ΣΗΜΕΙΑ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ
ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
“FREEDOM AT THE HIGHEST PRICE:
JERZY IWANOW-SZAJNOWICZ – HERO OF TWO NATIONS”
Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, 20.11.2017
Κύριες και Κύριοι,
Αποτελεί εξαιρετική τιμή για μένα το ότι εγκαινιάζω, σήμερα, από κοινού με τον φίλο, Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Πολωνίας, κ. Αντρέι Ντούντα, την παρούσα έκθεση, η οποία συνιστά εκδήλωση απότισης τιμής στην μνήμη ενός σπουδαίου άνδρα, ενός εμβληματικού ήρωα του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου: του Γέρζι (Γεωργίου) Ιβάνοφ-Σαϊνόβιτς. Ο Ιβάνοφ είχε δύο πατρίδες, την Πολωνία και την Ελλάδα, και στην σύντομη αλλά ηρωϊκή ζωή του κατάφερε να κάνει και τους δύο Λαούς μας, τον Πολωνικό και τον Ελληνικό, βαθύτατα υπερήφανους, αρχικώς για τα επιτεύγματά του στον αθλητισμό και, ακολούθως και κυρίως, για την προσφορά του στον υπέρ Ελευθερίας υπέρτατο Αγώνα κατά του Ναζισμού.
Ι. Ο Γέρζι Ιβάνοφ γεννήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του 1911 στην Βαρσοβία. Ο πατέρας του, Βλαντιμίρ Ιβάνοφ, ήταν Ρώσος αξιωματικός του τσαρικού στρατού και η μητέρα του, Λεονάρντα Σαϊνόβιτς, Πολωνή. Το 1920, ο Ιβάνοφ εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη με τη μητέρα του και τον πατριό του Ιωάννη Λαμπριανίδη, Έλληνα έμπορο.
Α. Έχοντας ιδιαίτερη αγάπη για τον αθλητισμό, εγγράφεται, το 1928, στο μητρώο αθλητών του Ηρακλή Θεσσαλονίκης. Αρχικά, ασχολήθηκε με το ποδόσφαιρο, ενώ στην συνέχεια διέπρεψε ως κολυμβητής και το 1934 αναδείχθηκε πρωταθλητής Ελλάδας στα 100 μ. ελεύθερης κολύμβησης. Στην συνέχεια, προσέφερε πολλά και στον αθλητική ζωή της Πολωνίας. Μεσολάβησε, βέβαια, η εκ μέρους του απόκτηση τόσο της πολωνικής υπηκοότητας, το 1935, όσο και πτυχίου γεωπονικής από το Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο. Ακολούθησαν οι μεταπτυχιακές του σπουδές στο Ινστιτούτο Αποικιακής Γεωπονίας στο Παρίσι. Στην Πολωνία πήρε μέρος, με την ομάδα του πόλο της A.Z.S. Βαρσοβίας, σε διεθνείς αγώνες Υδατοσφαίρισης. Σημείωσε υψηλή απόδοση και έτσι επελέγη να παίξει στην θέση του μεσαίου επιθετικού της Εθνικής Πολωνίας. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αναγνωρίσθηκε ως ο καλύτερος παίκτης της Πολωνίας του έτους 1938.
Β. Με την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου γύρισε στην Θεσσαλονίκη και, μετά την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, κατέφυγε στην Παλαιστίνη. Εκεί εκπαιδεύθηκε από τους Άγγλους. Ακολούθως, επέστρεψε στην Ελλάδα και ανέλαβε δράση. Συγκεκριμένα:
1. Το βράδυ της 13ης Οκτωβρίου του 1941 έφθασε στην Ελλάδα με αγγλικό υποβρύχιο και συνδέθηκε στην Αθήνα με μέλη της αντιστασιακής ομάδας «Οργάνωση Ανάστασης του Γένους» (ΟΑΓ) και με δύο αξιωματικούς του Ναυτικού, τον Ιωάννη Κοντόπουλο και τον Βασίλη Μαλλιόπουλο. Με την βοήθεια των Ελλήνων συνεργατών του, συγκέντρωνε πληροφορίες και οργάνωνε δολιοφθορές εις βάρος των Γερμανών κατακτητών.
α) Η κυριότερη δολιοφθορά που οργάνωσε ήταν στο εργοστάσιο πυρομαχικών των αδελφών Μαλτσινιώτη (μετέπειτα ΠΥΡΚΑΛ). Σ’ αυτό, το επιταγμένο εργοστάσιο του Υμηττού, είχαν εγκατασταθεί τέσσερις γερμανικές εταιρείες για την συντήρηση και την επισκευή κινητήρων των μαχητικών αεροσκαφών «Στούκας» και «Μέσερσμιτ», τα οποία επιχειρούσαν, εκείνη την περίοδο, στην Βόρεια Αφρική, υποστηρίζοντας την προέλαση του στρατηγού Ρόμελ. Ο Ιβάνοφ, ντυμένος ως ζητιάνος, σύχναζε έξω από το εργοστάσιο και γρήγορα κατάφερε να δημιουργήσει ένα δίκτυο συνεργατών από τους εργαζομένους στην εταιρεία, οι οποίοι προέβησαν, υπό την καθοδήγησή του, σε δολιοφθορές. Συγκεκριμένα, έριχναν ρινίσματα σιδήρου στους κινητήρες των αεροσκαφών. Η εν λόγω δολιοφθορά δεν μπορούσε να εντοπισθεί στον «έλεγχο ετοιμότητας» που γινόταν όταν τα αεροσκάφη βρίσκονταν ακόμη στο εργοστάσιο, δηλαδή σε οριζόντια θέση, αλλά, όταν αυτά πετούσαν κάθετα προς το έδαφος, οπότε τα ρινίσματα έμπαιναν μέσα στα έμβολα των κινητήρων, οι οποίοι έτσι πάθαιναν εμπλοκή. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι έως ότου οι Γερμανοί ανακαλύψουν τι ακριβώς συνέβαινε στα αεροσκάφη τους αλλά και τους υπαίτιους, κατέπεσαν περίπου 400 αεροπλάνα, γεγονός που εξηγεί το γιατί η εν λόγω δολιοφθορά υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες που έγιναν σε βάρος των Γερμανών κατά την διάρκεια του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως προκύπτει από σχετική έρευνα, τα άτομα της εταιρείας που συνεργάσθηκαν με τον Ιβάνοφ πρέπει να ήταν εννέα. Οι Γερμανοί συνέλαβαν τους τέσσερις και εξ αυτών μόνον ένας γλύτωσε την εκτέλεση.
β) Ο δεύτερος μεγάλος στόχος του Ιβάνοφ υπήρξε η δολοφονία του Μουσολίνι. Όταν ο Ιταλός δικτάτορας επισκέφθηκε την Αθήνα στις 20 Ιουλίου του 1942, υπήρχαν πληροφορίες ότι θα κατέλυε στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία. Με την βοήθεια υπαλλήλων του ξενοδοχείου, ο Ιβάνοφ τοποθέτησε εκρηκτικά στο υπόγειο, με σκοπό να ανατινάξει την αίθουσα υποδοχής, μόλις θα κατέφθανε ο Μουσολίνι. Όμως, το σχέδιο της επίσκεψής του άλλαξε και ο Μουσολίνι παρέμεινε μόνο για λίγες ώρες στην Αθήνα, οπότε η επιχείρηση ματαιώθηκε.
γ) Η δράση του Ιβάνοφ στην Ελλάδα διήρκησε περίπου ενάμιση χρόνο. Με το δίκτυο κατασκόπων που δημιούργησε και με την συνεργασία της αντιστασιακής ομάδας «Οργάνωση Ανάστασης του Γένους», την οποία ήδη προανέφερα, κατόρθωσε να προκαλέσει δολιοφθορές σε αποθήκες καυσίμων και να ναρκοθετήσει γερμανικά πλοία στις ακτές της Αττικής. Στο πλαίσιο αυτής του της δράσης, ως μεγαλύτερη επιτυχία του θεωρείται η καταστροφή του υποβρυχίου U-133 στον Σαρωνικό κόλπο, το οποίο βυθίστηκε «κάτω από άγνωστες συνθήκες», σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές. Αν και μια πλήρης και ακριβής αποτίμηση της δράσης του δεν είναι εφικτή, εκτιμάται ότι συνέβαλε στην καταστροφή περίπου 96 πλοίων, τα οποία βυθίσθηκαν από τους συμμάχους στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, δυσχέρανε εξαιρετικά τις γραμμές επικοινωνίας του Άξονα στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής.
2. Στις 18 Δεκεμβρίου του 1941, ο Ιβάνοφ συνελήφθη για πρώτη φορά από τους Γερμανούς, αλλά κατόρθωσε να δραπετεύσει. Τότε, οι Γερμανοί τον επικήρυξαν για 500.000 δραχμές ή το ισοδύναμο σε τρόφιμα. Τον Φεβρουάριο του 1942, οι κατοχικές αρχές αύξησαν την επικήρυξή του στα 500 εκατομμύρια δραχμές. Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1942, οι Ιταλοί καραμπινιέροι τον συνέλαβαν στο Πεδίο του Άρεως, μαζί με τους συνεργάτες του, Κοντόπουλο, Μαλλιόπουλο και αδελφούς Γιαννάτου, κατόπιν προδοσίας του αστυνομικού Παντελή Λαμπρινόπουλου.
3. Τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους, ο Ιβάνοφ καταδικάσθηκε σε θάνατο μαζί με τους Κοντόπουλο, Παλιόπουλο και Δημήτριο Γιαννάτο, ενώ ο Κωνσταντίνος Γιαννάτος καταδικάσθηκε σε κάθειρξη 20 ετών. Το πρωί της 4ης Ιανουαρίου του 1943, οι τέσσερεις μελλοθάνατοι οδηγήθηκαν στον τόπο της εκτέλεσης, στην Καισαριανή. Εκεί ο Ιβάνοφ τουφεκίσθηκε, ενώ αναφέρεται ότι πρόλαβε να ζητωκραυγάσει τόσο υπέρ της Ελλάδας όσο και υπέρ της Πολωνίας.
ΙΙ. Ο Ιβάνοφ προσέφερε και την ζωή του την ίδια θυσία στον αγώνα για να μην ξαναγίνει η Ευρώπη μια «σκοτεινή ήπειρος», όπως την περιγράφει ο Μαρκ Μαζάουερ στο ομώνυμο βιβλίο του.
Α. Στην επιτύμβια επιγραφή στον τάφο του, στο 3ο Κοιμητήριο Νικαίας, αναφέρεται: «Γεώργιος Ιβάνοφ, έπεσε υπέρ της Ελευθερίας». Μέσα στην λακωνικότητά της, αυτή η φράση αναδεικνύει όλο το μεγαλείο του ανδρός, καθώς ταυτίζει τον Ιβάνοφ με το υψηλότερο ιδανικό του Ανθρώπου, την Ελευθερία. Και τούτο δεν είναι τυχαίο, αφού τόσο για εμάς, τους Έλληνες, όσο και για τους φίλους μας, τους Πολωνούς, η Ελευθερία είναι υπαρξιακή, κυριολεκτικώς, αρχή και αξία. Το αποδεικνύουν περίτρανα οι διαχρονικοί και, τελικώς, πάντοτε νικηφόροι αγώνες μας ενάντια σε κάθε είδος κατακτητή και δυνάστη.
Β. Η Πολωνία, η Ελλάδα αλλά και η Αγγλία, απένειμαν -πράγμα σπάνιο για τον ίδιο άνθρωπο- στον Ιβάνοφ ανώτατα πολεμικά παράσημα και τιμητικές διακρίσεις για την μεγαλειώδη προσφορά του στον αγώνα της πολιτισμένης Ανθρωπότητας κατά του Ναζισμού. Περιορίζομαι στα καθ’ ημάς, για να υπενθυμίσω ότι, στις 25 Μαΐου 1976, του απονεμήθηκε, μεταθανάτια, από την Ελληνική Πολιτεία, και συγκεκριμένα από τον τότε Υπουργό Εθνικής Άμυνας, Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα, το «Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας», που αποτελεί το ανώτατο πολεμικό παράσημο της Ελλάδας.
Σας ευχαριστώ.