https://www.youtube.com/watch?v=G_GZotWI2-Y
ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας
οι «αγορές» και οι «εκτιμητικοί Οίκοι»
του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*
Από τα Επίκαιρα
Στις 14 Σεπτεμβρίου κατά την έναρξη των εργασιών του 4ου ετήσιου «Athens Democracy Forum» με θέμα: «Religion, Migration, Power and Money», που διοργάνωσαν οι «New York Times» υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας (ΠτΔ) Προκόπη Παυλόπουλου, σε εκδήλωση που έλαβε χώρα στο Προεδρικό Μέγαρο, ο ΠτΔ χαιρέτησε την έναρξη των εργασιών αυτού του «εμβληματικού Forum» (όπως το χαρακτήρισε), με μια εξαιρετικής ποιότητας νομικοπολιτικού και οικονομικού περιεχομένου ομιλία. Το θέμα της ομιλίας του ΠτΔ ήταν: «Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και οι “εχθροί” της».
Η ομιλία αυτή (που έλαβε χώρα χωρίς χειρόγραφο και σημειώσεις) καθήλωσε το ακροατήριο το οποίο απαρτιζόταν από κορυφαίους νομικούς και οικονομολόγους. Παρά ταύτα, όμως, δεν αναδείχθηκε από τα ΜΜΕ όπως θα έπρεπε, και τούτο παρά το βαρυσήμαντο χαρακτήρα και την ποιότητα του περιεχομένου της σχετικής ομιλίας.
Επειδή όμως τον ποιοτικό πολιτικό και επιστημονικό λόγο, που τόσο τον έχει ανάγκη η σύγχρονη πολυδαίδαλη πολιτική, δεν είναι δυνατόν να τον αντιπαρερχόμαστε, αφήνοντας έτσι χώρο στον επιφανειακό, επιπόλαιο, προσχηματικό και εν κατακλείδι απλουστευτικό λόγο, παραχωρώντας έτσι με την αμέλειά μας αυτή, πεδίο στο λαϊκισμό, θεωρώ καθήκον μου να μεταφέρω (στο ασφυκτικό περίγραμμα του παρόντος κειμένου), τον πυρήνα της ομιλίας του ΠτΔ.
• η υπεροχή της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας
Ο ΠτΔ αναφέρθηκε αρχικώς στην επέτειο των 2.400 ετών από το θάνατο του Αριστοτέλη. Του φιλόσοφου εκείνου που πρώτος θεωρητικοποίησε τις υπό την ευρεία έννοια του όρου δημοκρατικούς τρόπους διακυβέρνησης, με επίκεντρο την επίσης υπό την ευρεία έννοια του όρου διάκριση των λειτουργιών, που αποτελεί, άλλωστε, το βάθρο μιας δημοκρατικά συγκροτημένης πολιτείας.
Άξια όμως αναφοράς είναι τα όσα ο ΠτΔ ανέλυσε ως προς τα πλεονεκτήματα της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας έναντι της άμεσης Δημοκρατίας. Με την αίσθηση ότι δεν εκφεύγω από τα νοήματα και τις θέσεις που προκύπτουν από το πυκνό ύφος της εκφοράς του επιστημονικού λόγου του ΠτΔ, θα προσπαθήσω όσο γίνεται περισσότερο κατανοητά για το μη ειδικό, να επισημειώσω τα εξής:
Ο Προκόπης Παυλόπουλος αναλύοντας τα πλεονεκτήματα της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας έναντι της άμεσης Δημοκρατίας, μεταξύ των άλλων τόνισε ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία οργανώνει μέσω των εκλεγμένων από το λαό αντιπροσώπων, στο πλαίσιο του θεσμικώς οργανωμένου πολυκομματισμού, την lato sensu (την υπό την ευρεία έννοια δηλαδή) πολιτική διακυβέρνηση. Στα πλεονεκτήματα επίσης της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας ο ΠτΔ ανέφερε τα δικαιώματα της μειοψηφίας που αφορούν στον οργανωμένο έλεγχο επί της πλειοψηφίας. Ο οργανωμένος δε αυτός έλεγχος αναδεικνύει τη «ρεαλιστική υπεράσπιση του Ανθρώπου απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία». Αναφέρθηκε δηλαδή ο ΠτΔ στα λεγόμενα αντίβαρα («Shecks and Balances»). Τούτη όμως η πρόνοια ασφαλώς συνιστά εγγυήσεις υψίστης σημασίας για το δημοκρατικό βίο μιας σύγχρονης οργανωμένης κοινωνίας και πολιτείας που προστατεύει και εγγυάται τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και δεν επιτρέπει να θιγεί ο πυρήνας αυτών των δικαιωμάτων.
Ο ΠτΔ αναφέρθηκε έτσι και στην θωράκιση του Ανθρώπου έναντι της σε βάρος του αυθαίρετης άσκησης εξουσίας όχι μόνο εκ μέρους της κρατικής εξουσίας, αλλά και εκ μέρους των ιδιωτών –ζήτημα, άλλωστε, που το ελληνικό Σύνταγμα ήδη θεσμοθετεί. Οι σχετικές συνταγματικές πρόνοιες στεγάζονται στις οικείες διατάξεις περί τριετενέργειας και απαγόρευσης καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος (βλ. άρθρο 25 παρ. 1 και 3 του Συντάγματος).
Ο ΠτΔ επίσης αναφέρθηκε και στους κινδύνους υπονόμευσης της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. Ενταύθα θα αναφερθώ (λόγω χώρου) μόνο στα όσα θαρραλέα και βάσιμα (καθηλώνοντας τους οικονομολόγους κυρίως) ο Προκόπης Παυλόπουλος διατύπωσε αναφορικώς με: «την «έφοδο» των στερουμένων παντελώς δημοκρατικής νομιμοποίησης μη κυβερνητικών οντοτήτων εντός της ανάρχως παγκοσμιοποιημένης οικονομίας».
• η αναρχία των αγορών
Ο ΠτΔ αναφέρθηκε στις λεγόμενες «αγορές», οι οποίες πλέον εμφανίζονται ως «αιχμή του δόρατος» του πλήρως παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αναφέρθηκε δε στη νομική μορφή και στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους οι «αγορές», έτσι ώστε τις περισσότερες φορές δυσχερώς να ανιχνεύεται η προέλευση τους, ενώ ενεργούν χωρίς την οιανδήποτε δημοκρατική νομιμοποίηση.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες όμως, όταν οι «αγορές» παραβιάζουν την έννομη τάξη των κρατών εντός των οποίων δρουν, είναι από δυσχερής έως αδύνατη η επιβολή κυρώσεων. Περαιτέρω, αναφέρθηκε στους επονομαζόμενους «Οίκους Αξιολόγησης» και με σαφήνεια απευθυνόμενος σε διαπρεπείς εκπροσώπους της παγκόσμιας επιστημονικής οικονομικής κοινότητας, διατύπωσε ξεκάθαρο λόγο με τα εξής:
«Οι επονομαζόμενοι «Οίκοι Αξιολόγησης» των οποίων η όλη παρουσία και δράση στην παγκόσμια οικονομία είναι περισσότερο προβληματική ως προς τις δυσμενείς επιπτώσεις της πάνω στους θεσμούς της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, ακόμη και σε σχέση με τις «Αγορές». Τούτο οφείλεται στο ότι οι
«Οίκοι Αξιολόγησης» όχι μόνον εμφανίζουν τα προαναφερόμενα αναφορικά με τις «Αγορές» μειονεκτήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης των κανόνων δικαίου με βάση τους οποίους οργανώνονται και λειτουργούν. Αλλά και, επιπλέον, η δραστηριότητα αξιολόγησης την οποία αναπτύσσουν και οι κυρώσεις τις οποίες συνεπάγεται ενδεχόμενη, κι εξαιρετικά συχνή στην πράξη, αρνητική αξιολόγηση –ως και κρατών, όπως π.χ. οι ΗΠΑ ή και κορυφαίων διακρατικών οντοτήτων, όπως π.χ. η Ευρωπαϊκή Ένωση –έχουν επίσης προέλευση στερούμενη καταφανώς ουσιαστικής δημοκρατικής νομιμοποίησης. Μ’ άλλες λέξεις «κριτές» της αποτελεσματικότητας κανόνων δικαίου με γνήσια δημοκρατική νομιμοποίηση γίνονται μη κυβερνητικές οντότητες «θολής» και, πάντως, μη δημοκρατικώς νομιμοποιημένης καταγωγής.
Το κατά τα’ ανωτέρω, στερούμενο δημοκρατικής νομιμοποιήσης ως προς τη δομή και τη δράση του, παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό «σύμπλεγμα» «Αγορών» και «Οίκων Αξιολόγησης» αναδεικνύει μ’ εξαιρετική, πλην όμως άκρως ανησυχητική, καθαρότητα την επικυριαρχία του «οικονομικού» επί του δημοκρατικώς κρατικής προέλευση «θεσμικού» στο ευρύτερο πλαίσιο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος».
• rebus sic stantibus
Στη συνέχεια των προαναφερομένων και ούτως εχόντων των πραγμάτων (rebus sic stantibus) θα πρέπει να επισημειωθούν τα εξής:
Τα όσα δημοσίως σε οικείο Forum ανέπτυξε ο ΠτΔ είναι απολύτως συναφή με τα όσα από καιρό η Basel Committee on Banking Supervision (Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία) επεσήμανε για την ανάγκη να θεσμοθετηθούν αυστηροί κανόνες κυρίως όσον αφορά στις τραπεζικές δραστηριότητες, πολλώ δε μάλλον όταν ήδη το έγκριτο Bloomberg έχει επισημάνει ότι οι γερμανικές τράπεζες όπως: η Deutshe Bank, η HSH Nordbank AG και η Norddeutsche Landesbank Girozentrale θα πρέπει να εστιάσουν ιδιαιτέρως την προσοχή τους για τα επισφαλή δάνεια που τις αφορούν.
Παραλλήλως, λόγω του ασύμμετρου τρόπου δράσης των αγορών, κυρίως μέσω του τραπεζικού συστήματος, έχει καταστεί το εποικοδόμημα του ευρωσυστήματος αχθοφόρο υπέρογκου χρέους της τάξης του ιλιγγιώδους ποσού των 25 τρις 700 δις ευρώ, όπου εκτιμάται ότι μόνο για τη Γαλλία και την Ιταλία το χρέος αφορά 7 τρις ευρώ.
Τούτων δοθέντων, υποχρεώθηκε ο Κεντρικός Τραπεζίτης της ΕΕ Μάριο Ντράγκι, μέχρι αρχές Σεπτεμβρίου 2016 να αγοράσει χρέος 1,001 τρις ευρώ, μετά από ενάμιση έτος επιθετικών αγορών. Ειδικότερα από το τέλος Αυγούστου 2016, μόνο για τη Γαλλία και την Ιταλία είχε αγοραστεί από την ΕΚΤ κυβερνητικό χρέος της τάξης των 354 δις ευρώ, όσο δηλαδή είναι το ελληνικό δημόσιο χρέος!
Ταυτοχρόνως, ο εκτιμητικός οίκος Standard & Pour’s αξιολογεί την Ελλάδα στο «Β–» κατατάσσοντας την στο ίδιο επίπεδο με το Πακιστάν, την Ουκρανία και την Αργεντινή, ενώ την Αλβανία κατατάσσει στο «Β+», όπως ομοίως κατατάσσει και την Ουγκάντα, ενώ τη Κύπρο κατατάσσει στο «ΒΒ-» μαζί με τη Σερβία.
Οι προαναφερόμενες αυτές «κατατάξεις» αναφέρονται ενταύθα όλως ενδεικτικώς για το ρόλο που διαδραματίζουν οι λεγόμενοι «εκτιμητικοί Οίκοι», καθόσον οι εκτιμήσεις αυτές συνιστούν τους όρους (που πολλές φορές στηρίζονται σε εσφαλμένες προϋποθέσεις ή σκόπιμες αναλύσεις) για τον εξωτερικό δανεισμό ενός Οργανωμένου κράτους. Οίκοθεν συνάγεται ότι κατατάξεις «εκτιμητικών Οίκων» και εάν ακόμη πλανώνται περί τα πράγματα δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν μέσω νομικών διαδικασιών αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας.
Αυτό, όμως, το modus operandi, ο τρόπος δηλαδή του ενεργείν, που αφορά στην από καθέδρας λειτουργία των συγκεκριμένων Οίκων, συνιστά, όπως επισήμανε ο ΠτΔ, «τάση επικυριαρχίας του «οικονομικού» επί του «θεσμικού» και στηρίζεται, εν πολλοίς, στην ιδεολογία «απορρύθμισης» -ήτοι, grosso modο (κατά κάποιο τρόπο) «στην κατάργηση κάθε ουσιαστικής κρατικής παρέμβασης στην οικονομία της αγοράς, μέσω της αντίστοιχης κατάργησης των σχετικών αρμοδιοτήτων των κρατικών οργάνων».
Συνεπακόλουθο όμως της τάσης αυτής είναι η παρακμιακή πορεία του κοινωνικού κράτους δικαίου. Και ο Προκόπης Παυλόπουλος προειδοποίησε τους κινδύνους που συνεπάγεται μια τέτοια εξέλιξη, όχι μόνο κατά το μέρος που αφορά στην Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία καθεαυτή, αλλά και κατά το μέρος που η εξέλιξη αυτή επιδρά επικινδύνως σε ζητήματα ειρηνικής συνύπαρξης και ασφάλειας.
Τέλος, άξιο αναφοράς είναι και μέρος της κατακλείδας της ομιλίας του ΠτΔ, ο οποίος εστίασε και στα εξής:
«Ουδείς μπορεί ν’ αμφισβητήσει πλέον, τουλάχιστον μ’ αξιόπιστα επιχειρήματα, ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία αποτελεί το σύστημα εκείνο δημοκρατικής διακυβέρνησης το οποίο υπηρετεί, με τον πιο πρόσφορο τρόπο, το δημοκρατικό ιδεώδες και το επίκεντρό του, τον Άνθρωπο. Εξίσου όμως ουδείς μπορεί να παραγνωρίσει το γεγονός ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία –όπως και η ίδια η Δημοκρατία άλλωστε- είναι ένα εξαιρετικά “ευαίσθητο” αγαθό… η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, λόγω της θεσμικής και πολιτικής ιδιοσυστασίας της, μπορεί να ευδοκιμήσει μόνο μέσα στο κατάλληλο κοινωνικό, οικονομικό και –κατά λογική ακολουθία- “κοσμοθεωρητικό” περιβάλλον. Πράμα που σημαίνει ότι η “μεταφύτευση” των θεσμών της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας τότε μόνον αποτελεί ρεαλιστικό στόχο, όταν προηγουμένως έχουν συντελεσθεί οι αναγκαίες κοινωνικές, οικονομικές και –οι εξ αυτών εκπορευόμενες- “κοσμοθεωρητικές” αλλαγές. Μια τέτοια συνειδητοποίηση είναι τόσο περισσότερο πολύτιμη για την ίδια την Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, αλλά και την ειρηνική πορεία της Ανθρωπότητας…»
*Ο Πέτρος Μηλιαράκης είναι νομικός και δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου.