Ο Προκόπης Παυλόπουλος από την Σαμοθράκη υπενθυμίζει τα ολοκαυτώματα του ελληνισμού και στέλνει αυστηρό μήνυμα: Δεν ξεχνώ!

ΣΗΜΕΙΑ ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΗΣ
ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ Σ’ ΕΠΙΤΙΜΟ ΔΗΜΟΤΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ
Σαμοθράκη, 19.10.2017
Κύριε Δήμαρχε,
Βρίσκομαι εδώ, μετά από μια καταστροφή που δείχνει πόσο ευάλωτοι είμαστε στα στοιχεία της φύσης, και ιδίως όταν δεν έχουμε μάθει να προσέχουμε όταν δημιουργούμε το ανθρωπογενές περιβάλλον.  Και μας δείχνει επίσης πόση δύναμη έχουμε μέσα μας. Θέλω λοιπόν να σας πω ότι είναι ακόμα μεγαλύτερη η τιμή που μου επιφυλάσσετε σήμερα ανακηρύσσοντας με και υπό αυτές τις συνθήκες Επίτιμο Δημότη της Σαμοθράκης. Η τιμή που μου επιδαψιλεύετε σήμερα, όχι βεβαίως στο πρόσωπό μου αλλά στον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας,  με την αναγόρευσή μου σ’ Επίτιμο Δημότη του ιστορικού και ιδιαίτερα προικισμένου από την φύση Δήμου σας, με συγκινεί βαθύτατα αλλά και μ’ επιφορτίζει με το ιερό χρέος να φανώ αντάξιός της. Τούτο σημαίνει ότι οφείλω να εμπνέομαι αλλά και να διδάσκομαι, κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων μου, από την λαμπρή ιστορική διαδρομή της Σαμοθράκης, και των κατοίκων της. Ενός Νησιού, που τ’ όνομά του σημαίνει «υψηλή Θράκη», αφού η προελληνική λέξη «σάμος» σημαίνει ύψος, και το οποίο έχει γίνει γνωστό σε ολόκληρη την υφήλιο χάρη στο διάσημο, ύψους 2,75 μέτρων, αρχαιοελληνικό άγαλμα της Νίκης, που βρέθηκε σ’ αυτά τα χώματα το 1863 και εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.
I. Επιτρέψατέ μου, λοιπόν, ν’ αναφερθώ στην συνέχεια, κατ’ ανάγκην δι’ ολίγων, στην μακρά ιστορία του Τόπου σας και στους ένδοξους υπέρ Πατρίδας αγώνες των κατοίκων του.A. Η Σαμοθράκη κατοικήθηκε για πρώτη φορά από τους Πελασγούς και αργότερα από τους Θράκες. Η αρχαία πόλη, η Παλαιόπολη, βρίσκεται στα βόρεια του Νησιού, όπου εξακολουθούν να υψώνονται τα επιβλητικά αρχαία τείχη της, χτισμένα σε Κυκλώπειο ύφος. Στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. το Νησί αποικίσθηκε από Έλληνες της Σάμου.  Καταλήφθηκε από τους Πέρσες το 508 π.Χ., αλλά αργότερα βρέθηκε κάτω από τον έλεγχο της Αθήνας. Στην συνέχεια, και ως το 168 π.Χ., βρισκόταν υπό μακεδονική κυριαρχία.
Β. Λέγεται πως στα Καβείρια Μυστήρια, τα οποία τελούνταν στον χώρο του «Ιερού των Μεγάλων Θεών», συναντήθηκαν για πρώτη φορά οι γονείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Φίλιππος Β′ και η Ολυμπιάδα. Αξιομνημόνευτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι στα Καβείρια Μυστήρια μπορούσαν να πάρουν μέρος ελεύθεροι πολίτες αλλά και δούλοι, σε αντίθεση με τα  Ελευσίνια Μυστήρια, στα οποία απαγορευόταν η συμμετοχή των δούλων.
Γ. Κατά την ρωμαϊκή και ιδιαίτερα την αυτοκρατορική περίοδο, χάρη στο ενδιαφέρον των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και στον σεβασμό τους προς τους «Μεγάλους Θεούς», η ακτινοβολία της Σαμοθράκης είχε πια ξεπεράσει τα σύνορα του Ελλαδικού χώρου, καθώς το Νησί είχε καταστεί διεθνές θρησκευτικό κέντρο, όπου συνέρρεαν πλήθη προσκυνητών (αξιωματούχων και απλών πολιτών) απ’ όλο τον ρωμαϊκό κόσμο. Εκτός από το Ιερό της Σαμοθράκης, στην μεγάλη ανάπτυξή της είχαν συμβάλει και τα δύο λιμάνια της, τα οποία αποτελούσαν σταθμούς για τα πλοία που χρησιμοποιούσαν τον θαλάσσιο δρόμο Τρωάδας-Μακεδονίας, ενώ προσέφεραν, παράλληλα, στους κατοίκους της τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη αξιόλογης εμπορικής δραστηριότητας. Επιπλέον, η Σαμοθράκη είχε το μεγάλο προνόμιο, όπως και η Θάσος, να εκμεταλλεύεται τις φυσικές πηγές πλούτου όχι μόνο του Νησιού αλλά και της περαίας της (της «Ηπείρου» ή «Ιεράς Χώρας» των «Μεγάλων Θεών»). Όπου, μάλιστα, από την πρώιμη αρχαιότητα είχε ιδρύσει μια σειρά οικισμών που λειτούργησαν ταυτόχρονα ως αγροτικοί και εμπορικοί σταθμοί («εμπόρια»), όπως ήταν η Δρυς, τα Τέμπυρα, η Σάλη και το Χαράκωμα. Κατά τους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Σαμοθράκη είχε κηρυχθεί «ελεύθερη πόλη» (civitas libera), αλλά έχασε ορισμένες κτήσεις της στην περαία. Ωστόσο, κατά την αυτοκρατορική περίοδο -ίσως από το 46 μ.Χ., όταν η Θράκη μετατράπηκε σε ρωμαϊκή επαρχία- οι Ρωμαίοι αναγνώρισαν τις παλιές κτήσεις της στην σαμοθρακική περαία ( την «Ήπειρο»), όπως μαρτυρούν οροθετικές επιγραφές του 1ου μ.Χ. αιώνα.
Δ. Οι Βυζαντινοί ήταν οι επόμενοι κυρίαρχοι του Νησιού ως το 1204.  Στο Νησί εξορίσθηκε, κατά την διάρκεια της Εικονομαχίας, και πέθανε ο χρονογράφος και Άγιος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Θεοφάνης ο Ομολογητής (760-817μ.Χ.). Αργότερα ήλθαν ως κυρίαρχοι οι Ενετοί και κατόπιν η Γενουάτικη οικογένεια των Γκατιλούζι (εξελ. Γατελούζοι), το 1355. Τα Γενουάτικα οχυρά άνθεξαν στην φθορά του χρόνου, και μάλιστα ο “Πύργος των Γκατιλούζι” αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μνημείο του Τόπου σας.
Ε. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέκτησε την Σαμοθράκη το 1457. Και όταν οι κάτοικοι του Νησιού επαναστάτησαν την 1η Σεπτεμβρίου του 1821, οι Τούρκοι σκότωσαν το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού πληθυσμού, προκαλώντας αυτό που έμεινε στην Ιστορία ως «Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης». Συγκεκριμένα:
1. Η Σαμοθράκη  ξεσηκώθηκε εναντίον των Οθωμανών από τους ντόπιους που ήταν μυημένοι στην Φιλική Εταιρεία, με την βοήθεια των Ψαριανών, τον Αύγουστο του 1821. Αλλά την 1η Σεπτεμβρίου του 1821 το Νησί καταστράφηκε από τούς Οθωμανούς, δια της γενικής σφαγής του άρρενος πληθυσμού, από τον Τούρκο υποναύαρχο Καρά-Αλή. Σφαγιάσθηκαν περίπου 10.000 άνδρες και αγόρια. Τα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν στα παζάρια της Κωνσταντινουπόλεως και της Σμύρνης. Τα σπίτια τους κάηκαν.
2. Αλλά, δυστυχώς, οι αναφορές στο γεγονός είναι ελάχιστες. Για παράδειγμα, στην μαρτυρία του Lacroix υπάρχουν δύο και μόνον λέξεις για το φρικαλέο αυτό γεγονός: «Οι Τούρκοι κατερήμωσαν ασπλάχνως την νήσον ταύτην εν τω υπέρ ανεξαρτησίας αγώνι…».
3. Ο Ίων Δραγούμης,  στο βιβλίο του «Σαμοθράκη», παραδίδει τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος, όπως τα άκουσε από τους κατοίκους του Νησιού. Σύμφωνα με τον Δραγούμη, οι Σαμοθρακίτες, όταν έμαθαν για τον ξεσηκωμό του Γένους, τον Μάρτιο του 1821, αρνήθηκαν να πληρώσουν τον φόρο, παρά τις παραινέσεις του απεσταλμένου των Τούρκων, ενός Ιμβριώτη με το όνομα Λογοθέτης. Οι Σαμοθρακίτες φοβήθηκαν ότι η άρνησή τους θα προκαλούσε την οργή των Τούρκων και έτσι άρχισαν να προετοιμάζονται για ν’ αμυνθούν, με την καθοδήγηση ενός Σαμιώτη, που γνώριζε την χρήση των όπλων. Όταν την 1η  Σεπτεμβρίου αποβιβάσθηκαν στο Νησί, στην περιοχή Μακρυλιές, περίπου 1000 – 2000 Τούρκοι, οι Σαμοθρακίτες άρχισαν να φεύγουν στα βουνά και οι λίγοι που δοκίμασαν ν’ αντισταθούν, ενεργώντας υπό τις διαταγές του ανώνυμου Σαμιώτη, σκορπίσθηκαν γρήγορα. Η καταστροφή που ακολούθησε υπήρξε ολοκληρωτική. Επτακόσιους από τους κατοίκους που είχαν καταφύγει στα βουνά, οι Οθωμανοί τους έφεραν πίσω με δόλο, δίνοντάς τους την εντύπωση ότι θα τους δώσουν χάρη. Όμως, στην τοποθεσία «Εφκάς», στο Κάστρο της πρωτεύουσας, της Χώρας, τους δολοφόνησαν όλους. Το ρυάκι αυτό ονομάσθηκε Εφκάς (Επτακοσίας) από τον αριθμό των εκεί σφαγέντων Σαμοθρακιτών. Ακολούθησε η βίαιη σφαγή όσων είχαν απομείνει στο Νησί και έπεφταν στα χέρια των Τούρκων, η οποία, σύμφωνα με την αφήγηση του Δραγούμη, κράτησε ένα μήνα. Ο Δραγούμης περιγράφει την βαρβαρότητα των Τούρκων απέναντι στον άμαχο πληθυσμό, που είτε εκτελέσθηκαν είτε πουλήθηκαν ως σκλάβοι στην Κωνσταντινούπολη. Από την σφαγή γλύτωσαν μόνον 33 οικογένειες. Ο ίδιος συγγραφέας παραδίδει και την ιστορία με το τρυπημένο από τουρκική λόγχη ευαγγέλιο, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνολογικό Μουσείο.
4. Ο Πουκεβίλ συμπληρώνει την αφήγηση του Δραγούμη όσον αφορά τις βιαιότητες των Οθωμανών εναντίον των κατοίκων του Νησιού και επισημαίνει ότι η αντεπίθεση των Ελλήνων στην Χαλκιδική και η σφαγή της Τουρκικής προφυλακής στον Άγιο Μάμα αποτέλεσαν τ’ αντίποινα για το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης. Ο Πουκεβίλ διηγείται και την θαρραλέα πράξη της Κωνσταντίας, η οποία, όταν είδε τον άνδρα της Θεόφιλο νεκρό στα πόδια της και ενώ απάγονταν για να πουληθεί, αυτοκτόνησε με το μαχαίρι του Τούρκου φύλακά της, προτιμώντας τον θάνατο από την σκλαβιά.  Επίσης, την σφαγή της Σαμοθράκης απεικόνισε ο Γάλλος Αύγουστος Βενσόν (Αuguste Vinchon), σ’ έναν πίνακά του μ’ αυτό το θέμα  (“Après le massacre de Samothrace”), που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου.
5. Μόνον μετά από 6ετή ερήμωση, άρχισαν κάποιοι να επανέρχονται στo Νησί. Πρώτα, όσοι Σαμοθρακίτες είχαν  διασωθεί σε γειτονικά νησιά κι έπειτα και άλλοι, από την Θράκη, την Λέσβο, την Ίμβρο, την Θάσο, την Λήμνο, αλλά και από την Ήπειρο, την Μάνη και τις Κυδωνιές. Σημαντική συνέπεια του Ολοκαυτώματος αποτέλεσε η –φυσικά ανεπιτυχής- επιχείρηση βίαιου και καταναγκαστικού εξισλαμισμού πολλών κατοίκων της, που κατέληξαν, όπως προανέφερα, δούλοι. Πέντε Σαμοθρακίτες, που επέζησαν του Ολοκαυτώματος και επέστρεψαν στο Νησί το 1837, τιμωρήθηκαν σκληρά επειδή παρέμειναν πιστοί στην Χριστιανική Θρησκεία. Συγκεκριμένα, μεταφέρθηκαν στην απέναντι Θρακική ακτή, στο χωριό Μάκρη, λίγο έξω από την Αλεξανδρούπολη, όπου βασανίσθηκαν και θανατώθηκαν. Αυτοί ήταν οι Μανουήλ Παλογούδας, Μιχαήλ Κύπριος, Θεόδωρος Δημ. Καλάκου, Γεώργιος Κουρούνης και Γεώργιος, οι οποίοι τιμώνται ως Νεομάρτυρες την Κυριακή του Θωμά και τα λείψανά τους φυλάσσονται στην Εκκλησία της Παναγίας στην Σαμοθράκη.
6. Το «Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης» παρέμεινε άγνωστο επί πολλά χρόνια, μέχρι που η θυσία των κατοίκων της στην διάρκεια της  Εθνικής Παλιγγενεσίας, ευτυχώς αναγνωρίσθηκε, έστω και καθυστερημένα, από την Ακαδημία των Αθηνών, το 1980.
ΙΙ. Η απελευθέρωση της Σαμοθράκης, της οποίας την εκατοστή πέμπτη επέτειο πανηγυρικώς εορτάζουμε σήμερα,  έγινε από τον Ελληνικό Στόλο, με ηγέτη τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, στις 19 Οκτωβρίου του 1912, κατά την διάρκεια του Α′ Βαλκανικού Πολέμου.
Α. Συγκεκριμένα, σαν σήμερα, τρία θωρηκτά του Ελληνικού Στόλου αγκυροβόλησαν ανοιχτά του όρμου της Καμαριώτισσας και ένα άγημα πεζοναυτών αποβιβάσθηκε στο Νησί. Μέσα σε κλίμα μεγάλης χαράς και ψέλνοντας αναστάσιμους ύμνους υποδέχθηκαν οι κάτοικοι του Νησιού σας τους Έλληνες στρατιώτες. Πρώτο μέλημα των ναυτών υπήρξε η σύλληψη των οθωμανικών αρχών, οι οποίες, πριν παραδοθούν, παρακάλεσαν τον Αρχιερατικό Επίτροπο, Α. Παπανδρέου, να μεσολαβήσει για την ασφάλεια της ζωής τους. Πράγματι, ο ιερέας τους οδήγησε και τους παρέδωσε στον επικεφαλής του αγήματος, Σημαιοφόρο Κωνσταντίνο Παναγιώτου.
Β. Η προσάρτηση της Σαμοθράκης στην Ελλάδα επικυρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1914 από την Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, ενώ με την Συνθήκη της Λωζάνης (1923) και, συγκεκριμένα, με το άρθρο 12 αυτής, κατοχυρώθηκε η νέα κατάσταση στο Βορειοανατολικό Αιγαίο. Τέλος, το Νησί θα γνωρίσει για ένα μικρό διάστημα και την βουλγαρική κατοχή, κατά την διάρκεια του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου.
ΙΙΙ. Η περίλαμπρη ιστορία των διαχρονικών αγώνων και θυσιών των κατοίκων της Σαμοθράκης αφενός αποδεικνύει ότι για εμάς, τους Έλληνες, η Ελευθερία, υφ’ όλες της τις εκφάνσεις, είναι υπαρξιακή αρχή και αξία. Αφετέρου, συνιστά παρακαταθήκη ενότητας μπροστά στα μεγάλα και τα σημαντικά.  Παρακαταθήκη ιδιαίτερα κρίσιμη στους τωρινούς, κρίσιμους για το μέλλον του Τόπου μας και του Λαού μας, καιρούς.  Η Σαμοθράκη, λόγω και της μεγάλης σπουδαιότητας της γεωγραφικής της θέσης, συνιστά καθοριστικό μέγεθος της Ελληνικής Επικράτειας αλλά και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού –κατά το πρωτογενές Ευρωπαϊκό Δίκαιο που ορίζει ότι τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τα σύνορα των κρατών-μελών, όπως κυριάρχως ορίζονται απ’ αυτά- τα σύνορα της Ελλάδας προσδιορίζουν και τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν υπάρχουν γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο. Το μήνυμα είναι σαφές και απόλυτα ειλικρινές. Οπότε καθιστούμε, για μιαν ακόμη φορά, σαφές προς την φίλη και γείτονα Τουρκία ότι οιαδήποτε αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης αφενός συνιστά παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, η οποία την εκθέτει ανεπανόρθωτα ως μέλος της Διεθνούς Κοινότητας αλλά και ως κράτος υποψήφιο προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.  Και, αφετέρου, αποτελεί απαράδεκτη επιβουλή κατά των συνόρων, της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Και γι’ αυτό δεν πρόκειται να γίνει ανεκτή ούτε, φυσικά, θα μείνει αναπάντητη.
Κύριε Δήμαρχε,
Αναχωρώ από την Σαμοθράκη παίρνοντας στις «αποσκευές» μου τις καλύτερες αναμνήσεις από την μοναδική φιλοξενία που μου επιφυλάξατε και η οποία μ’ επιφορτίζει με το ιερό χρέος ν’ ανταποκριθώ, με όλες μου τις δυνάμεις, στην προσπάθεια όλων των Σαμοθρακιτών για την οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος για τον Τόπο σας αλλά και για την Ελλάδα μας. Θέλω, καταλήγοντας, να σας διαβεβαιώσω ότι πηγή έμπνευσης, προς αυτή την κατεύθυνση, για όλους μας αποτελεί το διαχρονικό θάρρος και η απαράμιλλη δύναμη των Σαμοθρακιτών ν’ αντεπεξέρχονται σε όλες τις δυσκολίες που συναντούν, με κορυφαίο παράδειγμα το σθένος με το οποίο αντιμετώπισαν την καταστροφή από την τελευταία θεομηνία. Σας διαβεβαιώ ότι σ’ αυτό το δύσκολο έργο θα έχετε την αμέριστη συμπαράσταση όλων μας, έως ότου η Σαμοθράκη ξαναβρεί, το συντομότερο δυνατό, τους κανονικούς ρυθμούς ζωής που αναλογούν στο δημιουργικό φρόνημα των κατοίκων της. Θα είμαι δίπλα σε όλη την προσπάθεια ανάταξης του νησιού και της ζωής αλλά και σε όλη την πορεία ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας καθώς και μετά το τέλος της θητείας μου. Σας ευχαριστώ!