Η ύβρις ήταν βασική έννοια της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων. Η ηθική τάξη διαταράσεται στην Αρχαία Ελλάδα όταν ο άνθρωπος έφτανε στην ύβρι. Και η ύβρις γεννιέται, οσάκις υπερβαίνουμε το μέτρο που δόθηκε από τους Θεούς στη φύση μας.
Αποδίδοντας την αντίληψη σχετικά με την ύβρη και τις συνέπειές της, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στην αρχαιότερή της μορφή, με το σχήμα ὓβρις → ἂτη → νέμεσις → τίσις , μπορούμε να πούμε ότι οι αρχαίοι πίστευαν πως μια «ὕβρις» συνήθως προκαλούσε την επέμβαση των θεών, και κυρίως του Δία, που έστελνε στον υβριστή την «ἄτην», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου.
Αυτή με τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη α-νοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο προκαλούσε την «νέμεσιν», την οργή και εκδίκηση δηλαδή των θεών, που επέφερε την «τίσιν», δηλ. την τιμωρία και τη συντριβή/καταστροφή του.
Από την κλασική εποχή και μετά, σε πολλές περιπτώσεις οι έννοιες Άτη, Δίκη και Νέμεσις φαίνεται να αποκτούν στη συνείδηση των ανθρώπων ισοδύναμη σημασία, αυτήν της θείας τιμωρίας.
Ο υβριστής διαταράσσοντας την τάξη του Σύμπαντος, εγγυητής της οποίας είναι ο Ζευς, προκαλεί πάντοτε τη μήνιν των θεών. Η Νέμεσις και η Άτη, μοιραία θα επιφέρουν τη συντριβή του. Τούτο δηλώνεται σαφέστερα στην κλασική ελληνική τραγωδία, όπου η ύβρις είναι συνήθως το βασικό σφάλμα του τραγικού ήρωα.
Το απλούστερο ίσως παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Ξέρξη στους Πέρσες του Αισχύλου, όταν ο Ξέρξης που αξιώνει να του υποταχθούν τα φυσικά στοιχεία.
Ο Ελλήσποντος όφειλε να μην τρικυμίσει τα νερά του, που κατέστρεψαν τις γέφυρες της διακομιδής του στρατού. Ο Ξέρξης διατάζει να μαστιγώσουν τη θάλασσα, και να ρίξουν στα νερά της τις χειροπέδες.!!!
Γι’ αυτό η αποκατάσταση της ανθρώπινης ύβρης από τη θεία τάξη θα πραγματοποιηθεί εκεί που συντελέστηκε το έγκλημα. Στα νερά μιας άλλης θάλασσας: στη Σαλαμίνα όπου τιμωρείται με συντριπτική ήττα.
Η βαθύτερη σύσταση αυτής της ηθικής διαδικασίας είναι ότι η αφθονία και ο πλούτος οδηγούν τον άνθρωπο στην ύβρι, που εκφράζεται με τον κομπασμό και την τύφλωση. Ἄτηείναι ο περίφημος όρος της Ελληνικής τραγωδίας.
Η άτη γεννά την υπερβολή και την αμετρία. Την άκοσμη δηλαδή και την αλογάριαστη συμπεριφορά της αδικίας, που κάποτε θα πληρωθεί με τον πιο παραδειγματικό κολασμό.
