Όταν ο ολέθριος νεοφιλελευθερισμός διαδέχεται τον «παραποιημένο» σοσιαλισμό
το παράδειγμα της Βουλγαρίας
του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη, αρχιτέκτονα
Επισκέφτηκα τη Βουλγαρία τις μέρες του Πάσχα, κάτι που έκανα και παλαιότερα, πριν και μετά την αλλαγή του καθεστώτος. Παρατηρούσα σε κάθε ταξίδι μου τις πολιτικές εξελίξεις και προσπαθούσα να ερμηνεύσω τις σημαντικές αλλαγές και τα αίτια που προκαλούν τα κοινωνικά φαινόμενα στη γείτονα χώρα.
Στα τέλη της δεκαετίες του ’70 ήμουν μέλος αντιπροσωπείας που επισκέφτηκε τη Βουλγαρία, στα πλαίσια του «πρωτοκόλλου συνεργασίας» του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΚΜ) με την «Ένωση των μηχανικών της Περιφέρειας του Blagoevgrad». Ενημερωθήκαμε από συναδέλφους για θέματα αρμοδιότητας μηχανικού, αλλά και γενικότερα για την οργάνωση της ζωής των κατοίκων. Ανάλογες πληροφορίες είχα και από μεταγενέστερες επισκέψεις μου, αλλά και μέσα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα «Interreg I & II», δυο δεκαετίες αργότερα (1999), σχετικά με τις δραστηριοποιήσεις και τα προβλήματα των ελληνικών επιχειρήσεων στις όμορες βαλκανικές χώρες. Τα υλοποιούσε το ΤΕΕ/ΤΚΜ, στο οποίο ήμουν πρόεδρος,.
Τα φαινόμενα μαύρης αγοράς συναλλάγματος, αυταρχικής αντιμετώπισης των πολιτών από την εξουσία και των περιορισμών της ελεύθερης έκφρασης με ξάφνιασαν από την πρώτη επίσκεψή μου. Την αρνητική εικόνα συμπλήρωνε η έλλειψη καταναλωτικών αγαθών -κυρίως πολυτελών και με τα στάνταρτ των Δυτικών -, ακόμη κι αν αυτά δεν επηρέαζαν τη ζωή του πολίτη, όπως τα παρουσίαζε η αντικαθεστωτική προπαγάνδα. Ολοφάνερες ήταν ακόμη οι διακρίσεις ανάμεσα στους πολίτες, με πιο χαρακτηριστικές τις περιπτώσεις της παροχής προνομίων σε αξιωματούχους του καθεστώτος. Κι αυτή η σκληρή πραγματικότητα δεν μπορεί να επαλειφθεί, βεβαίως, με την εκ των υστέρων διαπίστωση ότι σήμερα οι ευνοημένοι των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στην οικονομία της Βουλγαρίας είναι πολύ περισσότεροι και οι κοινωνικές διαφορές πολύ μεγαλύτερες!
Τα ζητήματα εξασφάλισης κανόνων ισοπολιτείας, τεκμηριωμένης κριτικής στην εξουσία και συμμετοχής των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, που τον αφορούν, αποτελούσαν όπως άλλωστε θα έπρεπε να συμβαίνει παντού και πάντα, βασικές επιδιώξεις των πολιτών. Έτσι θα αποκτούσαν περιεχόμενο και στον τόπο μας οι πολυδιαφημισμένες «διαβουλεύσεις με το λαό», που κάθε τόσο εξαγγέλλονταν μόνο για το θεαθήναι, σπάνια υλοποιούνταν και σπανιότερα λαμβάνονταν υπόψη… Η περίπτωση της επέκτασης της μεταλλευτικής δραστηριότητας στις Σκουριές της Χαλκιδικής, όπου και ζω, είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα παράκαμψης των απόψεων των κατοίκων…
Παράλληλα όμως με τις αρνητικές διαπιστώσεις στη Βουλγαρία δεν περνούσαν απαρατήρητες οι δομές της κοινωνικής πολιτικής που καθόριζαν τα επίπεδα απασχόλησης, συνθηκών εργασίας, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, διακοπών, Εκπαίδευσης και αθλητισμού. Ήταν αυτές που μετρούσαν στα θετικά του καθεστώτος και δικαίως προβάλλονταν ως μια απάντηση στην αγωνία του πολίτη της Δύσης για το αύριο της ζωής…
Εντυπωσιαστήκαμε θυμάμαι, όταν επισκεφτήκαμε ως αντιπροσωπία του ΤΕΕ/ΤΚΜ, ένα εργοστάσιο κατασκευής ξύλινων παιχνιδιών κοντά στη δασώδη περιοχή του Μπάνσκο. Στα διαλλείματα των εργαζομένων γυναικών μια γυμνάστρια δίδασκε ασκήσεις για την αντιμετώπιση των μυοσκελετικών προβλημάτων, που πάντα προκαλούν οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις! Σήμερα οι τέτοιου είδους πολιτικές έχουν εγκαταλειφθεί κι εκείνο που ενδιαφέρει τους κατοίκους είναι η επιβίωσή τους μέσα από την εξασφάλιση εργασίας, έστω και με όλο και δυσμενέστερους όρους…
Με αυτά τα δεδομένα προκαλεί εντύπωση η μη αξιοποίηση πολλών υποδομών του βουλγαρικού δημοσίου, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικές αφετηρίες ανάπτυξης και εσόδων του κράτους, διευκόλυνσης της ζωής των κατοίκων και κυρίως δημιουργίας θέσεων εργασίας. Ο καθένας μπορεί να υποψιαστεί τους λόγους… Η περίπτωση, για παράδειγμα, της εγκατάλειψης ενός μεγάλου εργοστασίου σωληνουργίας στο Pazardzik είναι χαρακτηριστική. Αν και απασχολούσε χιλιάδες εργάτες, έκλεισε και στη συνέχεια λεηλατήθηκε στην κυριολεξία, με ό, τι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία της χώρας και την απασχόληση. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με την εγκατάλειψη και ερήμωση κατοικιών παραθερισμού εργατών, ιατρείων, σχολείων κ.λπ. που ανήκαν -και ιδιοκτησιακά εξακολουθούν να ανήκουν- στο δημόσιο τομέα.
Παρατηρώντας κανείς τις αλλαγές που συνέβησαν στη Βουλγαρία από τότε που έπεσε το προηγούμενο καθεστώς μέχρι τις μέρες μας, εύκολα διαπιστώνει ότι τα απόνερα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής σπρώχνουν όλο και μεγαλύτερα στρώματα του πληθυσμού στην ανέχεια, στην υποβάθμιση του επιπέδου ζωής, στην μετανάστευση. Η ψαλίδα των ανισοτήτων ανάμεσα στην κάστα των λίγο πλουσίων και τους πολλούς φτωχούς έχει ανοίξει πολύ και η ανεργία, οι χαμηλές αμοιβές και η έλλειψη των κοινωνικών αγαθών αναγκάζουν τη νεολαία και το εργατικό δυναμικό της Βουλγαρίας να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Όμως το φάντασμα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της λιτότητας δεν απειλεί μόνο τη Βουλγαρία, αλλά και πολλές χώρες του αδύναμου κρίκου της ΕΕ, ανάμεσα στις οποίες και τη χώρα μας. Οι ελπίδες, ωστόσο, για έξοδο από την κρίση μπορούν να γίνουν πραγματικότητα μόνο αν υπάρξει μεγαλύτερη ενεργοποίηση των πολιτών και στηριχθούν δημοκρατικές δυνάμεις που δεν ευθύνονται για τη μεγάλη κρίση.
