Το ηροστράτειο σύνδρομο και η κυρία Ρεπούση – εκπληκτικό άρθρο του Άγγελου Ζαχαρόπουλου

O ΗΡΟΣΤΡΑΤOΣ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑ ΡΕΠΟΥΣΗ

Ο Ηρόστρατος έζησε στην Έφεσο κατά τον 4ο αιώνα π.χ. Είχε διακαή πόθο να γίνει διάσημος. Δεν είχε όμως τις δυνατότητες να αναδειχθεί στη φιλοσοφία, στην επιστήμη, στην πολιτική. Κατέφυγε λοιπόν σε κάτι πρωτόγνωρο : έβαλε φωτιά στον περίφημο ναό της Αρτέμιδος. Τιμωρήθηκε βέβαια με θάνατο και απαγορεύτηκε η μνεία του ονόματός του. Ωστόσο, ο Ηρόστρατος πέτυχε τον στόχο του αφού παρέμεινε διάσημος ύστερα από 2400 χρόνια.

Δεν γνωρίζω κάποιον σύγχρονο ματαιόδοξο που να έχει βάλει φωτιά στην Μητρόπολη της Αθήνας ή να έχει προσπαθήσει να ανατινάξει τον Παρθενώνα, με σκοπό να γίνει διάσημος. Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι να γίνει κανείς διάσημος, όπως π.χ. η προσβολή «ιερών και οσίων» . Κάτι τέτοιο νομίζω ότι επιχείρησε η κ. Ρεπούση και το πέτυχε με τις αλλαγές που επιχείρησε στην ιστορία και στην γλώσσα μας.
Ποιος θα γνώριζε την κυρία Ρεπούση αν δεν είχε εισαγάγει την περίφημη Ιστορία της Έκτης Δημοτικού το 2007 ;

Το βιβλίο αυτό προκάλεσε καταιγισμό αντιδράσεων, όχι μόνο για τον αναφερόμενο «συνωστισμό» των κατοίκων της Σμύρνης στα πλοία που τους μετέφεραν από τη Σμύρνη στην Αθήνα, αλλά και για άλλα σημεία αυτού του βιβλίου.
Εντύπωση κάνει, π.χ., ότι οι άγριες σφαγές αμάχων στη Χίο και στα Ψαρά, αναφέρονται απλώς ως «καταστροφή των νήσων από τον Οθωμανικό στόλο, που απαντά στα προβλήματα που του δημιούργησαν.» Αποσιωπούνται οι απάνθρωπες σφαγές που είχαν συγκλονίσει την Ευρώπη και ενέπνευσαν διάσημους καλλιτέχνες. Έτσι, έχουμε τον θαυμάσιο πίνακα του Delacroix «η σφαγή της Χίου». Από τη μεριά του, ο Victor Hugo έγραψε το υπέροχο ποίημα : «L’enfant Grec aux yeux bleus» – το Ελληνόπουλο με τα γαλανά μάτια, που δεν ζητούσε τίποτα άλλο παρά μπαρούτι και βόλια για να πολεμήσει το δυνάστη σφαγέα.
Κατά την ίδια λογική, η σφαγή όλου του άμαχου ανδρικού πληθυσμού στα Καλάβρυτα θα έπρεπε να αναφέρεται απλά ως «καταστροφή της πόλης από τους Γερμανούς που απαντούν στα προβλήματα που τους δημιούργησε η αντίσταση».
Δεν μπορούμε να νοθεύουμε την ιστορία στο όνομα κάποιας σκοπιμότητας ή ιδεολογίας.

Όσον αφορά τον «συνωστισμό», υπήρξε μία διόρθωση, η οποία ήταν και αυτή ατελής : «Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους σε δραματικές συνθήκες.» Ποια σπίτια εγκατέλειψαν εφόσον είχαν γίνει παρανάλωμα του πυρός από την πυρπόληση των ελληνικών συνοικιών της Σμύρνης ; Δεν αναφέρεται, εξάλλου, ότι εκείνοι που «εγκατέλειψαν» τα σπίτια τους ήταν μόνο οι γυναίκες και τα παιδιά των Ελλήνων, αφού οι άνδρες πήραν το δρόμο της ομηρίας και του εκτοπισμού από τον οποίο πολλοί δεν επέζησαν.
Το αποτέλεσμα του θορύβου, γύρω από την Ιστορία της Έκτης Δημοτικού είχε άμεσο ευνοϊκό αποτέλεσμα για την κυρία Ρεπούση . Την αγκάλιασε η μετριοπαθής Αριστερά του Φώτη Κουβέλη και οι οπαδοί της στον Πειραιά την εξέλεξαν Βουλευτή.
Όμως, στην Βουλή δεν ήταν παρά μία στους 300. Έπρεπε λοιπόν να βρεθεί τρόπος να ξεχωρίσει, επειδή η φήμη που είχε αποκτήσει από το θέμα του βιβλίου είχε αρχίσει να ξεθωριάζει.

Η ευκαιρία παρουσιάστηκε με τη συζήτηση για το νομοσχέδιο «Αναδιάρθρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης».
Δεν άργησε ν’αστράψει και να βροντήσει η κ. Ρεπούση με την ρηξικέλευθη πρότασή της να μην είναι υποχρεωτική η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στα Γυμνάσια και στα Λύκεια, παρά μόνον γι’αυτούς που θα ακολουθήσουν κλασσικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο (σελ. 1244 των πρακτικών της Βουλής, 10.9.2013).
Βεβαίως, η κ. Ρεπούση δεν πρότεινε την κατάργηση των Αρχαίων για όσους δεν θα ακολουθήσουν κλασσικές επιστήμες, αλλά την προαιρετική τους διδασκαλία. Όμως, με το φόρτο μαθημάτων που έχουν τα παιδιά στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, όπου τους διακατέχει η αγωνία των πανελληνίων εξετάσεων και η ανάγκη εκμάθησης ξένων γλωσσών, θα δεχτούν να φορτωθούν εθελοντικά και τα αρχαία ; Ίσως ένα ελάχιστο ποσοστό.

Τα Αρχαία είχαν καταργηθεί στο Γυμνάσιο από το 1976, μαζί με την καθιέρωση της Δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του κράτους, από τον αείμνηστο Γεώργιο Ράλλη.
Στη δεκαετία του 1980, ο αείμνηστος Τρίτσης, Υπουργός Παιδείας στην κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, προσπάθησε να επαναφέρει τα Αρχαία στο Γυμνάσιο. Δέχτηκε όμως μύδρους από ομοϊδεάτες της κ. Ρεπούση και τα παράτησε.
Επανήλθαν τα Αρχαία στο Γυμνάσιο το 1990 με την κυβέρνηση Μητσοτάκη και παραμένουν.
Το 1984, έξι χρόνια μετά την κατάργηση των Αρχαίων στο Γυμνάσιο, ο γνωστός δημοτικιστής καθηγητής Ιωάννης Κακριδής έγραψε :
«Η γλώσσα μας αργοπεθαίνει, της λείπει το οξυγόνο, δηλαδή τα Αρχαία. Μόνο όποιος γνωρίζει τα Αρχαία μπορεί να γράφει και να μιλά σωστά τη νεοελληνική δημοτική.»
Η κ. Ρεπούση θέλει να μιλούν και να γράφουν σωστά μόνο οι φιλόλογοι. Όσοι σταματούν τις σπουδές μετά το Λύκειο και όσοι δεν ακολουθούν κλασσικές σπουδές, ας σολοικίζουν, δεν πειράζει.
Οι Αρχαίοι, για όσους δεν μιλούσαν σωστά τα ελληνικά, έλεγαν ότι «σολοικίζουν», εννοώντας ότι τα μιλούν τόσο άσχημα όσο οι κάτοικοι της αποικίας «Σόλοι» της Μικράς Ασίας. Σολοικισμός είναι π.χ. όταν οι μετοχές αρσενικού ή ουδετέρου γένους συνοδεύονται από ουσιαστικά θηλυκού γένους. Παράδειγμα : «των υπαρχόντων προϋποθέσεων» ή εκφράσεις του τύπου όσο αφορά χωρίς το ν που είναι απαραίτητο χάριν ευφωνίας.
Τέτοιους σολοικισμούς βλέπουμε ή ακούμε συχνά από τα ΜΜΕ.
Εάν κάποιος δεν έχει διδαχθεί αρχαία γραμματική και ανώμαλα ρήματα, δεν μπορεί να καταλάβει τη δομή πολλών λέξεων της καθομιλούμενης . Εάν π.χ. δεν γνωρίζει :

– ότι το επίρρημα επανειλημμένα προέρχεται από τη μετοχή του παρακειμένου του επαναλαμβάνομαι που είναι επανείλημμαι, κινδυνεύει να κάνει τραγικά ορθογραφικά λάθη.
– ότι στη λέξη οισοφάγος το οίσω είναι μέλλων του ρήματος φέρω και το φάγος προέρχεται από τον αόριστο δεύτερο έφαγον του ρήματος εσθίω, δεν θα καταλάβει τη δομή της λέξης που εξηγεί ότι είναι το όργανο που φέρει το φαγητό στο στομάχι.
– ότι η λέξη ετυμηγορία απαρτίζεται από το έτυμος που σημαίνει αληθινός και από το ρήμα αγορεύω. Είναι η αγόρευση της αλήθειας. Έχουμε την ετυμηγορία του λαού μετά τις εκλογές και του δικαστηρίου μετά τη δίκη. Αν κάποιος δεν γνωρίζει τι σημαίνει έτυμος, θα γράψει την ετυμηγορία ετοιμηγορία από το έτοιμος.

– ότι η λέξη ρηξικέλευθος απαρτίζεται από το ρήμα ρήγνυμι και από το ουσιαστικό κέλευθος (από το ρήμα κέλλω = σπρώχνω μπροστά) που σημαίνει δρόμος, τρόπος ζωής. Είναι αυτός που ανοίγει δρόμους, καθορίζει τρόπους ζωής.

– ότι η λέξη φθινόπωρο απαρτίζεται από το ρήμα φθίνω = βαίνω προς το τέλος, μαραίνομαι (φθίση = φυματίωση) και το ουσιαστικό οπώρα. Είναι η εποχή που τα φρούτα βαίνουν προς το τέλος.
–
– Ότι η λέξη αθυρόστομος απαρτίζεται από το ρήμα αθύρω = παίζω και από το ουσιαστικό στόμα. Είναι εκείνος που μιλάει χωρίς να ελέγχει αυτά που λέει.

Όλες αυτές τις λέξεις τις χρησιμοποιούμε σήμερα. Έχουν αρχαία δομή και το πλεονέκτημα να εξηγούν γιατί σημαίνουν αυτό που σημαίνουν. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ένα μακρύ κατάλογο λέξεων της ιδίας κατηγορίας.

Κατά συνέπεια, όσοι δεν έχουν διδαχθεί Αρχαία για να μπορούν να αναγνωρίζουν και να κατανοούν αυτές τις ωραίες λέξεις, απλώς θα τις παπαγαλίζουν, δεν θα σκέφτονται.
Όμως, η κ. Ρεπούση, στη σχετική παρέμβασή της στη Βουλή (σελ. 1183 – 9.9.2013) αναφέρει : «Θέλουμε ένα λύκειο που να διαμορφώνει πολίτες που σκέφτονται».
Δεν θα σκέφτονται, κ. Ρεπούση, αν υλοποιηθούν οι προτάσεις σας, θα παπαγαλίζουν.
Εδώ ταιριάζει αυτό που είπε η κορυφαία ελληνίστρια της Γαλλικής Ακαδημίας, Jaqueline de Romilly : «Η καλύτερη άσκηση για την ανάπτυξη της ευφυΐας είναι η μελέτη της ελληνικής γλώσσας. Κάθε λέξη κρύβει μία ιδέα.»

Εξάλλου, έχει αναφερθεί ότι ο φιλόσοφος και πασίγνωστος κοινωνικοοικονομικός αναλυτής Κάρολος Μαρξ έστειλε κάποιον συνομιλητή του να μάθει Αρχαία Ελληνικά ώστε να είναι ικανός να συζητήσει μαζί του.
Δεν ξέρω αν αυτό είναι ακριβές, γεγονός είναι, πάντως, ότι ο Μαρξ έγραψε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Διαφορά μεταξύ της Δημοκρίτειας και της Επικούρειας Φυσικής Φιλοσοφίας». Με τη διατριβή αυτή ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο της ΙΕΝΑ το 1841. Αφιέρωσε πολλά χρόνια σ’αυτή, μελετώντας σε βάθος όχι μόνο Δημόκριτο και Επίκουρο αλλά και Πλάτωνα, Σωκράτη, Αριστοτέλη κ.α. Συγκλονιστική είναι στη διατριβή του η καταληκτική φράση : «Οι Έλληνες θα μείνουν αιώνια οι δάσκαλοί μας, χάριν αυτής της μεγαλειώδους αντικειμενικής αφέλειας που αφήνει κάθε πράγμα να λάμψει δίχως ντύματα.» Άλλωστε, εξέφραζε πάντα τον θαυμασμό του για το αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και είπε για τον Προμηθέα ότι είναι «ο μεγαλύτερος Άγιος και Μάρτυρας του φιλοσοφικού εορτολογίου.» Είναι απορίας άξιο ότι οι ιδεολογικοί απόγονοι του ΜΑΡΞ ουδόλως αναφέρουν αυτή την εντυπωσιακή διάστασή του. Ίσως γιατί η διάσταση αυτή του ΜΑΡΞ δεν συμβιβάζεται με τη διεθνιστική – Λενινιστική αντίληψη της κομμουνιστικής ιδεολογίας, απόρροια της οποίας είναι η τάση προς αποκοπή από τις αρχαιοελληνικές μας ρίζες.

Η Jaqueline de Romilly έγραψε επίσης : «Όλος ο κόσμος πρέπει να μάθει αρχαία ελληνικά γιατί μας βοηθούν πρώτα απ’όλα να καταλάβουμε τη δική μας γλώσσα.» Πολλοί ξένοι λόγιοι έχουν αναφέρει την αρχαία ελληνική γλώσσα ως μητέρα των δικών τους γλωσσών.
Όλος ο κόσμος, λέει η Jaqueline de Romilly, πρέπει να μάθει αρχαία ελληνικά, εκτός από τους Έλληνες, λέει η κ. Ρεπούση.

Κατά την συζήτηση του νομοσχεδίου, η κ. Ρεπούση χαρακτήρισε νεκρή γλώσσα τα Αρχαία, από την άποψη ότι δεν μιλιούνται σήμερα στην καθημερινή επικοινωνία των ανθρώπων. (σελ. 2013 των πρακτικών της Βουλής). Πράγματι, δεν μιλιούνται τα Αρχαία στα πλαίσια της καθημερινής μας επικοινωνίας, σε κανένα μέρος του κόσμου. Ο στόχος όμως της διδασκαλίας τους δεν είναι να τα μάθουν οι μαθητές ως μέσον επικοινωνίας. Είναι να μάθουν τη δομή τους που θα τους βοηθήσει, όπως είπε ο καθηγητής Ι. Κακριδής, ώστε να μπορούν να γράψουν σωστά τη νεοελληνική δημοτική, αλλά και να μάθουν να σκέφτονται, να μην παπαγαλίζουν.

Μία επιγραφή πάνω σε ένα ποτήρι που βρέθηκε στην αποικία Πιθηκούσες της Αδριατικής τον 8ο αιώνα π.χ. αναφέρει : «Νέστορος ειμί εύποτον ποτήριον». Τι άλλαξε μετά από 2800 χρόνια ; Μόνο το ειμί που έγινε είμαι. Πόσο νεκρή λοιπόν μπορεί να θεωρείται η αρχαία ελληνική γλώσσα ;

Θα αναφέρω τι έχουν πει σχετικά διάσημοι λόγιοι που απέκτησαν διασημότητα με το έργο τους και όχι με «Ηροστράτειες πρακτικές». Λόγιοι που εκφράζονται ελεύθερα και δεν δεσμεύονται από ιδεοληψίες :

Ι.Θεοδωρακόπουλος, φιλόσοφος – Ακαδημαϊκός :
«Η γλώσσα των Ελλήνων από την εποχή του Ομήρου είναι μία και αδιαίρετη.»

Γ. Σεφέρης, ποιητής, νομπελίστας :
«Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε την ίδια γλώσσα.»
Είπε επίσης ο Σεφέρης :
«Ο θεός μας χάρισε μία γλώσσα ζωντανή, εύρωστη, πεισματάρα, χαριτωμένη που αντέχει, μολονότι έχουν εξαπολυθεί όλα τα θεριά να την φάνε.»

Οδ. Ελύτης, ποιητής , νομπελίστας : (όταν τα Αρχαία καταργήθηκαν στα Γυμνάσια) :
«Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία ελληνική, όπως εξελίχτηκε από την Αρχαία και που έπρεπε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το στήριγμα. Οι ρίζες της είναι εκεί στα Αρχαία και λυπάμαι που καταργήθηκαν στα γυμνάσια.»

Francisco Adrados, Ισπανός εξέχων ελληνιστής:
« Η ελληνική μαζί με την κινεζική είναι γλώσσες με συνεχή ζώσα παρουσία και πορεία στον ίδιο χώρο από τους ίδιους λαούς 4000 χρόνια, με γραπτή παράδοση 3500 χρόνων.»

Δεν μπορεί να θεωρείται νεκρή η αρχαία ελληνική, αφού, μιλώντας τη νέα, την βρίσκουμε συνεχώς μπροστά μας.
Στην Ιλιάδα αναφέρεται ότι ο Αχιλλέας απευθυνόμενος στην Θέτιδα είπε ότι αισθάνεται «άχθος αρούρης», ( βάρος της γης). Την λέξη άχθος, ελάχιστοι την χρησιμοποιούν σήμερα αλλά τη λέξη αχθοφόρος την χρησιμοποιεί όλος ο κόσμος. Κανένας πλέον δεν χρησιμοποιεί τη λέξη άρουρα = γη, όλοι όμως μιλάμε για αρουραίους και για άροτρα.
Κανένας δεν αναφέρει στην ομιλία του το ύδωρ αλλά το νερό που κι’αυτό έχει αρχαία προέλευση : νεαρόν ύδωρ . Κόπηκε το ύδωρ και παρέμεινε το νεαρόν – νερό(ν).
Όλοι όμως μιλάνε κάθε μέρα για υδραυλικούς, υδραγωγεία, υδατοπτώσεις, υδροπλάνα και πλήθος άλλων λέξεων με πρώτο συνθετικό το ύδωρ.

Ποιός σήμερα αναφέρει στην ομιλία του τη λέξη αυδή = φωνή ; Αναφέρεται όμως συχνά η λέξη άναυδος = άφωνος.

Πολλές λέξεις στην καθομιλουμένη αρχίζουν από αλεξι, όπως αλεξικέραυνο, αλεξίπτωτο, αλεξίσφαιρο και ένα σωρό άλλες. Το αλεξι προέρχεται από το ομηρικό ρήμα αλέξω = εμποδίζω, πράγμα που εξηγεί την έννοια των λέξεων των οποίων το πρώτο συνθετικό είναι αλεξι.

– Βρύχια είναι στον Όμηρο τα βαθιά νερά. Έτσι εξηγείται η λέξη υποβρύχιο.​
– Δόρπον ήταν το δείπνο. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη επιδόρπιο.
– Φρην ήταν η λογική. Σήμερα έχουμε τις λέξεις άφρων, σώφρων, εξωφρενικός, φρενοβλαβής κλπ.
– Λώπος ήταν το ένδυμα, σήμερα έχουμε τον λωποδύτη που μας βουτάει τα ρούχα.

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πλήθος άλλων αρχαιοελληνικών λέξεων που δεν χρησιμοποιούμε , των οποίων, όμως, τα παράγωγα βρίσκουμε μπροστά μας σε καθημερινή βάση .
Υπάρχει επίσης πλήθος εκφράσεων και λέξεων της αρχαίας ή της λόγιας καθαρεύουσας που έχουν ενσωματωθεί στη γλώσσα που μιλάμε , οι οποίες την εμπλουτίζουν, την ομορφαίνουν και την καθιστούν πιο εκφραστική. Λέμε π.χ. θεού θέλοντος, καλώς εχόντων των πραγμάτων (γενική απόλυτος), επί τούτω, εν τάξει (δοτική), θεός φυλάξοι (ευκτική), ειρήσθω εν παρόδω (προστακτική), λόγου χάριν, μολονότι, μάλλον, μάλιστα και τόσες άλλες.
Πολλοί αποφεύγουν να τις χρησιμοποιήσουν ή προσπαθούν άκομψα να τις «μεταφράσουν», φοβούμενοι τους καιροφυλακτούντες ψευτοπροοδευτικούς που είναι έτοιμοι να τους χαρακτηρίσουν συντηρητικούς ή δεν ξέρω τι άλλο. Οι «γλωσσοδιώκτες» αυτοί προτιμούν να κατεβάσουν τη γλώσσα χαμηλά και να προσφέρουν στο λαό ένα απογυμνωμένο γλωσσικό όργανο, ώστε να φθάνει πιο εύκολα η παιδεία στη μάζα, αντί να φροντίσουν να ανέβει το επίπεδο της μάζας. Ισοπέδωση προς τα κάτω.

Στα έντεκα χρόνια που εθήτευσα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες είχα μία ευχάριστη έκπληξη. Όσοι συνάδελφοι από τις έντεκα άλλες χώρες της τότε ΕΟΚ είχαν διδαχτεί Αρχαία ήταν τα πιο λαμπρά στελέχη. Την ίδια ευχάριστη έκπληξη ένοιωσα όταν σπούδαζα στο Παρίσι σε μία από τις λεγόμενες Grandes Ecoles για μηχανικούς. Ένα σημαντικό ποσοστό των Γάλλων συμφοιτητών μου είχαν διδαχτεί Αρχαία στο Λύκειο. Αναλογίζομαι πόσο άβολα θα αισθανόμουν ως Έλληνας αν εμφάνιζα πλήρη άγνοια μπροστά στις φράσεις των Αρχαίων που μου παρουσίαζαν οι συνάδελφοί μου στις Βρυξέλλες και οι συμφοιτητές μου στο Παρίσι. Όμως, οι συμφοιτητές μου αυτοί, ως μαθητές Λυκείου, έπρεπε να προετοιμαστούν για τον παροιμιωδώς δύσκολο διαγωνισμό εισαγωγής στις ελιτίστικες Grandes Ecoles , κυρίως στα μαθηματικά, φυσική, χημεία. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι θέλησαν να φορτωθούν και τα Αρχαία που ήταν προαιρετικά και, οπωσδήποτε, πιο δύσκολα γι’αυτούς από μας. Πρόκειται για μία ελίτ μέσα στην ελίτ.

Είναι πιθανόν και δικοί μας μαθητές, υποψήφιοι για θετικές επιστήμες, να θελήσουν να «φορτωθούν» εθελοντικά τα Αρχαία παρόλο τον φόρτο των σπουδών τους και παρόλο που σ’αυτή την ηλικία είναι δύσκολο να κατανοήσουν πόσο χρήσιμα θα τους είναι στη ζωή τους. Θα πρόκειται για μία μικρή μειοψηφία ελίτ. Οι πολλοί θα προσπεράσουν τα Αρχαία. Αυτό όμως είναι που θέλει η κ. Ρεπούση ; Μόνο μία μικρή ελίτ να σκέφτεται και να χειρίζεται σωστά τη γλώσσα μας ;

Κάποιος μου είπε ότι, ενώ ήταν καλός μαθητής στα Αρχαία και τα διδάχτηκε έξι χρόνια, τώρα έχει την εντύπωση ότι τα έχει όλα ξεχάσει. Αισθάνεται όμως, παραδόξως, ότι χάρις στα Αρχαία που διδάχτηκε γράφει άνετα και σωστά στη Νεοελληνική. Είναι γιατί τα Αρχαία έχουν αφήσει τα αποτυπώματά τους. Μερικές νοητικές λειτουργίες δρουν ασυναίσθητα.

Εδώ έχει εφαρμογή αυτό που είπε ο Γάλλος διανοούμενος και συγγραφέας André Malraux : «La culture est ce qui reste lorsque, ayant tout appris, on a tout oublié».
«Η πνευματική καλλιέργεια είναι αυτό που μένει όταν, αφού τα μάθαμε όλα, τα ξεχάσαμε όλα.»

Άγγελος Ζαχαρόπουλος