμοθεωρίας ἡ ὀποῖα, ούτως ἥ ἄλλως ἔφεραν τήν ανθρωπίνη σκέψιν σέ μιά τραγική κατάστασιν. Η ἰδεολογία είσχωρεῖ σέ τομείς ὄπως θρησκεῖα, οίκογένεια, σεξουαλικές σχέσεις, κ.ο.κ. Ἔτσι τά μέλη τῆς κοινωνίας φθάνουν να συγκρούωνται ὄχι μόνον στό πολιτικό
πεδίον, ἀλλά καί στό πολιτιστικό.
Μετά τήν κατάρευσιν τοῦ Μαρξισμοῦ, ὁ σοσιαλισμός εἶναι ἡ ίδεολογία ἡ ὀποῖα κάνει τήν μεγαλύτερα χρήσιν ίδεολογικῶν μέσων, τά οποία αποσκοπούν στήν αλλοίωσιν τῆς γηγενοῦς ἰδεολογικῆς ταυτότητος τοῦ λαοῦ. Οί σοσιαλισταί ἔχουν ἀνακαλύψει ὄτι ὁ ὄρος «συντηρητικός» ἀποτελεῖ ἰσχυρότατο ἰδεολογικό ὄπλο καί τό χρησιμοποιοῦν κατά κόρον.Καί ὄμως, στήν Ελλάδα ὁ συντηρητισμός δέν ἀντανακλοῦσε ποτέ κάποιες ταξικές δομές καί ἐξέφρασε ποτέ τό πνεῦμα μιᾶς κοινωνικῆς ἥ πολιτικῆς τάξεως. Τό μόνον ποῦ ἀντανακλᾶ
σήμερα ὁ συντηρητισμός εῖναι οί πνευματικές ἀντιθέσεις πού ὑπάρχουν μεταξῦ τῆς παλαιάς ἀστικῆς τάξεως καί τῆς ἀστικῆς τάξεως τῶν σοσιαλιστῶν καί τῶν μαρξιστῶν. Τά στοιχεῖα τοῦ ελληνικοῦ «συντηρητισμοῦ» προέρχονται ἀπό ἐθνικές ἀνάγκες τίς ὀποῖες μεταφράζουν. Ὁ Ελληνικός «συντηρητισμός» εἶναι ἕνας συνδυασμός πολλῶν στοιχείων πού προέκυψαν ἀπό ἐθνικές ἀνάγκες καί από τίς συλλογικές ἐμπειρίες τοῦ λαοῦ. Ο συντηρητισμός ποτέ δέν λειτούργησε σάν πολιτική ιδεολογία. Οί πολιτικές ἀξίες τοῦ Ἔλληνα
διαμορφώθηκαν ἀπό τίς ἐμπειρίες του, ἀπό τούς ἀγῶνες του, καί ἀπό τίς ιδέες καί θεωρίες τῶν προγόνων του. Οί ἀγῶνες καί οί θυσίες του γιά ἐθνική ἀνεξαρτησία σφυρηλάτησαν τήν πίστι του στήν πολιτική καί οίκονομική ἐλευθερία καί τήν ἀξίαν τῆς προσωπικῆς εὐθύνης. Μέσα ἀπό τούς ἀγῶνες και τίς θυσίες πού εἶχε βιώσει αὐτό πού οἰ ἀρχαῖοι Ἔλληνες εἶχαν διατυπώσει σάν αξίωμα τῆς ζωῆς, τήν ρήσιν ὄτι τά αγαθά κόποις κτῶνται.
Ο Ἔλληνας δέν ἀναζητούσε τό κοινωνικό καί πολιτικό ιδεώδες στόν ὑπερβατικόν κόσμο καί δέν δέχθηκε λύσεις τῶν προβλημάτων έάν δέν προκέκυπταν ἀπό τήν ἐπεξεργασία τῶν ἐμπειρικῶν δεδομένων. Εξέτάζε προκαταβολικά πῶς θά ὑπερέβαινε τά όρια τῆς υπαρχούσης καταστάσεως καί οί προσανατολισμοί τῆς δράσεως του διατηροῦσαν ἕναν σταθέρόν, ενιαίον πυρῆνα. Ἤελε πρῶτα νά συλλάβη καί νά οικιοποιθή γνωστικά καί βιωματικά εκείνο πού θά προκέκυπτε ἀπό τήν δράσιν του..Επιστράτευε πάντοτε τίς πνευματικές του δυνάμεις στήν
ἐπίπονη προσπάθεια νά ἀνασκευάζη ὄτι εἶναι ἀπρόσιτο στήν λογική καί στήν γνώσιν μέ ἀποτέλεσμα νά βρίσκεται ἡ συνείδησις καί τό πνεῦμα του σέ κατάστασιν διαρκοῦς εγρηγόρσεως καί νά ἐδραιώνεται ἡ αμφιβολία του γία ὄτι δέν μπορεῖ νά συλλάβη γνωστικά.
Η εκπαίδευσις, διαχρονικά στήν χῶρα μας, πού κατηγορεῖται ὄτι ἤταν «συντηρητική», διαμόρφωνε μέσα ἀπό τούς κόλπους της, ἐκτός ἀπό τίς γνώσεις καί τίς δεξιότητες, καί τά ίδανικά τῶν ἀνθρώπων ποῦ παίδευε. Ἡ ἐλευθερία τῆς σκέψεως καί τῆς γόνιμης διαμορφώσεως τῶν ίδεῶν ἀποτελοῦσε πάντα τόν ἀκρογωνιαῖον λίθο τῆς Παιδεῖας, ἀλλά καί τῆς ἴδιας τῆς δημοκρατίας. Τά παιδιά μέσα στό σχολεῖο, δεν μάθαιναν μόνον νά διαβάζουν καί νἀ γράφουν, αλλά πολύ περισσότερο να σκέφτονται, να διεκδικοῦν τό δίκαιον, νά ἀμφισβητοῦν τό
ἀμφίσημο καί νά ὀνειρεύωνται το μέλλον τους.
Σήμερα ἠ ἑλληνική σκέψις καταδυναστεύται ἀπό τήν σοσιαλιστική καί Μαρξιστική ἰδεολογία ἀλλά καί άπο ἄλλες ἀλλότριες ἰδεολογίες. Ἔτσι βλέπομε τούς ἀριστερούς νά ασχολοῦνται μέ το νά μεταφέρουν το ιδεολογικό φορτίο τής παρατάξεως στήν ὀποῖα εἶναι στρατευμένοι τό ὀποῖον ἀποτελεῖται ἀπό κατάλοιπα τοῦ παρελθόντος μέ τά ὀποῖα δέν μποροῦν νά συγκροτήσουν μιά ξεκάθαρη είκόνα γιά τό πῶς θά ἔπρεπε νά εῖναι ἡ κοινωνία καί ποιές ἀξίες θά ἔπρεπε νά ἀντανακλοῦν. Ἔτσι ό λόγος τους κατάντησε νά εῖναι ἕνα συνοθύλευμα
ίδεοληψιῶν. Ασχολοῦνται κυρίως μέ τήν ἀπαξίωσιν παλαιῶν ἐννοιῶν καί ίδεῶν πού μόνον συμβάλλουν στήν ὑπονόμευσιν τῆς κοινωνίας καί τῶν θεσμῶν στούς ὄποιους ἐδράζεται.Ἔτσι οί ὀπαδοί τοῦ σοσιαλισμοῦ κατήντησαν νά εἶναι οὐραγοί τῶν πολιτικῶν τους παρατάξεων. Οἰ σοσιαλιστές θεσπίζουν νόημα ἐκεῖ πού νόημα δέν ὑπάρχει καί οὖτε μπορεῖ νά ὑπάρξη. Οἰ ιδέες του προκαλοῦν μιάν ὀδυνηρή πρόκλησι στήν σκέψι τοῦ αὐτόνομου ἀτόμου.