“…προϋποθέτει άγρια περιστολή της δημοκρατίας για να επιβιώσει ο νεοφιλελευθερισμός…”
Είναι η ευρωζώνη συμβατή με τη δημοκρατία; Προσοχή, εδώ μιλάμε για την ευρωζώνη και όχι για την Ευρωπαϊκή Ένωση, πολλώ δε μάλλον για την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης. Η απόπειρα ταύτισης του ευρώ με την Ευρώπη είναι σκόπιμη όσο και παραπλανητική. Πάντως, το ερώτημα εξετάζεται πλέον ανοιχτά και όλο και συχνότερα. Και είναι δόκιμο, αν όχι επιτακτικό, από τη στιγμή που η ευρωζώνη, με καταλύτη (ή ίσως με όχημα) την κρίση έχει εξελιχθεί, από μία –ούτως ή άλλως ατελή θεσμικά– νομισματική ένωση, σε βασικό εργαλείο επιβολής ενός ιδεολογικού δόγματος. Ενός δόγματος που όχι μόνο δεν είναι συμβατό με τη δημοκρατία, αλλά προϋποθέτει άγρια περιστολή της δημοκρατίας για να επιβιώσει: του νεοφιλελευθερισμού.
Το ερώτημα, καίτοι δόκιμο, μπορεί να φαντάζει ρητορικό. Και, εν πάση περιπτώσει, την καλύτερη απάντηση τη δίνουν οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες: o κ. Γιούνκερ, όταν διαβεβαιώνει ότι «δεν υπάρχουν δημοκρατικές εναλλακτικές στις απαιτήσεις των συνθηκών», και ο κ. Σόιμπλε, όταν δηλώνει, για λογαριασμό όχι της Ελλάδας, αλλά της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας της ευρωζώνης, ότι «η Γαλλία θα ήταν ικανοποιημένη, εάν κάποιος ανάγκαζε το Κοινοβούλιό της να ψηφίσει μεταρρυθμίσεις».
Ή ο κ. Ντάισελμπλουμ, που το βλέπει όλο αυτό σαν κάποιου είδους παιχνίδι, λέγοντας κυνικά «παίξατε και χάσατε». Ή το γεγονός ότι με ευρωπαϊκή παρέμβαση ανατράπηκαν ήδη δύο εκλεγμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, η ελληνική και η ιταλική, το Νοέμβριο του 2011, για να αντικατασταθούν με «κυβερνήσεις τεχνοκρατών», ενώ και σήμερα δίνουν και παίρνουν διάφορα σενάρια για αλλαγή του κυβερνητικού σχήματος (με την αποβολή των απείθαρχων και την είσοδο πολιτικών σχηματισμών σαφώς φιλικότερων προς την ατζέντα των δανειστών) ή για την ανατροπή -ως προϋπόθεση για την παροχή έκτακτης ανθρωπιστικής βοήθειας στη χώρα σε περίπτωση χρεωκοπίας, λόγω της συνεχιζόμενης τεχνητής δημοσιονομικής ασφυξίας- μίας κυβέρνησης που μόλις πριν 100 μέρες πήρε καθαρή εκλογική νίκη και λαϊκή εντολή εξόδου από τη λιτότητα.
Ανεξάρτητα από τη βασιμότητα και τη σκοπιμότητα αυτών των σεναρίων, που στην ουσία περιγράφουν ένα ακόμα μεταμοντέρνο πραξικόπημα, αυτά δίνουν μια αρκετά καθαρή εικόνα του τι έχουμε ενώπιον μας: σίγουρα όχι εταίρους που προσέρχονται καλόπιστα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με ειλικρινή διάθεση για την εξεύρεση ενός έντιμου και αμοιβαία επωφελούς συμβιβασμού, αλλά μια τεχνοκρατία (για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Χάμπερμας) που είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει κάθε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο για να επιβάλει εκβιαστικά τη συνέχιση αποτυχημένων και πέραν κάθε λογικής πολιτικών. Και για να τιμωρήσει παραδειγματικά τους αυθάδεις που τόλμησαν να την αμφισβητήσουν.
Είναι προφανές ότι αυτό το σύστημα νιώθει μια έντονη αποστροφή, έναν πρωτόγονο φόβο για τη δημοκρατία και για οποιαδήποτε προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία. Φόβο, ο οποίος μετατρέπεται σε βαθύ μίσος όταν έρχεται κανείς στο εσωτερικό μέτωπο που αυτοπροσδιορίζεται ως «φιλοευρωπαϊκό, ορθολογικό και διαφωτισμένο».
Ο λαός, άλλως «οι μάζες» δεν είναι δυνατόν να αυτοκυβερνηθούν και να αποφασίζουν οι ίδιες για το μέλλον τους, διότι είναι απαίδευτες, ακαλλιέργητες, δεν ακούν τη σωστή μουσική και δεν διαβάζουν τα σωστά βιβλία, δεν διαθέτουν τα γνωστικά εργαλεία και την εξειδίκευση για να αναλύσουν τις περίπλοκες συνιστώσες που συναποτελούν τη σημερινή πραγματικότητα.
Αυτή είναι η δουλειά των ηγετών που με όραμα πηγαίνουν μπροστά, εν ανάγκη και αυταρχικά, γιατί εκείνοι μπορούν να δουν μακρύτερα, ή, έστω, των πεφωτισμένων ελίτ. Συμπέρασμα: η πολλή δημοκρατία βλάπτει, ιδίως όταν παύει να είναι διακοσμητικό στοιχείο και αποκτά πραγματικό νόημα, ήτοι τη δυναμική να αλλάξει, όντως, τα πράγματα. Δεν προκαλεί, επομένως, καμία έκπληξη ότι ακόμα και η εκφορά της λέξης «δημοψήφισμα» προκαλεί λυσσαλέες αντιδράσεις.
Η νίκη της Αριστεράς στην Ελλάδα είναι το πρώτο μεγάλο πλήγμα στο νεοφιλελεύθεροconsensus που κυριαρχεί στην Ευρώπη μεταξύ της χριστιανοδημοκρατίας, της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού. Η μόνη πραγματικά δημοκρατική εναλλακτική πρόταση στο σημερινό ευρω-τέλμα. Για αυτό, συνιστά πραγματική απειλή που πρέπει, οπωσδήποτε, να συντριβεί. Όμως, η Ενωμένη Ευρώπη ή θα είναι δημοκρατική ή δεν θα υπάρξει. Αυτό δεν είναι ρητορικό σχήμα, ούτε προφητική πρόβλεψη, αλλά το μόνο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί νηφάλια από τη δυναμική των γεγονότων. Η σημερινή κατάσταση δεν είναι διατηρήσιμη, αυτό όμως δεν λέει τίποτα, αν η εναλλακτική είναι η διάλυση. Η επιστροφή της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, ή μάλλον η ανάκτησή της, μέσω μιας μεγάλης δημοκρατικής αντεπίθεσης, δεν είναι ούτε νομοτελειακά εξασφαλισμένη, ούτε εύκολη. Αντιθέτως, αυτό που προκύπτει είναι μια ανάγκη να εξοικειωθούμε με λέξεις όπως ανατροπή, επανάσταση, σύγκρουση, ακόμα και ρήξη. Ρήξη, όμως, όχι για χάρη της ίδιας της ρήξης, αλλά ακριβώς για να φτάσουμε σε ένα συμβιβασμό που θα είναι, όντως, έντιμος και αμοιβαία επωφελής.