Γράφει ὁ Γιῶργος Νικολακάκος
Παρολον ὄτι στήν Ἑλλάδα ὐπῆρξαν καί ἐξακολουθοῦν νά ὑπάρχουν πολιτικά κόμματα τά όποἶα ἰσχυρίζονται ὄτι εἶναι ἐκφραστές τῶν κυριωτέρων ἰδεολογιῶν ποῦ ἐμφανίστηκαν τούς δῦο τελευταίους αἰῶνες, τά ἄτομα πού εἶναι ὄπαδοί αυτῶν τῶν κομμάτων ἔχουν ἐλαχίστη ἰδεολογική συγγένεια μέ αυτά τά κόμματα, ἀλλα καί τά ἴδια τά κὀμματα ἐλλάχιστα ἔκφράζουν τήν «φιλοσοφία» αυτῶν τῶν πολιτικῶν συστημάτων. Η Συντηρητική καί Φιλελέυθερη ἰδεολογία τῶν Ἑλλήνων ὑπῆρξαν…
πάντα ἓνα κακέκτυπο τοῦ Συντηρητισμοῦ καί τοῦ Φιλελευθερισμοῦ γιατί οἰ θεωρίες ἐπάνω στίς ὀποῖες οἰκοδομήθηκαν αὐτές οἱ ἰδεολογίες δέν βρήκαν ποτέ πρόσφορο ἔδαφος στήν Ελλάδα. Τά πολιτικά κόμματα τῆς ἑλλάδος καί οἱ ἄλλοι ἐκφραστές αύτῶν τῶν ἱδεολογιῶν δέν μπόρεσαν νά ἀναγάγουν αυτές τίς ἰδεολογίες σέ γενικές θεωρίες μέ τίς ὀποῖες οἱ ὀπαδοί θἀ μποροῦσαν νἀ ἐρμηνεύουν τά κοινωνικά, πνευματικά καί οἰκονομικά φαινόμενα.Θεωρῶ ὄτι ἡ ἰδεολογία πού θά μποροῦσε εὐκολώτερα νά ἐπικρατήσει στήν Ἑλλαδα εῖναι ὁ Συντηρητισμός, γιαυτό ἐδῶ θά ἔξατάσω κυρίως τούς λόγους γιά τούς ὀποίους δέν έπεκράτησε ὁ συντηρητισμός, ἄν και δέν διαφέρουν τόσο πολύ ἀπό τούς λόγους γιά τούς ὀποίους δέν ἐπεκράτησε ο Φιλελευθερισμός.
Ο Συντηρητισμός, ὄπως καί ὁ φιλελευθερισμός, εἶναι μια πολιτική φιλοσοφία ἥ κοσμοθεωρία, θεμελιωμένη στίς ἰδέες τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ίσότητας ἀλλά εἶναι ἡ λιγώτερο δογματική. Ὅ Συντηρητικός ἀσπάζεται ἔνα εὐρύ φάσμα ἀπόψεων,ἀρχῶν καί ἀξιῶν, ανάλογα με τρόπο μέ τόν ὀποῖον κατανοοεῖ τίς αρχές αὐτές, αλλά γενικά ὑποστηρίζει τήν δημοκρατία,τήν ἐλευθερία ἔκφράσεως τοῦ λόγου, τήν ἀτομική ίδιοκτησία, τά πολιτικά δικαιώματα, τἡν ἐλευθερία τοῦ Τύπου, τήν θρησκευτική ἐλευθερία, τό ἐλεύθερο ἐμπόριο καί τήν ίδιοκτησία, ἀξίες καί ἀρχές. Ἡ πεμπτουσία τοῦ Συντηρητισμοῦ εἶναι ἡ πολιτική ἐλευθερία καί τά ἀτομικά δικαιώματα. Οἰ ἰδέες τοῦ συντηρητισμοῦ, ὄμως, δέν μποροῦσαν νά εὐδοκιμήσουν τήν ἐποχή ἐκείνη διότι δέν ὑπῆρχαν γνήσιοι δημοκρατικοί θεσμοί ἀλλά καί ἄτομα ποῦ θά μποροῦσαν νά γίνουν οἱ ἐκφραστές τῶν ἀξιῶν τοῦ συντηρητισμοῦ.
Ο κυριώτερος λόγος γιά τόν ὀποῖον δέν βρῆκε πρόσφορο ἔδαφος ὁ συντηρητισμός εἶναι ὄτι δένὑπῆρξαν γνήσιοι φορεῖς τοῦ συντηρητικοῦ πνεύματος πού θά ἐπηρέαζε τά πολιτικά κόμματα καί τό κοινό πού εἶναι δεκτικό αὐτοῦ τοῦ πνεύματος καί τό ὀποῖον θά μποροῦσε νά παρωτρύνη τούς πολιτικούς νά δώσουν στήν πολιτική τους ἕνα ὑπεύθυνο περιέχομενο. Η συντηρητισμός δέν μπόρεσε νά βρεῖ πολιτική καί φιλοσοφική ἔκφρασι διότι ἐκφραστής τῆς συντηρητικῆς φιλοσοφίας ἔγινε ὁ «Δεξιός» Η πνευματική τάξις τῆς «’δεξιάς», πού ἔγινε ὁ ἐκφραστής τοῦ συντηρητισμοῦ, δέν ἤταν ὀ φορέας τοῦ πνεύματος τοῦ συντηρητισμοῦ. Παρακολούθησε μέ ἀπάθεια τήν προσπάθεια πού κάνουν οί ἀριστεροί γιά τήν κατάπτωσι τής γλώσσης, τήν ἔκπτωσιν τῶν ἠθῶν, καί τήν ἀλλοίωσιν τῆς ἐθνικῆς ταυτότητος καί τῆς συνειδήσεως τοῦ λαοῦ καί νά ἐκφυλίζουν τήν σκέψι του καί νά καθιστοῦν τόν λαό ανίκανον νά εστιάση τήν προσοχη του σε ένα σαφώς οριοθετημένον καί συγκεκριμένον σκοπόν
Στήν Ἑλλάδα τοῦ Μεσοπολέμου ἀλλά καί τῆς μεταπολεμικῆς καί μετεμφυλιακῆς ἐποχῆς, ὑπῆρχε μόνον μιά ίδεολογία πού ἀγωνιζόταν νά κυριαρχήση, ἡ ίδεολογία τῆς Ἁριστεράς, ὄπως αὐτή ἐκφράζετο ἀπό τήν μερίδα τῶν ἀριστερῶν κομμάτων, δηλαδή του (παράνομου) ΚΚΕ, της ΕΔΑ, του ΚΚΕ Εσωτ., τῆς Ενωμένης Αριστεράς κλπ. Ἡ «Δεξιά» δέν εἶχε νά ἀντιπαραθέση κάποιες ἰδεολογικές θέσεις καί ἀφησε τό ἰδεολογικό πεδίον ἐλεύθερον νά τό καλλιεργῆ καί νά τό νέμεται ἡ Αριστερά .Ἐξ ἄλλου, ἡ παιδεῖα δέν φρόντισε νά αναπτύξη στό ἄτομο τήν κριτική ἰκανότητα καί τό κριτήριο τῆς ἀξιολογήσεως τῆς πολιτικῆς νά παύση νά εἶναι μόνον προσωπική κατάστασις ἀλλά ή γενική κατάστασις τῆς κοινωνίας καί τῶν θεσμῶν ἐπάνω στούς ὀποίους στηρίζεται. Δέν ὐπῆρξαν διανοητές καί πολιτικοί πού νά ἤθελαν ὀ λαός νά βγεῖ ἀπό τήν πνευματική στειρότητα καί νά πάψουν νά τόν εκφράζουν ἄνθρωποι μέ λαϊκίστικη λογική καί νά πού νά ἔχει σεβασμό γιά τά ἀνώτερα ἄτομα καί νά θέλη νά ὑπηρετήση ἀνώτερους σκοπούς.Το ελληνικό κράτος ἀποικήθηκε ἀπό νεόπλουτες φιλοδοξίες. Ἕτσι ἄνθισαν «αεριτζίδικα» ἐπαγγέλματα, ξεφύτρωσε ἡ μανία τοῦ χρηματιστηρίου καί πολλοί ὀδηγήθηκαν πρός τήν διαφθορά καί τήν λεηλασία δημοσίων πόρων μέ τήν ἀπλή, καί φθηνή, αίτιολογία πῶς «μόνο με τόν μισθό δέν βγαίνεις».Μέσα σέ ὄλα αὐτά, ἡ ἀφοσίωσις στήν ἰεραρχία ἀντικατεστάθη ἀπό τήν ἀντίληψιν πῶς ἡ ἀναίδεια καί ἡ ἀγένεια ἀπελευθερώνουν. Ενῶ ἡ πίστις γιά τήν ἀξία τῆς τηρήσεως τῶν νόμων κλονίστηκε ἀπό τήν αίσθησιν τῆς ἀτιμωρησίας καί τήν πεποίθησιν πῶς δέν ὑπάρχουν σαφή ὄρια πέραν ἀπό αὐτά ποῦ ὀρίζει τό ἐγώ καί ἡ ἰσχύς τοῦ καθενός.
Στήν δεκαετία τοῦ 80 γνωρίσαμε μεγάλες πολιτικές, πολιτιστικές καί οίκονομικές ἀλλάγές. Ὁ Δεξιός δέν μπόρεσε νἀ ἀνταποκριθῆ στίς νέες συνθῆκες άλλά καί δέν ἔδωσε τήν θέσιν του σέ ἕναν προοδευτικό φιλελευθερισμό ὁ ὀποῖος θά διατηροῦσε αξίες, όπως ο σεβασμός στον νόμο καί ἡ ἐπιχειρηματικότητα, πού θα ἔφερνε μαζί του τήν ἀξιοκρατία, τήν ἀτομική εὐθύνη, τόν κοσμοπολιτισμό, τόν ὀρθολογισμό καί τήν ἀνεκτικότητα, πού θά δημιουργοῦσε μιά κουλτοῦρα πού θά συνδύαζε μια φιλοσοφία ἀτομικῆς ἐγκράτειας, λιτῆς διαβιώσεως ἐναρμονισμένης μέ τίς άρχές ὑποτίθεται του σοσιαλισμοῦ.
Αυτό ποῦ επικράτησε στήν μεταπολίτευσι, συνιστᾶ ἕνα ίδεολογικό ὑβρίδιο, που μπορεῖ να ἀποκληθῆ: «Καταναλωτικός σοσιαλ-λαϊκισμός». Πρόκειται για ένα ιδεολογικό ἀμάλγαμα ποῦ προέκυψε ἀπό τήν φιλοδοξία κοινωνικῆς ἀνόδου καί τίς καταναλωτικές προσδοκίες τῆς μεταπολεμικῆς γενιάς σέ συνδυασμό μέ τήν ὑιοθέτησιν σοσιαλιστικῶν ίδεολογικῶν προταγμάτων.Ἐπρόκειτο, στήν πραγματικότητα, γιά τήν ἰδεολογία τῶν ἐξεγερμένων μικροαστῶν: τα ἤθελαν ὄλα ἐδῶ καί τῶρα.
Τρίτον, στήν Ἑλλάδα τίς τελευαῖες δεκαετίες τό ἔδαφος δέν ἤταν πρόσφορο γιά τήν διάδοσιν τῶν συντηρητικῶν ίδεῶν καί ἀξιῶν. Αύτήν τήν ἐποχή στην Ελλάδα, ἐπροβάλοντο καί ἐπικρατοῦσαν κοινωνικές προτάσεις πού ἔβρισκαν μεγάλη ἀπήχησι στόν ἑλληνικό λαό λόγω τού τί εἶχε προηγηθῆ στήν Ελληνική πολιτική και παρόλον ὄτι ἐκφραζοντο ίδεολογικά ρεύματα, καταδικασμένα ἀπό τήν ἀνθρωπότητα, ἀπό τήν σύγχρονη ἐποχή, καί ἀπό τα φωτεινότερα πνεύματα του 20ου και του 21ου αίῶνος, στήν ἑλλάδα ἐξακολουθοῦσαν νά βρίσκουν μεγάλη ἀπήχησι λόγω τῶν καταστάσεων πού εἴχαν προηγηθῆ. Οί ξεπερασμένες καί ἀντιανθρώπινες κοσμοθεωρίες τοῦ Κομμουνισμού, μέσω τῶν ἐκφραστῶν του, διοικοῦσαν τήν Ἑλλάδα ἐπισήμως ἥ ἀνεπισήμως, ἔχοντας δημιουργήσει ἕνα σύστημα ἐξουσίας, πού πολύ σωστά οἰ Εθνικιστές τὀ ἀποκαλοῦσαν τήν δεκαετία του ʽ80, «κόμμα τῶν πολιτικῶν κομμάτων». Εξ ἄλλου γιά νά εὐδοκιμήσουν οἰ ἰδέες τοῦ Συντηρητισμοῦ καί τοῦ Φιλελευθερισμοῦ θά πρέπη νά ὑπάρχουν καί νά λειτουργοῦν οἰ ἀπαραίτητοι δημοκρατικοί θεσμοί.
Οί πολιτικοί ταγοί πού θά μποροῦσαν νά γίνουν κατά κάποιον τρόπο οἱ ἐκφραστές τοῦ Συντηρητισμοῦ καί τοῦ Φιλελευθερισμοῦ αύτήν τήν ἐποχή ἤταν ἀνίκανοι νά ὑπηρετήσουν ὑψηλούς σκοπούς καί νά ἀσχοληθοῦν μέ θεωρητικές ἀναζητήσεις. Ανάλωναν ὄλες τίς προσπάθειες τους στήν κατάληψι καί διατήρησιν τῆς ἐξουσίας. Οἰ νέοι δεν μπόρεσαν νά ἐμπιστευθοῦν καί νά ἀγκαλιάσουν, μαζικά καί έκλογικά, νέες ήγεσίες πού μποροῦσαν να έγγυηθοῦν ἔντιμον καί άνυποχώρητον άγῶνα. Νά μιλήσουν τήν γλώσσα τῆς ἐποχῆς τους καί να χτίσουν, στέρεα καί ἐπαναστατικά, μιά νέα ἔκφρασιν τῶν πανάρχαιων καίἀναλλοίωτων ἀξιῶν τῆς Πατρίδας, τῆς Ανθρωπιάς καί τῆς Ελευθερίας, ἔστω καί ἀν αὐτό δέν ἤταν, ἄμεσα κοινοβουλευτικά ἐκφράσιμο.
Ἕνας λόγος εἶναι ὄτι οἱ ἀξίες ποῦ κυριαρχοῦν στήν Ελλάδα καί με τίς ὀποῖες ὁ πολίτης ἔρχεται ἀντιμέτωπος δεν εῖναι αύτές πού θά τοῦ ἐπιτρέψουν να κυοφορηθοῦν συντηρητικές ἀξἰες. Τήν πολιτική ἀντίληψιν τοῦ συντηρητικοῦ καθοδηγοῦν ἀρχές καί προτεραιότητες: ἡ ἀξιοσύνη καί ἀξιοκρατία, ἡ ἐργατικότητα, ἡ παράδοσις-παραδεδομένη πεῖρα αίώνων, ἡ ἀξιοπρέπεια, ἡ αὐτάρκεια, ὁ σεβασμός τοῦ ίεροῦ, ἡ φιλοτιμία, ὁ ρεαλισμός λόγων, ἐλπίδων καί πράξεων. Χαώδης ἡ διαφορά μέ τίς προτεραιότητες τοῦ πολιτικοῦ προσωπικοῦ καί τῶν πολιτικῶν ταγῶν, τῶν ταγῶν τῆς δικαιοσύνης καί τῶν ταγῶν τῆς παιδεῖας. Φυσικά, ὄσον ἀφορᾶ στήν οἰκονομία, ἕνας Έλληνας συντηρητικός δέν θά «συντηροῦσε» τήν κατάστασιν τοῦ ἄρρωστου ἑλλαδικοῦ κρατισμοῦ, θά τήν ἄλλαζε ἐντελῶς, σμικραίνοντας ριζικά τό κράτος: ὄχι ὄμως λόγω κάποιου θέσφατου γιά το «ελάχιστο κράτος» ἥ γιά το «μεγαλεῖο τῶν ἀτόμων», ἀλλά ἐπειδή οἱ συντηρητικές του ἀξίες θἀ ἤταν ἀσυμβίβαστες μέ τήν άναξιοκρατία, τήν ἀναξιοπρέπεια, τήν ἀργομισθία καί τήν ἀναποτελεσματικότητα του. Ἔτσι οί ἰδέες τοῦ συντηρητικοῦ δέν μποροῦν νά βροῦν πρόσφορο ἔδαφος γιά να ἀναπτυχθοῦν. Ἑκείνοι ποῦ μποροῦν νά γίνουν οἰ πολιτικοί ἐκφραστές μιᾶς ἰδεολογίας εἶναι τά ἴδια τά πολιτικά κόμματα. Ὅμως οἰ στυλοβάτες τῶν πολιτικῶν κομμάτων εἶναι αὐτοί πού κατέλαβαν θέσεις καί ἀπέκτησαν προνόμια μέ τήν εύνοια καί τήν ὑποστήριξι τῶν κομμάτων, δηλαδή με ἀναξιοκρατικό τρόπο. Ἡ πρώτη ἐνέργεια στήν ὀποῖαν θά ἔπρεπε νά προβοῦν τά κόμματα εἶναι νά ζητήσουν να κριθοῦν οἱ πᾶντες αξιοκρατικά, καί να διωχθοῦν οἱ ἀργόμισθοι καί οἱ διεφθαρμένοι.Δυστυχῶς ἐδώ καί πολλές δεκαετίες δέν προτείνεται καί δέν ἐφαρμόζεται πολιτική καθορισμένη ἀπό ἀρχές, ἀξίες, ἰδέες καί συγκεκριμένο ὄραμα για την Ελλάδα, ἀλλά προτείνεται καί ἐφαρμόζεται δῆθεν «διαχειριστική πολιτική», μέ τήν ἐλπίδα ὄτι οἱ «(δεξιοί, ἀριστεροί, σοσιαλιστές» διαχειριστές θα ἀποδειχθοῦν κάπως καλύτεροι ἀπό ἀλλήλους.
Μετά τήν Μεταπολίτευσιν τό πολιτικό καί ἠθικό πνεῦμα πού διαμορφώθηκε δέν ἤταν καθόλου πρόσφορο γιά τήν κυοφόρηση ίδεολογιῶν μέ ἠθικό αἴτημα. Τό ἑλληνικό κοινωνικό καί πολιτικό σῶμα στό σύνολον του μετά τήν μεταπολίτευσιν γνώρισε μιάν πρωτοφανή ἀνάπτυξι τῆς οίκονομίας καί ἄντλησε βραχυπρόθεσμα ὡφελήματα ἀπό αὐτήν μἐ αντάλλαγμα τόν μακροπρόθεσμον ὑποβιβασμό τῆς Ἑλλάδος στήν κλίμακα τοῦ διεθνοῦς καταμερισμοῦ τής ἐργασίας καί συνάμα τήν γενικήν ἐθνική της ὑποβάθμισιν. Αὐτό ἔγινε μἐ τήν μορφήν ἑνός σιωπηροῦ, ἀλλά διαρκοῦς καί κατά μέγα μέρος συνειδητοῦ καί ἐπαίσχυντου κοινωνικοῦ συμβολαίου, στό πλαίσιο τοῦ ὀποίου ἡ ἑκάστοτε πολιτική ἠγεσία — «δεξιά», «φιλελεύθερη» ἥ «σοσιαλιστική», κοινοβουλευτική ἥ δικτατορική: στό κρίσιμο τοῦτο σημεῖον οἰ ἀποκλίσεις ὑπῆρξαν ἐλάχιστες — ἀνέλαβε τήν λειτουργία νά ένισχύη γρήγορα καί παρασιτικά τίς καταναλωτικές δυνατότητες τοῦ «λαοῦ» με ἀντίτιμο τήν πολιτικήν του εὔνοια ἥ ἀνοχή, ἤτοι τήν διαχείρισιν τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας καί τήν κάρπωσιν τῶν συναφῶν κοινωνικῶν καί ὑλικῶν προνομίων. Βεβαίως, ἡ συναλλαγή αὐτή χαρακτήριζε τόν ἑλληνικόν κοινοβουλευτισμό ἀπό τά γεννοφάσκια του, ὄμως ἡ πρωτοφανῆς μεταπολεμική διεθνής οίκονομική συγκυρία τῆς προσέδωσε δυνατότητες ἐπίσης πρωτοφανεῖς: πρός ἄγρα καί συγκράτησι τῆς ἐκλογικῆς πελατεῖας μποροῦσαν τῶρα να προσφερθοῦν ὄχι ἀπλῶς ἀνιαρές κρατικές θέσεις, ἀλλά ἐπί πλέον πολύχρωμες μᾶζες καταναλωτικῶν ἀγαθῶν καί πλῆθος δελεαστικῶν καταναλωτικῶν δυνατοτήτων. ¨Ένῶ ὅμως ἡ πρώτη προσφορά συνεπήγετο κυρίως τήν ἐκποίησιν τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ καί τῶν κρατικῶν πόρων στήν ἐσωτερική ἀγορά, ἡ δεύτερη — καί πιό πλουσιοπάροχη — ἀπέληγε μέ ἐσωτερική ἀναγκαιότητα στό ξεπούλημα ὀλοκλήρου τοῦ ἔθνους στήν διεθνή ἀγορά. Αύτό τό ξεπούλημα ἄρχισε με τά μεγάλα, άντίδρομα καί ταυτοχρόνως συμπληρωματικά, κύματα τῆς μεταναστεύσεως καί τοῦ τουρισμοῦ, γιά να κορυφωθεῖ, ἀλλάζοντας αίσθητά ὄψη καί συναισθηματική έπένδυσι, στήν αγορά αὐστριακών μπισκότων για σκύλους και στην ὀργάνωσιν τριήμερων ταξιδιῶν στό Λονδίνο γιά ψώνια, κατασταλάζοντας ἐνδιαμέσως παχυλές ἐπιδοτήσεις μιᾶς περιττῆς ἀγροτικῆς παραγωγῆς καί τήν περαιτέρω διόγκωσιν μιᾶς ἡμιπαράλυτης δημοσιοϋπαλληλίας ἡ ὀποῖα ἤταν τελείως ἀνίκανη νά ἐγκολπωθῆ τῖς ἀξίες καί ἰδέες τοῦ Συντηρητισμοῦ.
Επίσης, οί ἰδεολογικοί ἀντίπαλοι τοῦ Συντηρητισμοῦ ἔχουν ταυτίσει τόν Συντηρητικό μέ τόν «Δεξιό». Από τό ἄλλο μέρος ὁ ὄρος «Δεξιός» ἔχει λοιδορηθῆ καί ἀπαξιωθῆ τόσο πολύ ποῦ καταντήσε νά θεωρῆται ἀπόβλητο, Ἔχομε φθάσει στό σημεῖο πού «Δεξιά» νά θεωρῆται ἡ ίδεολογία τοῦ κατεστημένου καί τῶν προνομιούχων κοινωνικῶν ὀμάδων ποῦ διαρθρώνεται πάνω σε δομές ημι-δημοκρατικές, ἐνῶ συνεκροτείτο ἀπό στοιχεία «αριστοκρατικά», άπεμπολῶντας πολλές φορές κάθε σκέψι καθολικῆς καί ὀλοκληρωμένης λαϊκής κυριαρχίας και παρακάμπτοντας τήν δυναμική τῆς κοινωνίας καί τίς ανάγκες της. Ἐπίσης αὐτή ἡ «Δεξιά» θεωρεῖται ὄτι ἀπευθύνεται στά χαμηλότερα πνευματικά λαϊκά στρώματα και ἔχει ὡς βασικόν της στόχο τήν δημιουργία ἑνός ψυχολογικοῦ κλίματος.
