Καλημέρα τζιαί τα φώτα τζιαί την πουλουστρίνα πρώτα…
Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε, η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις. Του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι, αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς εβεβαίου του λόγου το ασφαλές. Ο επιφανής Χριστέ ο Θεός και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι…
Το βάπτισμα του Ιωάννη του Βαπτιστή είναι η αφετηρία της επανασύνδεσής μας με το δημιουργό μας, που είναι και ο αρχηγός και τελειωτής της σωτηρίας μας. Το βάπτισμα του Προδρόμου ήταν βάπτισμα μετανοίας, που υποδήλωνε την επιστροφή του ανθρώπου στον Θεό και την υπακοή του στο θείο θέλημα. Ήταν ένα είδος προπαρασκευής και προετοιμασίας, που απέβλεπε στη μεσολάβηση του Θεού μέσω του Μεσσία, δηλαδή στη δικαίωση των ανθρώπων και στη δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στα λόγια του Χριστού προς τον Βαπτιστή Ιωάννη. Όταν ο Χριστός προσήλθε στο βάπτισμα του Ιωάννη, σαν άνθρωπος αποδέχτηκε το θείο θέλημα εκ μέρους ολόκληρης της ανθρωπότητας. Και τότε η μαρτυρία του ουράνιου Πατέρα, που τον αναγνώρισε σαν τον Υιό Του τον αγαπητό και η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος σωματικά εν είδη περιστεράς σήμανε την αποδοχή του Χριστού από τον Πατέρα ως τον Μεσσία, που θα φέρει τη βασιλεία του Θεού στους ανθρώπους. Στον Εσπερινό της παραμονής των Θεοφανείων, ακούγεται το Λύτρωση έρχεται ο Χριστός να δώσει με τη βάπτιση σε όλους τους πιστούς. Γιατί με αυτήν καθαρίζει τον Αδάμ, υψώνει τον πεσμένο, ντροπιάζει τον τύραννο, που προκάλεσε την πτώση, ανοίγει τους ουρανούς, κατεβάζει το θείο Πνεύμα, και χαρίζει την αφθαρσία. Ακόμη, σήμερα στα ρείθρα του Ιορδάνη ήρθε ο Κύριος, και λέει στον Ιωάννη: Μη δειλιάσεις να με βαπτίσεις, γιατί ήρθα να σώσω τον Αδάμ τον πρωτόπλαστο . Τέλος, ως άνθρωπος ήρθες Χριστέ Βασιλεύ στον ποταμό, και δουλικό βάπτισμα σπεύδεις να λάβεις από τα χέρια του Προδρόμου, για τις δικές μας αμαρτίες.
Γιορτή των Θεοφανείων … τα Φώτα όπως λέμε στη Κύπρο. Μεγάλη γιορτή για την Χριστιανοσύνη. Ο κόσμος πηγαίνει εκκλησία, παίρνει το Δρόσο (τον αγιασμό) τον οποίο πίνει και με αυτόν ραντίζει τα σπίτια του, τα χωράφια του, τις δουλειές του για να πάνε όλα καλά. Επήσεις με μιά «λάμπα» πετρλαίου (φανό θιέλης) μεταφέρουν το «Αφιο φως» στα σπίτια τους όπου παραμένει αναμένο για να φωτίζει τον σωστό δρόμο. Το «Αγιο φώς» μεταφέρεται και στο σταύλο με τα ζώα. Την ίδια μέρα ο ιερέας, με τον καντηλανάφτη έπρεπε να γυρίσει όλο το χωριό να «καλαντίσει» και να αγιάσει με την αγιαστούρα του τα σπίτια του χωριού. Σαν αντάλλαγμα οι χωριανοί έριχναν κέρματα στο δοχείο με τον αγιασμό.
Ξεροτήανα … οι κυπριακοί λουκουμάδες! Από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα επικρατεί η παράδοση στην Κύπρο την Παραμονή των Θεοφανείων, οι νοικοκυρές να ψήνουν ξεροτήανα, που κανείς όμως δεν αγγίζει πριν μερικοί από αυτούς σκορπιστούν στην οροφή του σπιτιού για να “φάνε” οι καλικάντζαροι (ή “σκαλαπούνταροι”) και να φύγουν (αφού σύμφωνα πάντα με την παράδοση αυτά τα ξωτικά είναι ελεύθερα και περιδιαβάζουν στα χωριά από την μέρα των ψυχών, στις 2 Νοεμβρίου). Επίσης τα παλιά χρόνια οι αγρότες συνήθιζαν να δίνουν μερικά ξεροτίανα και στα ζώα τους, κυρίως στα βόδια, ως αναγνώριση του ολόχρονου μόχθου τους για την παραγωγή της γης. Τις πρώτες πέντε ημέρες του Γενάρη, οι Καλικάντζαροι περιφέρονται ελεύθερα στα σπίτια, και ένοχλούν τούς ανθρώπους. Οι Καλικάντζαροι είναι δαίμονες κακοί και πονηροί, άσχημοι και κατάμαυροι, με μακριά γαντζωτά νύχια, μακριά αχτένιστα μαλιά, τα πόδια τους είναι τραγίσια και χωλαίνουν στο περπάτημα, ενώ ο απλός λαός τους θεωρεί ότι κυκλοφορούν χωρίς ενδυμασία, τελείως γυμνοί. Το όνομα των καλικάντζαρων, από τους Κυπρίους φέρεται και με άλλες ονομασίες, όπως σκαλαπούνταροι και πλανήταροι, δηλαδή ότι παρασέρνουν και αποστρατούν τους ανθρώπους από την ευθεία οδό. Την Πέμπτην ήμέραν που εορτάζουν τα Κάλαντα, κάθε οικογένεια θεωρεί καθήκον της να κάμει ξεροτήανα και να ρίξει λίγα στο δώμα του σπιτιού μαζί με κομμάτια λουκάνικο και λίγες κόρτες (φέτες) ψωμιού, για να «φάσιν τζιαι νά φύουσιν». Αν οι νοικοκυρά ξεχάσει να τα ρίξει στο δώμα, τότε οι άλλοι της οικογένειας, της το υπενθυμίζουν με τους στίχους: Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον, κομμάτιν ξεροτήανον, νά φάσιν τζιαι να φύουσιν, ή τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον, μασιαίριν μαυρομάνικον, να φάει ο Καλικάντζαρος, να πάει στη δουλειάν του. Οι νοικοκυραίοι πίστευαν ότι αν δεν τηρούσαν το έθιμο, ο αρχικαλικάντζαρος κατέβαζε το τραγοπόδαρο του από την τσιμινιά και έριχνε το τηγάνι από την «νηστιά». Επίσης ο λαός πίστευε ότι οι Καλικάντζαροι έφευγαν δια παντός, την έκτην ημέραν του μήνα, των Θεοφανείων, διά τής καταδύσεως τού Σταυρού οπότε «αγιάζεται πάσα των υδάτων ή φύσις».
Καλημέρα τζιαί τα φώτα τζιαί την πουλουστρίνα πρώτα… Την ημέρα των Φώτων δίδεται πλουμιστίρα και στους μεγάλους, ήτοι τους έφηβους νέους ή νέες, αφού πρώτα πουν στους γονείς, παππούδες, η θειους και θείες «Καλή μέρα τζιαι τα φώτα τζιαι την πλουμιστίρα πρώτα, η δε παροιμία λέγει, «Τ Άη Βασιλείου πλουμίζουν τούς πελλούς, τα Φώτα τούς νούσιμους». Πιστεύουν ότι μετά τα φώτα το φεγγάρι φέγγει λαμπρότερα και ζωηρότερα. «Του Γεννάρη το φεγγάρι σαν την ημέραν λάμπει», λέγει η παροιμία, ενώ μια άλλη παροιμία λέγει, «του Γεννάρη το φεγγάριν γεννά ώραν» θέλοντας να πει ότι από τον μήναν αυτόν, η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει. Επίσης πιστεύουν οτι με τον αγιασμό των υδάτων το κυνήγιν είναι άφθονον, και οι πέρδικες παχουλές, « τα περτίτσια του Γεννάρη, μιαν οκκάν με το καντάριν» όπως λέγει η παροιμία.
Παρακαλώ σας δώστε μου θέλημαν ν’αρκινήσω,να πω τα Φωτοκάλαντα να σας τα ιστορήσω. Τζι αν έσιετε ευχαρίστηση τζιαι θέλ’ η όρεξή σας τα Φωτοκάλαντα να πω στη πόρτα τη δική σας. Μυνήματα χαρούμενα ήρταμε να σας πούμε, πως ο Χριστός βαφτίζεται τζιαι να σας ευχηθούμε. Πως εν τα θεοφάνεια ανθρώπου σωτηρίαν, που καθαρίζουν τες ψυσιές από την αμαρτίαν. Σήμερον ήρτεν ο Χριστός στο άγιο ποτάμι, τζιαι ζήτησε να βαφτιστεί από τον Ιωάννην. Θαύμα μεγάλον έγινεν απού δεν έσιει ταίριν, ανοίξασιν οι ουρανοί τζι εξέβην περιστέριν. Ήτουν το Πνεύμαν τ’ Αγιον για να το μαρτυρήσει πως εβαφτίστην ο Χριστός π’ ανατολήν ως δύσην. Δοξάζουμεν σε βασιλιά με τα θαυμάσιά σου τζιαι προσκυνούμεν Κύριε τα Θεοφάνειά σου. Ακούστε το Βαγγέλιο που του Χριστού το στομαν, όποιος εν εβαφτίστηκεν χάννει ψυσιήν τζιαι σώμαν. Εις τούντο αρκοντόσπιτον που δείξαν προθυμίαν π’ ακούσασιν τα κάλαντα με τόσην ευθυμίαν. Δώς τους Θεγέ μου τζιαι Χριστέ τζι αφέντρα Παναγία χρόνια πολλά τζιαι πλούσια να ζιουν με την υγείαν. Τζιαι του τζαιρού με το καλό να’ ρτούμεν να σας βρούμεν, χαρούμενους καλόκαρδους τα Φώτα να σας πούμε.
Ντίνος Ορφανός Τριμίκλινη
