Serial killers: εγκληματολογική ανάλυση και απεικόνιση στα media

Η εγκληματολογική έρευνα διακρίνει ανάμεσα σε δύο μεγάλες κατηγορίες ανθρωποκτόνων με μεγάλο αριθμό θυμάτων: τους serial killers και τους mass murderers. Το κοινό στοιχείο μεταξύ των δύο είναι οι πολλές ανθρωποκτονίες που διαπράττουν.

Ως προς τα υπόλοιπα σημεία όμως (χαρακτηριστικά κάθε τύπου, κίνητρο, τρόπος εγκληματικής δράσης) η έρευνα καταγράφει σημαντικές διαφορές, οι οποίες είναι σκόπιμο να αποτυπώνονται στο αστυνομικό ρεπορτάζ κατά την ανάλυση υποθέσεων πολλαπλών δολοφονιών.
Εγκληματολογική ορολογία
Ας ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας με τον ορισμό κάθε τύπου. Ο serial killer στην ελληνική γλώσσα αποδίδεται συνήθως στο αστυνομικό ρεπορτάζ ως «κατά συρροή δολοφόνος». Πρόκειται όμως για έναν όρο, με τον οποίο δεν συμφωνούν έγκριτοι εγκληματολόγοι. Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας, κ. Νέστωρ Κουράκης προτιμά τον όρο «κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνος» για να αποδώσει με μεγαλύτερη ακρίβεια και σαφήνεια τον δράστη των πολλαπλών φόνων κατ’ εξακολούθηση, ενώ ο όρος «κατά συρροή ανθρωποκτόνος», κατά τον κύριο Κουράκη, αποδίδει πληρέστερα την έννοια του «μαζικού δολοφόνου»/mass murderer.
O Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Δρ Εγκληματολογίας, κ. Παναγιώτης Παπαϊωάννου που έχει ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα, επισημαίνει στο βιβλίο του «Ανθρωποκτόνοι κατ’ εξακολούθηση και κατά συρροή – Το Ελληνικό Παράδειγμα» (εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013), ειδικά ως προς τα ζητήματα του εγκληματολογικού ορισμού, τα εξής:
«Μολονότι στην πράξη αρκετές φορές η χρήση των όρων που αφορούν τις πολλαπλές ανθρωποκτονίες και τους δράστες τους συγχέεται, τον serial killer χωρίζουν σημαντικότατες διαφορές από άλλους τύπους πολυανθρωποκτόνων, ιδίως τον «κατά συρροήν» ανθρωποκτόνο (mass murderer) καλούμενο και “spree killer’’. Κατά κύριο λόγο, οι κατ’ εξακολούθησιν ανθρωποκτονίες ενέχουν στο κίνητρο μια, απλουστευτικά θέτοντάς το, διεστραμμένη ανάγκη ικανοποίησης ενστίκτων που είναι ή πάντως προσομοιάζουν έντονα με τα σεξουαλικά ή μια (πολλές φορές σύγχρονη) ανάγκη του δράστη για επικυριαρχία άνω στο θύμα, το οποίο μετατρέπεται σε «αντικείμενο», σε παθητικό δέκτη των σαδιστικών του ορέξεων, πριν αυτές καταλήξουν στην αφαίρεση της ζωής. Το στοιχείο αυτό ξεχωρίζει τους serial killers από τους άλλους πολυανθρωποκτόνους και σχηματοποιεί με ιδιάζοντα τρόπο τις περιστάσεις τέλεσης των ανθρωποκτονιών που διαπράττουν».
Στην προσπάθειά της η διεθνής εγκληματολογική σκέψη, για πάνω από 4 δεκαετίες, να ιχνηλατήσει τους παράγοντες που διαμορφώνουν έναν serial killer, έχει διατυπώσει διάφορες θεωρίες, βασισμένες άλλοτε σε εμπειρικά, άλλοτε σε επιστημονικά δεδομένα. Έχει, λ.χ., διατυπωθεί η άποψη ότι ο μηχανισμός που αναδεικνύει συνηθέστερα μια σειρά ανθρωποκτονιών ενός κατ’ εξακολούθησιν ανθρωποκτόνου προσιδιάζει με χονδροειδής διαστροφή της φυσιολογικής σεξουαλικής λειτουργίας. Όπως ακριβώς οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν απόσχει επί καιρό από την ερωτική συνεύρεση αρχίζουν σταδιακά να την αναζητούν με λαχτάρα, ψάχνοντας για σύντροφο, έτσι και ο serial killer περνά τις μέρες του ονειροπολώντας, καταναλώνοντας φαντασιώσεις βίαιας επικυριαρχίας, βασανισμού και φόνου. Σταδιακά, κι αυτός αρχίζει να λαχταρά το φόνο και τη θέα του αίματος. Όταν οι διαστροφικές του επιθυμίες δεν μπορούν να χαλιναγωγηθούν, «βγαίνει στο κυνήγι» για ανυποψίαστα θύματα. Όπως ακριβώς αυτός που κατόρθωσε μετά από πολύ καιρό να βρει σύντροφο και να τέρψει την ανάγκη του για σαρκική επαφή, έτσι και ο serial killer νιώθει την «ανάγκη» να έχει καταλαγιάσει για κάποιο χρονικό διάστημα μετά το φονικό. Πρόκειται για την λεγόμενη «περίοδο αποφόρτισης». Οι αξεπέραστης βιαιότητας ανθρωποκτονίες των serial killers αποτελούν για τους ίδιους πηγή υπέρτατης απόλαυσης και φθάνουν στην κορύφωση της ηδονής τους (νοουμένης της τελευταίας ακόμη και ως σεξουαλικού ερεθισμού) επιφέροντας βάναυσα και θανατηφόρα πλήγματα σε ανθρώπινα θύματα. Κρίσιμο επίσης στη δράση των serial killers είναι ότι τα θύματα δεν συνδέονται με τον δράστη με συγγενικούς, φιλικούς ή κοινωνικούς δεσμούς».
Χαρακτηριστικά και τρόπος δράσης (modus operandi) των serial killers
Με βάση την διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και την – μικρή, ευτυχώς- εγχώρια περιπτωσιολογία και νομολογία που παρουσιάζει στην έρευνά του, ο Δρ. Εγκληματολογίας, κ. Παναγιώτης Παπαϊωάννου σημειώνει τα εξής : Ο mass murderer είναι ο πολυανθρωποκτόνος που, σε αντίθεση με τον serial killer, φονεύει πολλά θύματα στο ίδιο εγκληματικό περιστατικό, το οποίο συνήθως διαρκεί από μία έως και 48 ώρες. Κατά κανόνα χρησιμοποιούν πυροβόλα όπλα, μια σημαντική διαφοροποίηση ως προς τον τρόπο εγκληματικής δράσης των mass murderers σε αντίθεση με τους serial killers, οι οποίοι επιλέγουν κατά κανόνα την με ενάσκηση εκτεταμένης φυσικής βίας «σώμα με σώμα» αναμέτρηση με το θύμα (στραγγαλισμός, μαχαίρωμα, ακρωτηριασμός). Το modus operandi των mass murderers έχει και αυτό σημαντικό βαθμό προσχεδιασμού, με κρίσιμη όμως μια σημαντική διαφοροποίηση: Ο mass murderer δεν έχει σκοπό να ξεφύγει, αφήνοντας πίσω του σημειολογικά μνημεία της δράσης του. Έχει σκοπό να σκοτώσει όσο περισσότερους γίνεται και είτε να πιαστεί, είτε, συνηθέστατα, να αυτοκτονήσει, γι’ αυτό και η δράση του συμβαίνει συνήθως σε δημόσιους χώρους.
Συνοψίζοντας, οι διαφοροποιήσεις serial killers-mass murderers είναι σημαντικές. Οι serial killers, σύμφωνα με τις μελέτες, δολοφονούν τρία ή περισσότερα άτομα, αλλά το κάθε άτομο, όπως ήδη τονίστηκε, δολοφονείται σε διαφορετική περίσταση. Επιλέγουν τα θύματά τους και σχεδιάζουν προσεκτικά τους φόνους. Μεταξύ των ανθρωποκτονιών διανύουν και κάποιες περιόδους όπου δεν διαπράττουν εγκλήματα (cooling off). Έχουμε, επίσης, περιπτώσεις serial killers που πραγματοποιούν ακόμα και ταξίδια για να εντοπίσουν τα θύματά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο διαβόητος Ted Bundy. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει αναγκαστικά, καθώς πολλοί serial killers έχουν διαπράξει τα εγκλήματά τους στην ίδια γεωγραφική τοποθεσία.
Mass murderer στην ελληνική πραγματικότητα
Μια πολύκροτη υπόθεση mass murderer στην ελληνική πραγματικότητα είναι η υπόθεση Θεόφιλου Σεχίδη, η οποία μάλιστα έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις πιο αποτρόπαιες μορφές ακραίας βίας και εγκληματικότητας στα αστυνομικά και ποινικά χρονικά. Οι πέντε ανθρωποκτονίες που διέπραξε τον Αύγουστο του 1996 στο νησί της Θάσου ο 24χρονος τότε φοιτητής της Νομικής, Θεόφιλος Σεχίδης αναλύθηκαν μέσα από πολυάριθμα ρεπορτάζ. Η υπόθεσή του ήρθε εκ νέου στην επικαιρότητα, με την αίτηση αποφυλάκισης που κατέθεσε πριν από λίγο καιρό. Ο Σεχίδης εντάσσεται στην εγκληματολογική κατηγορία των «μαζικών δολοφόνων», δεδομένου ότι σκότωσε στο ίδιο μέρος και εντός δύο 24 ωρών πέντε άτομα, τα οποία μάλιστα ήταν συγγενικά του πρόσωπα.
Serial killers και εγκληματική δράση
Σύμφωνα με μελέτες, σε διεθνές επίπεδο, οι serial killers διακατέχονται από αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις που επιδρούν δυσμενώς στην ψυχοσύνθεσή τους και τους οδηγούν στην εγκληματική δράση. Ειδικότερα, διακατέχονται από:
• Φόβο της απόρριψης, τον οποίο βιώνουν πάρα πολύ έντονα.
• Ανάγκη για εξουσία.
• Επιθυμία να «βελτιώσουν» και «τελειοποιήσουν» τον κόσμο γύρω τους, βάσει της δικής τους ακραίας και διαστρεβλωμένης ηθικής.
Βάσει όλων των προαναφερθέντων, διαπιστώνεται ότι οι σκοτεινές φαντασιώσεις των serial killers και οι ακραίες σκέψεις τους, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τον ψυχισμό τους και τους οδηγούν στην εγκληματική δράση.
Τυπολογία Holmes
Ο εγκληματολόγος από το Πανεπιστήμιο της Louisville, με εξειδίκευση στη μελέτη των κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνων, Ronald Holmes , το έτος 1988, αναγνώρισε τέσσερεις υποκατηγορίες serial killers. Πρέπει, βέβαια, να υπογραμμίσω στο σημείο αυτό ότι στην πράξη δεν ακολουθούνται κατά γράμμα οι τυπολογίες. Αποτελούν όμως μια αφετηρία και για την δημοσιογραφική έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, οι υποκατηγορίες που προτείνονται από τον Holmes είναι οι ακόλουθες:
• Οραματιστής/Visionary: Πρόκειται κατά κανόνα για ένα ψυχοπαθητικό άτομο, το οποίο αισθάνεται «υποχρεωμένο» να διαπράξει τους φόνους, επειδή ακούει φωνές ή βλέπει οράματα που του δίνουν «εντολή» να δολοφονήσει κάποιους ανθρώπους.
• Οι προσανατολισμένοι σε μια αποστολή/Mission-Oriented: Πρόκειται για άτομα τα οποία διέπονται από την ιδεοληψία ότι έχουν μια συγκεκριμένη αποστολή πάνω στη γη, η οποία συνίσταται στο να «εξαγνίσουν» τον κόσμο από συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων που, κατά τη διαστρεβλωμένη ηθική τους, δεν αξίζουν να ζουν. Τέτοιες ομάδες ανθρώπων, που κατά την κρίση των συγκεκριμένων ατόμων πρέπει να φονευτούν είναι οι ιερόδουλες, οι μετανάστες, οι ομόφυλοι κλπ.
• Ο ηδονιστικός δολοφόνος/Hedonistic Killer: Σκοτώνει για την απόλαυση που αποκομίζει με την πράξη της δολοφονίας και μάλιστα είναι αξιοσημείωτο ότι ορισμένες φορές νιώθει σεξουαλική ικανοποίηση όταν διαπράττει τον φόνο.
• Ο «διψασμένος» για εξουσία/Power-Oriented: Πρόκειται για τον τύπο του ανθρωποκτόνου που δολοφονεί για να αποκτήσει εξουσία και να δείξει τη δύναμή του πάνω στα θύματα. Αυτού του τύπου οι ανθρωποκτόνοι δεν είναι κατά τον Holmes ψυχοπαθητικές προσωπικότητες, αλλά έχουν εμμονή με το να αιχμαλωτίζουν και να ελέγχουν τα θύματά τους, εξαναγκάζοντάς τα να υπακούσουν σε κάθε επιθυμία και εντολή τους.
Ψυχο-εγκληματικό προφίλ των serial killers
Το ψυχο-εγκληματικό προφίλ των serial killers, σύμφωνα με τις έρευνες, απεικονίζεται ως εξής: πρόκειται για έξυπνα άτομα που καταφέρνουν να κρύψουν καλά τα πραγματικά τους συναισθήματα και τις προθέσεις τους, τόσο από τα θύματα, όσο και από τον περίγυρό τους. Παρά το κοφτερό μυαλό που διαθέτουν, ως μαθητές έχουν χαμηλές σχολικές επιδόσεις και αργότερα συναντούν μεγάλη δυσκολία να βρουν δουλειά, καταλήγοντας συχνά ανειδίκευτοι εργάτες. Προέρχονται από οικογένειες που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Κατά κανόνα, πρόκειται για άτομα που σε μικρή ηλικία έχουν εγκαταλειφθεί από τον πατέρα τους και μεγαλώνουν με μια κυριαρχική μητέρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εκδηλώνουν μίσος και γενικά συναισθήματα απέχθειας προς το γυναικείο φύλο, ως αντίδραση στην δική τους κυριαρχική μητέρα.
Στις οικογένειές των serial killers καταγράφονται περιστατικά ψυχιατρικών προβλημάτων, αλκοολισμού και εγκληματικής συμπεριφοράς. Στην παιδική τους ηλικία μπορεί να έχουν υποστεί κακοποίηση, ψυχολογική, σωματική ή συχνότερα σεξουαλική. Ακόμα μπορεί να έχουν εκδηλώσει ψυχιατρικά προβλήματα και να έχουν περάσει κάποιο χρονικό διάστημα έγκλειστοι σε ίδρυμα. Στην εφηβική τους ηλικία ενδέχεται να έχουν εκδηλώσει αυτοκτονικές τάσεις, εξαιτίας της κοινωνικής τους απομόνωσης –απόρροια όλων των παραπάνω προβλημάτων- και του γενικευμένου μίσους τους για τον κόσμο ακόμα και για τους ίδιους τους εαυτούς τους. Κατά την εφηβεία τους επίσης δύναται να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά, όπως να προβούν σε εμπρησμούς και σεξουαλικές επιθέσεις, ενώ έχουν καταγραφεί και περιστατικά άγριας κακοποίησης ζώων.
Οι περισσότεροι serial killers αντιμετωπίζουν τα θύματά τους σαν αντικείμενα και εμφανίζουν συναισθηματική απάθεια για τον πόνο στον οποίο υποβάλλουν τα θύματά τους. Προτού διαπράξουν τις δολοφονίες, κατορθώνουν να είναι πειστικοί και να ασκούν γοητεία στα θύματά τους. Ωστόσο, η γοητεία τους είναι απλώς μια «μάσκα» για να παγιδεύσουν τα θύματά τους.
Απεικόνιση των serial killers στη μυθοπλασία και συσχετισμοί με την πραγματικότητα
Οι serial killers αποτελούν ένα προσφιλές θέμα στη μυθοπλασία και η απεικόνισή του στις στον κινηματογράφο, στο θέατρο και σε τηλεοπτικές σειρές, διεθνώς, είναι συχνή. Πρόσφατα, η απεικόνιση ενός serial killer στην τηλεοπτική σειρά «Τατουάζ» έχει κερδίσει το ενδιαφέρον του κοινού. Σε ερευνητικό επίπεδο, εάν αντιστοιχίζαμε την υπόθεσή του τηλεοπτικού ήρωα με μια πραγματική εγκληματολογική υπόθεση που είχε απασχολήσει εκτενώς τα media, θα μπορούσαμε να βρούμε κάποια σημεία σύνδεσης με την υπόθεση Αντώνη Δαγλή που απασχόλησε σε πολύ μεγάλο βαθμό το αστυνομικό ρεπορτάζ το έτος 1995 και έμεινε γνωστή ως υπόθεση «Δαγκλή», από το λογοπαίγνιο που έκαναν τότε οι δημοσιογράφοι «Δαγκλής-δαγκώνω».
Ο Δαγλής ξεκίνησε την εγκληματική του δράση τον Οκτώβριο του 1995 εις βάρος μιας συγκεκριμένης ομάδας γυναικών-τις ιερόδουλες. Ο Δαγλής ανέπτυξε μίσος προς το γυναικείο φύλο και πιο συγκεκριμένα προς τις ιερόδουλες, στο πρόσωπο των οποίων έβλεπε τη μητέρα του, την οποία σε συμβολικό επίπεδο «σκότωνε» μέσω των ιερόδουλων.
Η δίκη του Αντώνη Δαγλή -σε πρώτο βαθμό- ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1997. Οι ψυχίατροι που τον εξέτασαν κατέληξαν στο ότι δεν έπασχε από ψυχική νόσο και του διέγνωσαν μόνο σεξουαλική διαστροφή. Ο δράστης δεν είχε το ακαταλόγιστο, γεγονός που οδήγησε στην κατηγορηματική καταδίκη του. Η ποινή μάλιστα που επιβλήθηκε στον Δαγλή χαρακτηρίστηκε ως «ποινή-ρεκόρ», καθώς αποτέλεσε την μεγαλύτερη ποινή που είχε επιβληθεί σε καταδικασθέντα στη χώρα μας μετά την κατάργηση της ποινής του θανάτου. Ο Αντώνης Δαγλής βρέθηκε απαγχονισμένος στο κελί 33 του Ψυχιατρείου των Δικαστικών Φυλακών Κορυδαλλού και με αυτό τον τρόπο έκλεισε η αυλαία στην πολύ σοβαρή αυτή υπόθεση.
Κατ’ αντιστοιχία, ο ήρωας της τηλεοπτικής σειράς είναι ένας «ιδεοληπτικός εγκληματίας», όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από την εγκληματολογική έρευνα. Βασανίζεται από την εμμονή του και επιθυμεί να «τελειοποιήσει» τον κόσμο δολοφονώντας τις άπιστες γυναίκες. Επίσης, ο τηλεοπτικός ήρωας έχει βιώσει τραυματικά παιδικά χρόνια και στα μάτια των γυναικών που δολοφονεί «βλέπει» τη δική του ανθρωποκτόνο-μητέρα.
Συμπερασματικά, υποθέσεις μεγάλου εγκληματολογικού ενδιαφέροντος, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δίνουν πάντα στη μυθοπλασία στοιχεία προς ανάλυση και περαιτέρω διερεύνηση και αυτή η σύνδεση μυθοπλασίας-πραγματικής ζωής παρουσιάζει ενδιαφέρον.
Συνοπτικά
Η ανάλυση των υποθέσεων πολλαπλών ανθρωποκτονιών και η απεικόνιση του ψυχο-εγκληματικού προφίλ των serial killers και mass murderers στο αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ απαιτούν αναμφισβήτητα βαθύτερη γνώση των χαρακτηριστικών και του τρόπου δράσης τους, προκειμένου να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα, τόσο εγκληματολογικά όσο και κοινωνιολογικά.
Βιβλιογραφία
• Α. Καρδαρά, (2017-πρόλογος Γ. Πανούσης), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη, Παπαζήσης, Αθήνα.
• Π. Παπαϊωάννου, (2013-πρόλογος Α. Μαγγανάς), ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΟΙ ΚΑΤ’ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗ: Serial Killers, Mass Murderers Το ελληνικό παράδειγμα, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.
• Χ. Τσουραμάνης, (1998), Ο φόνος στην Ελλάδα, ΑΝΤ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα.
• J. Olsen, (2002), I: The Creation of A Serial Killer, St. Martin’s Press, N. York.
• M. Olshaker, J.E. Douglas, (2000), Anatomy of Motive: The FBI’s Legendary Mindhunter Explores the Key to Understanding and Catching Violent Criminals, Pocket Books, N. York.
• Α. Rule, (2012-5η έκδ.), The Stranger Beside Me: Ted Bundy The Shocking Inside Story, Planet Ann Rule Publishing, Seattle.
• H. Schechter, (2003), The Serial Killer Files: The Who, What, Where, How, and Why of the World’s Most Terrifying Murderers, Ballantine Books, N. York.
Αγγελική Καρδαρά
Δρ Τμήματος ΕΜΜΕ Παν/μίου Αθηνών-Φιλόλογος-Συγγραφέας
Συνεργάτιδα Πανεπιστημίου Αθηνών (elearning προγράμματα «ΜΜΕ και Εγκληματικότητα: το έγκλημα ως είδηση και ως μήνυμα» & «Αστυνομικό και Δικαστικό Ρεπορτάζ) και Εισηγήτρια σεμιναριακών μαθημάτων στη θεματική «Media και Έγκλημα» στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.)
bloko.gr