ΣΗΜΕΙΑ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑΣ
Κρήτη, 19.6.2016
Είναι για μένα πραγματικό προνόμιο να τελώ σήμερα τα «θυρανοίξια» του Μουσείου της Αρχαίας Ελεύθερνας. Το γιατί προκύπτει αβίαστα από την ιστορική διαδρομή της Ελεύθερνας, ιδίως όμως από την δομή και την λειτουργικότητα του Μουσείου. Αυτής της «Κιβωτού που αναδύεται από τη γή» και είναι δεμένη τόσο αρμονικά με το περιβάλλον, ώστε να θυμίζει μιά κάτασπρη, λαξεμένη, αναθηματική πέτρα στην κορυφή του λόφου, απολύτως αντάξια της «Όρθιας Πέτρας».
Ι. Το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας είναι το τέταρτο μέρος της εμβληματικής τετραλογίας των Μεγάλων Μουσείων Αρχαιολογικού Χώρου στην Ελλάδα, μαζί μ’ εκείνα της Ολυμπίας, των Δελφών και της Βεργίνας. Και κλείνει στα σπλάχνα του τ’ απομεινάρια της κραταιάς Αρχαίας Ελεύθερνας, η οποία βρίσκεται στην καρδιά της Κρήτης και συνθέτει την μία από τις κορυφές του αρχαίου «ρόμβου» που σχημάτιζε μαζί με την Κυδωνία δυτικά, την Κνωσό ανατολικά και τις Φαιστό και Γόρτυνα στο νότο.
ΙΙ. Ο χώρος της Ελεύθερνας είναι μέρος του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη, από κοινού με το Ιδαίον Άντρον, την Ζώμινθο και την Μονή Αρκαδίου. Πάρκου το οποίο είναι, λόγω της σημασίας του, καταγεγραμμένο στον κατάλογο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO. Κι ακόμη τούτο: Μετά την άρτια, από γεωπονικής πλευράς, διαμόρφωσή του ο περιβάλλων χώρος «πνίγεται» σε μιαν απαράμιλλη σύνθεση αρωμάτων που αναδίδουν ο δίανθος –το «άνθος του Διός»- η δάφνη, η λεβάντα, η μέντα, το φασκόμηλο, το φλισκούνι …..
ΙΙΙ. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας διανύει μιαν ανεπανάληπτη διαχρονία από το 3000 π.Χ ως το 14ο αιώνα μ.Χ., εντός της οποίας η αρχαιολογική σκαπάνη αποκαθιστά, μέσ’ από κτίσματα κι ανθρώπους, μικρές και μεγάλες στιγμές της ζωής που άνθισε στον τόπο τούτο. Κι ας μην ξεχνάμε ότι στο «ψηφιδωτό» που συνθέτει η κάθε αρχαιολογική έρευνα κάθε ψηφίδα, μεγάλη ή μικρή, έχει την σημασία της. Πολλές φορές μάλιστα μικρές ψηφίδες, όπως εκείνες που αποτυπώνουν μ’ ενάργεια την καθημερινότητα, λάμπουν περισσότερο, προσδίδοντας ξεχωριστή λάμψη στο σύνολο του αρχαιολογικού ψηφιδωτού.
IV. Έμβλημα του Μουσείου της Αρχαίας Ελεύθερνας η «Μέλισσα Θεά» που κρατάει στα χέρια της τα στήθη της, εκείνα που κατά τον μύθο έθρεψαν τον Δία. Απ’ όλα τα ευρήματα που φιλοξενεί στοργικά το Μουσείο δεσπόζουν αυτά, τα οποία αφορούν την περίοδο των «σκοτεινών χρόνων» μεταξύ 9ου και 6ου αιώνα π.Χ., όταν ανέτειλε η αυγή του Ελληνικού Πολιτισμού, όπως την διηγείται ο Όμηρος στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια. Για του λόγου το ασφαλές, και μ’ όσα θα πω σύντομα στην συνέχεια, αξίζει να συγκρίνει κανείς τα ταφικά ευρήματα της Ελεύθερνας με την ομηρική διήγηση για το τελετουργικό της καύσης των νεκρών. Η ραψωδία Ψ της Ιλιάδας μαρτυρεί αψευδώς. Επιτρέψατέ μου εφεξής να μείνω -εντελώς ενδεικτικά φυσικά και ας μου συγχωρηθεί αυτή η υποκειμενικότητα και η αντίστοιχη αυθαιρεσία- σε μερικά από τα ανεκτίμητα αρχαιολογικά «πετράδια» του Μουσείου της Αρχαίας Ελεύθερνας και του περιβάλλοντος χώρου.
Α. Στην κορυφή της ανασκαφής υψώνεται το αναστηλωμένο μνημείο, μάλλον ηρώο-ιερό, ουσιαστικώς δε το πρώτο «Μνημείο Άγνωστου Στρατιώτη» στην ιστορία της Ανθρωπότητας.
Β. Στον χώρο του Μουσείου περίοπτη θέση κατέχει η Χάλκινη Ασπίδα, με την εξέχουσα λεοντοκεφαλή, η οποία προστάτευε τα καμένα οστά του νεκρού πολεμιστή που βρέθηκαν καλά φυλαγμένα σε τεφροδόχο αγγείο.
Γ. Στον ίδιο χώρο δεν μπορεί κανείς να μην σταθεί στην τόσο τρυφερή και συγκινητική πιθοταφή του μικρού αγοριού, με τα οστά του σκύλου του κοντά, που μάλλον πέθανε από μαρασμό, μη μπορώντας ν’ αντέξει τον χαμό του αφεντικού του.
Δ. Πάντα στον χώρο του Μουσείου, συνομιλεί με την «μικρή ιστορία» το αγγείο με το χταπόδι, που βρήκε τον θάνατο όταν το έβαλαν βιαίως μέσα του από μια τρύπα, κατά την πιθοταφή των «Πριγκιπισσών».
Ε. Και, τέλος, ένα τσαμπί σταφύλι, ηλικίας 2730 ετών, δείγμα της φύσης που αντιστέκεται στον κάθε είδους θάνατο, προκειμένου ν’ αφήνει την μαρτυρία της για μια μάταιη αιωνιότητα.
V. Το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας, που φέρει την άψογη αρχιτεκτονική σφραγίδα του κ. Δημήτρη Κουτσογιάννη, οφείλει την δημιουργία του –τουλάχιστον κατά το μέγιστο μέρος– στον Καθηγητή της Κλασσικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νικόλαο Σταμπολίδη. Ήταν αυτός, με λίγους «πιστούς» συνεργάτες, που από το 1985, όταν από διαίσθηση διέκρινε την «ολόμαυρη ράχη» της Ελεύθερνας και συνήγαγε την εντεύθεν υποψία υπολειμμάτων αρχαίων νεκρικών πυρών, έκανε έργο ζωής την ανασκαφή του χώρου και την ανέγερση του Μουσείου. Και τα κατάφερε, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι είμαστε σήμερα εδώ. Σ’ αυτό συνέβαλλε η ανέφελη και παραγωγική, μακροχρόνια, συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης με το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς και η γενναιόδωρη συμβολή διακεκριμένων πλην όμως, όπως τους ταιριάζει, σεμνών χορηγών. Πρέπει να σημειώσει κανείς ότι το όλο έργο συνιστά υπόδειγμα ορθολογικής και άκρως διαφανούς διαχείρισης πόρων.
Κι ακόμη τούτο για την τελική δικαίωση του Καθηγητή κ. Νικολάου Σταμπολίδη: Του εύχομαι ολόψυχα –και σ’ αυτό θα έχει την αμέριστη συμπαράστασή μου– να δει τα οστά των αρχαίων νεκρών της Ελεύθερνας εκτός Μουσείου, σε μιάν ειδική κατασκευή στον χώρο της Νεκρόπολης, προκειμένου οι ψυχές τους να συνεχίσουν εν ειρήνη τον αιώνιο ύπνο τους, που «τάραξε» ο ήχος της αρχαιολογικής σκαπάνης.
