Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο: 180 χρόνια εκπαίδευσης, έρευνας και κοινωνικής προσφοράς: Προκόπης Παυλόπουλος – Ιωάννης Γκόλιας

ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ
ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΩΝ 180 ΧΡΟΝΩΝ
ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΕΤΣΟΒΙΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ
                                        Αθήνα, 12.12.2017
Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο συμπληρώνει φέτος, αισίως, 180 χρόνια λαμπρής λειτουργίας και μέγιστης προσφοράς όχι μόνο προς την Ελλάδα αλλά και προς τον Ελληνισμό εν γένει. Αισθάνομαι μεγάλη τιμή αλλά και βαθιά συγκίνηση για την συμμετοχή μου σ’ αυτή την κορυφαία επέτειο, υπό την διπλή μου ιδιότητα, του Προέδρου της Δημοκρατίας αλλά και του, Ομότιμου πλέον, Πανεπιστημιακού Λειτουργού.
I. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο -βεβαίως όπως και άλλα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα τα οποία λειτουργούν στην Χώρα μας, καθένα στο μέτρο που του αναλογεί- αποτελεί, μεσ’ από την ιστορία του, πραγματικό φάρο της πνευματικής μας ζωής, ιδίως στους χαλεπούς, από πολλές απόψεις, καιρούς που βιώνουμε.
Α. Η εμβληματική συνεισφορά του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην πνευματική αλλά και την γενικότερη τεχνολογική, οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ανάπτυξη της Χώρας συνίσταται στην διαχρονική υπηρέτηση του αξιακού διπτύχου της παράδοσης και της ανανέωσης.
Β. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο αποτελεί το πιο παλαιό και πιο φημισμένο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της Ελλάδας στον τομέα της τεχνολογίας. Είναι, επίσης, στενά συνδεδεμένο με τους μεγάλους αγώνες του Λαού μας για Ανεξαρτησία, Δημοκρατία και Κοινωνική Πρόοδο.
1. Η αλήθεια αυτών των διαπιστώσεων προκύπτει ως σχεδόν προφανής, αν αναλογισθούμε ότι η πορεία του Νεώτερου Ελληνικού Κράτους περικλείει και την παράλληλη ιστορία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ειδικότερα, το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο ιδρύθηκε το 1837, τρίτο,  κατά χρονολογική σειρά, μετά το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ η ισοτιμία του με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών αναγνωρίσθηκε το 1914. Κατά συνέπεια, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ζει τις δόξες αλλά και τις δύσκολες στιγμές του Ελληνικού Κράτους, καθορίζει αποφασιστικά την τεχνολογική και μέσω αυτής την οικονομική πρόοδο της Χώρας μας, αλλά και επηρεάζει γόνιμα τις ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις σ’ αυτήν.
2. Το 1837, με βασιλικό διάταγμα «περί εκπαιδεύσεως εις την αρχιτεκτονικήν», ιδρύεται Τεχνικό Σχολείο, που αρχικά λειτουργεί μόνο Κυριακές και εορτές-αργίες, προσφέροντας μαθήματα σε όσους επιθυμούν να μορφωθούν ως αρχιτεχνίτες στην αρχιτεκτονική. Η συμμετοχή των μαθητών ήταν τόσο μεγάλη, ώστε την άνοιξη του 1840 προστίθεται και Σχολείο καθημερινής λειτουργίας, ενώ πληθαίνουν και επεκτείνονται τα μαθήματα. Τότε, το «Πολυτεχνείο» εγκαταστάθηκε σε δικό του κτήριο, στην οδό Πειραιώς.
3. Ο κύριος λόγος που το Σχολείο αναβαθμίζεται, είναι για ν’ ανταποκριθεί στις γενικότερες ανάγκες της εγχώριας ανοικοδόμησης και βιομηχανίας. Η διάρκεια των σπουδών επιμηκύνεται στα τρία χρόνια, το πρόγραμμα εμπλουτίζεται με νέα μαθήματα.
4. Το σχετικώς μικρό αυτό κτίριο δεν διευκόλυνε την εκπλήρωση των στόχων του Σχολείου.  Έτσι, το 1871, αρχίζει η μετεγκατάσταση του Σχολείου σε καινούργια κτήρια, επί της οδού Πατησίων. Iστορικά κτήρια, που πρώτος οραματίσθηκε ο Νικόλαος Στουρνάρης («με τα υπόλοιπα χρήματα της καταστάσεώς μου», έγραφε το 1852 στη διαθήκη του, «να κτισθή εις Αθήνας εν λαμπρόν Πολυτεχνείον…»).
5. Το 1887, με την θεσμοθέτηση των τετραετούς φοίτησης σχολών «πολιτικών μηχανικών» και «μηχανουργών» (μετέπειτα μηχανολόγων), το Πολυτεχνικό Σχολείο ή Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπως γίνεται ευρύτερα γνωστό και, με νόμο του 1914, το Ίδρυμα καθιερώνεται ως «Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο» (Ε.Μ.Π.). Το 1887, θεσμοθετούνται οι τετραετούς φοίτησης σχολές «πολιτικών μηχανικών» και «μηχανουργών» (μετέπειτα μηχανολόγων) στο Πολυτεχνικό Σχολείο ή Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπως γίνεται ευρύτερα γνωστό, και, με νόμο του 1914, το Ίδρυμα καθιερώνεται ως «Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο» (Ε.Μ.Π.). Η τελευταία μεγάλη μεταρρύθμιση ολοκληρώνεται το 1917 με ειδικό νόμο, οπότε το  Ε.Μ.Π. αποκτά πέντε Ανώτατες Σχολές: Πολιτικών Μηχανικών, Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων, Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Χημικών Μηχανικών και Τοπογράφων Μηχανικών. Η μετάβαση από το 1917 στην σημερινή οργάνωση των σπουδών συντελέσθηκε μεσ’ από την φυσική προσαρμογή του στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της Ελληνικής Οικονομίας, σε συνδυασμό με το εξελισσόμενο σ’ έκταση και σε βάθος περιεχόμενο των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων.
6. Έκτοτε, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο προοδεύει συνεχώς και από την μεταπολεμική περίοδο και εντεύθεν έχει κατακτήσει, απολύτως δικαίως, μια ζηλευτή θέση ανάμεσα στα κορυφαία Πολυτεχνεία όχι μόνον της Ευρώπης αλλά της υφηλίου. Αυτό επιβεβαιώνεται όχι μόνον από την κατάταξή του σε υψηλή θέση σε όλες τις ετήσιες, διεθνείς αξιολογήσεις των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, αλλά και από την εξαιρετική απορροφητικότητα των αποφοίτων του τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή αγορά εργασίας, όπως και από τον μεγάλο αριθμό αποφοίτων του που διδάσκουν και ερευνούν στα καλύτερα Πολυτεχνεία των πλέον ανεπτυγμένων χωρών του κόσμου.
Γ. Επίσης, η ιστορία του φοιτητικού κινήματος, όπως αναπτύχθηκε στους κόλπους του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, αλλά και στα υπόλοιπα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Χώρας μας, παρακολουθεί την πορεία και ιδίως τον εκδημοκρατισμό του Ελληνικού Κράτους. Κορύφωση αυτής της προσφοράς του Ελληνικού Φοιτητικού Κινήματος στους Αγώνες του Λαού μας για Ελευθερία και Δημοκρατία υπήρξαν τα συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα μέσα και γύρω από το Πολυτεχνείο, λίγους μήνες πριν από την πτώση της επτάχρονης δικτατορίας. Η αυθόρμητη εξέγερση των νέων το Νοέμβριο του 1973 αποτέλεσε την κορυφαία στιγμή της πορείας του φοιτητικού κινήματος, μια εμβληματική και μαζική πολιτική σύγκρουση με την δικτατορία και τα στηρίγματά της. Πέρα από την ιστορική της διάσταση και τον ρόλο της στην εδραίωση της Δημοκρατίας, η εξέγερση του Πολυτεχνείου ενέπνευσε και κινητοποίησε ολόκληρη την κοινωνία στην διεκδίκηση κοινών αιτημάτων.
ΙΙ. Όλες οι προμνημονευόμενες δραστηριότητες που ανέπτυξε -και συνεχίζει ν’ αναπτύσσει- το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο είναι απόλυτα συνυφασμένες με τον χαρακτήρα του –όπως και όλων των Ελληνικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων- ως νομικού προσώπου δημόσιου δικαίου κατ’ εξοχήν σωματειακού, και όχι τόσο ιδρυματικού, χαρακτήρα. Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορούν αφενός οι διατάξεις του άρθρου 16, ιδίως παρ. 5 εδ α΄, του Συντάγματος κατά τις οποίες: «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Και, αφετέρου, η όλη ευρωπαϊκή παράδοση η σχετική με την φύση του Πανεπιστημίου η οποία, κατά γενική παραδοχή, έχει επηρεάσει καθοριστικώς και το θεσμικό πλαίσιο για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στον Τόπο μας.  Η αντίληψη ότι τα Ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα συνιστούν περισσότερο νομικά πρόσωπα ιδρυματικού χαρακτήρα, παραγνωρίζει, σε μεγάλο βαθμό, τη νομική τους φύση και την αποστολή τους.  Ειδικότερα:
Α. Στην έννομη τάξη μας γίνεται παγίως δεκτό ότι το ίδρυμα είναι σύνολο περιουσίας, που έχει ταχθεί στην εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού.  Θεμέλιό του, δηλαδή, συνιστά το -σύμφυτο με τον προορισμό του- in concreto περιουσιακό στοιχείο.  Δεν μπορεί όμως βασίμως να υποστηριχθεί ότι ο θεσμικός και λειτουργικός πυρήνας των δημόσιων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων στην Χώρα μας –και στην Ευρώπη γενικότερα- συντίθεται από την περιουσία την οποία διαθέτουν.  Και το ότι το άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματος υιοθετεί, καταχρηστικώς, τον όρο «ίδρυμα» για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα δεν παρέχει ασφαλές επιχείρημα υπέρ του αντιθέτου.
Β. Κατά την ορθότερη -φυσικά κατά την γνώμη μου- άποψη λοιπόν, τα δημόσια Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα είναι, στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης τάξης, κατ’ εξοχήν νομικά πρόσωπα σωματειακού χαρακτήρα, την βάση των οποίων θεμελιώνει ο εκπαιδευτικός δεσμός διδασκόντων και διδασκομένων.  Συγκεκριμένα, το σωματείο είναι ένωση προσώπων που επιδιώκει «ιδανικό» σκοπό, πέρα και έξω από οιαδήποτε περιουσιακή υποδομή.  Προς την κατεύθυνση της αποδυνάμωσης του ιδρυματικού χαρακτήρα των Ελληνικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και της, όλως αντιθέτως, τεκμηρίωσης του κατ’ εξοχήν σωματειακού τους χαρακτήρα συνηγορεί η συνολική διαδρομή των Πανεπιστημίων στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, τα οποία, όπως προεκτέθηκε, άσκησαν και ασκούν καθοριστική επιρροή στην δική μας πανεπιστημιακή παράδοση.  Και μάλιστα από την εμφάνιση του θεσμού, στα τέλη του 12ου αιώνα, έως σήμερα.
1. Αφετηρία του Πανεπιστημίου υπήρξε το «Studium Generale», ως πεδίο ανώτατης εκπαίδευσης κλασικών σπουδών, στηριζόμενο αποκλειστικώς στον εκπαιδευτικό δεσμό μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων.
2. Το «Studium Generale» γρήγορα μετεξελίχθηκε και επικράτησε, με την βοήθεια και της ανάπτυξης των πόλεων, σε όλη την Ευρώπη ως «Universitas». Ήτοι ως αμιγής ένωση προσώπων, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση στην περιουσιακή της υποδομή.  Παγιώθηκε δηλαδή έως σήμερα ως «Universitas Magistrorum et Scholarium».
Γ. Οι θέσεις που μόλις ανέπτυξα βασίζονται στην ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου 16 παρ. 5 του Συντάγματος, κατά την οποία τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα μόνον ως νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου μπορούν να θεσμοθετηθούν. Τούτο δεν σημαίνει όμως, επ’ ουδενί, ότι αντιτίθενται στην ιδέα της λειτουργίας ανώτατης μη κρατικής εκπαίδευσης στην Χώρα μας, ύστερα από αναθεώρηση του Συντάγματός μας. Θεωρώ όμως, ακόμη και για λόγους σεβασμού της διαχρονικής πανεπιστημιακής μας παράδοσης, ότι η ίδρυσή τους θα πρέπει να συντελείται τουλάχιστον  υπό τους όρους ότι:
1. Πρώτον, αυτά θα αποτελούν νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
2. Και, δεύτερον, θα ιδρύονται με άδεια του Ελληνικού Δημοσίου και θα τελούν υπό εποπτεία, η οποία προσιδιάζει προς εκείνη που θεσπίζεται κατά το Σύνταγμα για τα δημόσια Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.
Συμπερασματικώς, και αποτίοντας τον οφειλόμενο φόρο τιμής στην ιστορική πορεία των 180 χρόνων λειτουργίας του, έχω χρέος να επισημάνω ότι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στάθηκε, καθ’ όλη την ιστορική διαδρομή του, φάρος πραγματικού πνεύματος και ασφαλής οδηγός πορείας για τον Λαό και το Έθνος μας, ιδίως σε ταραγμένους και χαλεπούς καιρούς.  Την ίδια αποστολή καλείται, ως δημιουργός και θεματοφύλακας της λαμπρής του παράδοσης, να επιτελέσει και στο πλαίσιο της σημερινής κρίσιμης συγκυρίας για την Χώρα μας και τον Λαό μας.  Και είμαι απολύτως βέβαιος ότι θ’ ανταποκριθεί πλήρως και σε αυτό το, κυριολεκτικώς, Εθνικό προσκλητήριο.
του Ιωάννη Γκόλια
Ζούσανε αιώνες πριν χωρίς τη λογική κι εγώ τους φύτεψα συνείδηση και σκέψη. Ματαίως βλέπαν πριν, κι ας βλέπαν. Αφουγκράζονταν μα δεν άκουγαν.
Αυτά ακούσαμε τον Προμηθέα να λέει πριν λίγο για τους κοινούς θνητούς.
Έμβλημα του ΕΜΠ είναι ο γιος του Τιτάνα Ιαπετού, ο Προμηθέας, που αμφισβήτησε την εξουσία του Δία και των άλλων θεών, έκλεψε από τον Όλυμπο τη φωτιά και τη χάρισε στους ανθρώπους. Ο Προμηθέας, κατά τη μυθολογία, δίδαξε στους ανθρώπους να χειρίζονται τη φωτιά (σύμβολο της τεχνολογίας) και να δημιουργούν εργαλεία. Τους έμαθε, επιπλέον, τα Γράμματα, τις Τέχνες και τις Επιστήμες, που επίσης έκλεψε από τη θεά της γνώσης Αθηνά.
Στον Προμηθέα χρωστούν αυτά τα δώρα οι θνητοί κατά τη μυθολογία. Στα Πανεπιστήμια τα χρωστούν σύμφωνα με την πραγματικότητα της τελευταίας χιλιετίας. Με στόχο να προσφέρει στους έλληνες ότι καλύτερο στους τομείς της επιστήμης και της τέχνης ξεκίνησε και το Πολυτεχνείο πριν 180 χρόνια.
Η καταγωγική ρίζα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου είναι σύμφυτη με τη συγκρότηση του Νεότερου Ελληνικού Κράτους. To 1837, καθώς η χώρα διαμορφωνόταν από το μηδέν ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα ένα σχολείο για τεχνίτες στην Αθήνα, το Βασιλικό Σχολείο των Τεχνών, που αρχικά λειτουργούσε μόνο Κυριακές και αργίες. Η συρροή μαθητών ήταν τόσο μεγάλη, ώστε το 1840 προστίθεται και Σχολείο καθημερινής λειτουργίας και εγκαθίσταται σε δικό του κτήριο στην οδό Πειραιώς.
Η πρώτη φάση λειτουργίας εκείνου του Σχολείου διήρκησε μέχρι το 1843, καθώς μετά αναμορφώθηκε σε Ίδρυμα και χωρίστηκε σε δύο τμήματα, Βιομηχανικών Τεχνών και Καλών Τεχνών. Ωστόσο, ο σημαντικότερος σταθμός στην εξέλιξη της λειτουργίας του σημειώνεται αργότερα, όταν οι ευεργέτες από το Μέτσοβο Γεώργιος Aβέρωφ, Nικόλαος Στουρνάρης και το ζεύγος Ελένης και Μιχαήλ Tοσίτσα δώριζαν στο ΕΜΠ ένα τεράστιο για την εποχή ποσό, δείχνοντας όχι μόνο βαθύ πατριωτισμό αλλά και εξαιρετική διορατικότητα για το τι είχε πραγματικά ανάγκη η χώρα, για να στηριχθεί στα πρώτα βήματά της. Έτσι γεννήθηκε το Πολυτεχνείο, που εγκαταστάθηκε στα νέα εμβληματικά κτήριά του το 1878.
Το 1887, το Μετσόβιο Πολυτεχνείο με τη θεσμοθέτηση των τετραετούς φοίτησης σχολών «Πολιτικών Μηχανικών» και «Μηχανουργών» προήχθη σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα ενώ το 1914 αποκτά επίσημα το σημερινό του διακριτικό τίτλο: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Το 1917, συντελείται ριζική μεταρρύθμιση στην οργάνωση και διοίκηση του Ιδρύματος. Το ΕΜΠ αποκτά πέντε Ανώτατες Σχολές: Πολιτικών Μηχανικών, Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων, Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Χημικών Μηχανικών και Τοπογράφων Μηχανικών.
Η μετάβαση από το 1917 στη σημερινή συγκρότηση των εννέα Σχολών υπήρξε αποτέλεσμα σταδιακής προσαρμογής στις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας και στο ραγδαία εξελισσόμενο επιστημονικό πεδίο των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων που θεραπεύονταν στο Ίδρυμα. Έτσι, η Σχολή Μηχανολόγων- Ηλεκτρολόγων διαχωρίστηκε στις Σχολές Μηχανολόγων Μηχανικών, Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών κα Ναυπηγών-Μηχανολόγων Μηχανικών ενώ ιδρύθηκε η Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων- Μεταλλουργών και η Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών.
Η ανάπτυξη του επιπέδου των σπουδών στο Πολυτεχνείο αποτέλεσε, τουλάχιστον για το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, την πυξίδα της παραγωγικής και τεχνολογικής ανάπτυξης της χώρας, που την οδήγησαν προς τον όμιλο των αναπτυγμένων κρατών. Οι ακαδημαϊκοί προσανατολισμοί του ΕΜΠ ήταν, από την πρώτη στιγμή, συνδεδεμένοι με τον κόσμο της εργασίας και της παραγωγής και εξελίχθηκαν σταθερά σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας. Αυτή η καταγωγή επηρέασε βαθιά το χαρακτήρα του και κληροδότησε στο ΕΜΠ ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά για τα οποία είναι υπερήφανο: τον προσανατολισμό στην πράξη. Εκεί που η επιστήμη αναμετράται με την πραγματικότητα και προσπαθεί να τη μετασχηματίσει. Τα μεγάλα προβλήματα της χώρας ήταν αυτά που ενέπνεαν τους σπουδαστές και τους καθηγητές του. Η Ελλάδα μπορούσε πλέον να έχει το επιστημονικό δυναμικό που θα τη βοηθούσε να χαράξει μια πορεία προόδου, μακριά από εξαρτήσεις εθνικές, πολιτικές, ακόμη και τεχνολογικές.
Η εκπαίδευση, η έρευνα και η κοινωνική προσφορά αποτελούν το τρίπτυχο, στο οποίο συμπυκνώνεται η παρουσία και πορεία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κατά τα 180 χρόνια της ιστορίας του.
Το ΕΜΠ είναι, πάνω απ’ όλα, ένα εκπαιδευτικό Ίδρυμα. Κύριο μέλημά του είναι να ετοιμάσει αποφοίτους ικανούς να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του σήμερα, αλλά και του αύριο. Στόχος είναι η ανθεκτική στο χρόνο, βαθειά και πολύπλευρη εκπαίδευση των σπουδαστών και παράλληλα η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας και των δεξιοτήτων τους, με έμφαση στην καλλιέργεια της αυτόνομης κριτικής σκέψης.
Το ΕΜΠ σήμερα διαθέτει 9 Σχολές, με περίπου 500 καθηγητές, 400 μέλη λοιπού Εκπαιδευτικού Προσωπικού, 550 Διοικητικούς Υπαλλήλους, 4000 εξωτερικούς συνεργάτες και περίπου 13000 προπτυχιακούς φοιτητές. Στο ΕΜΠ διεξάγονται επίσης 19 προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, στα οποία συμμετέχουν περίπου 2000 μεταπτυχιακοί φοιτητές. Εκπονείται επίσης στο Ίδρυμα σημαντικός αριθμός διδακτορικών διατριβών υψηλού επιπέδου. Κάθε χρόνο ολοκληρώνονται περίπου 150 διδακτορικές διατριβές.
Κυρίαρχη στρατηγική επιλογή του ΕΜΠ στις επόμενες δεκαετίες είναι όχι μόνο να κρατήσει τη θέση του ως διακεκριμένου Πανεπιστημιακού Ιδρύματος τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, αλλά και να ενισχύει συνεχώς τη θέση αυτή. Η πρωτοπόρος παρουσία του ΕΜΠ στα επιστημονικά αλλά και στα κοινωνικά πεδία, η αριστεία, αποτελεί πολύτιμη παράδοση αλλά και σταθερή και διαρκή επιδίωξη για το Ίδρυμα.
Πρέπει να τονισθεί εδώ ότι σε καμιά περίπτωση δεν επιδιώκουμε να εξωραΐσουμε τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες επιδιώκονται οι παραπάνω στόχοι. Η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων έχει αφήσει το στίγμα της και στο ΕΜΠ με συνέπεια τη δραματική μείωση του τακτικού προϋπολογισμού αλλά και του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων του Ιδρύματος. Η μείωση των επιχορηγήσεων του ΕΜΠ σε σχέση με το 2009 είναι της τάξης του 70%, έχει δε σταθεροποιηθεί σε αυτά τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα με αποτέλεσμα ζωτικές λειτουργίες του Ιδρύματος να προσεγγίζουν οριακές καταστάσεις. Σε πείσμα όμως όλων των δυσκολιών το ΕΜΠ εξακολουθεί να διακρίνεται διεθνώς και καταφέρνει τα τελευταία χρόνια να περιλαμβάνεται σταθερά σύμφωνα με τις διεθνείς κατατάξεις μεταξύ των πρώτων 100 Τεχνολογικών Ιδρυμάτων στον κόσμο και των πρώτων 30 στην Ευρώπη. Είναι φανερό ότι το ΕΜΠ αντιστέκεται στις δυσκολίες με όλες του τις δυνάμεις και με βαθειά αίσθηση του καθήκοντος έναντι της ελληνικής κοινωνίας και ιδιαίτερα της νέας γενιάς. Καλούμε όμως την Πολιτεία και από εδώ να προχωρήσει άμεσα σε γενναία αύξηση της κρατικής επιχορήγησης πριν η αδυσώπητη αρνητική καθημερινότητα κάμψει το φρόνημα της πολυτεχνειακής κοινότητας, δηλαδή την κινητήριο δύναμη της υπερπροσπάθειας.
Πέρα όμως από τη συνεισφορά του στην εκπαίδευση, το ΕΜΠ δραστηριοποιείται ενεργά στην παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης. Η επιστημονική έρευνα είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της δραστηριότητας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το οποίο από πολλές δεκαετίες πριν έχει καθιερωθεί ως ένα ισχυρότατο διεθνές ερευνητικό κέντρο. Η ανάληψη και ολοκλήρωση μεγάλου αριθμού ερευνητικών προγραμμάτων- ετησίως σταθερά πάνω από 1400 την τελευταία δεκαετία- , έχει καταστήσει το Πολυτεχνείο ένα από τα σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα στην Ευρώπη και έχει ενισχύσει σημαντικά τις υποδομές του, που περιλαμβάνουν σήμερα 194 εργαστήρια.
Η Έρευνα στο ΕΜΠ κινείται τόσο προς τη σταθερή εξυπηρέτηση των ιδιαίτερων αναγκών της ελληνικής κοινωνίας όσο και προς όλα τα αναδυόμενα παγκοσμίως επιστημονικά και τεχνολογικά πεδία. Οι συνεργασίες του ΕΜΠ με αναγνωρισμένα Πανεπιστήμια και Τεχνολογικά Ινστιτούτα της αλλοδαπής ανέρχονται σε εκατοντάδες. Το ΕΜΠ όχι μόνο βρίσκεται στη πρωτοπορία της διεθνούς τεχνολογικής έρευνας αλλά σε ορισμένα πεδία τη διαμορφώνει.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ίδρυμα, εντός της περιόδου της κρίσης, έχει αυξήσει σημαντικά την ερευνητική του δραστηριότητα. Τα απορροφημένα ερευνητικά και αναπτυξιακά κονδύλια του Ιδρύματος αυξήθηκαν από περίπου 56,5 εκ ?, το 2010, σε 80εκ ?, το 2016, μία αύξηση περίπου 40%. Το σύνολο του ποσού των κρατήσεων για το ΕΜΠ από τα ερευνητικά προγράμματα αξιοποιείται για τη στήριξη της εκπαιδευτικής και ερευνητικής δραστηριότητας του Ιδρύματος. Το ΕΜΠ επομένως, όχι απλώς δεν «υπέστειλε τη σημαία» της αναπτυξιακής προσπάθειας στην περίοδο της κρίσης αλλά ανασύνταξε τις δυνάμεις του και καταφέρνει να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται σε ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον.
Δυστυχώς όμως και στον τομέα της έρευνας οι τελευταίες νομοθετικές ρυθμίσεις για τους Ειδικούς Λογαριασμούς, εισάγουν σημαντική γραφειοκρατία και εξαλείφουν έτσι σημαντικά την δυνατότητα ευελιξίας μειώνοντας καθοριστικά την ανταγωνιστικότητα στον τομέα των χρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων. Οδηγούν έτσι την αποδεδειγμένα επιτυχημένη ερευνητική δραστηριότητα του ΕΜΠ σε σημαντική συρρίκνωση. Ο ασφυκτικός εναγκαλισμός του κράτους έχει καταστρατηγήσει στην πράξη το αυτοδιοίκητο του Πανεπιστημίου σε μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων του και είναι πλέον άμεση η ανάγκη αποκατάστασης του αυτοδιοίκητου.
Ο τρίτος πυλώνας του τρίπτυχου δραστηριοποίησης του ΕΜΠ είναι η κοινωνική προσφορά. Το Ίδρυμα ήταν πάντα ενεργά παρόν για την αντιμετώπιση των κοινωνικών αναγκών της χώρας και έδινε διαχρονικά το παράδειγμα της εθελοντικής προσφοράς. Το ΕΜΠ είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μεγάλων προγραμμάτων για την αντιμετώπιση των κοινωνικών αναγκών της χώρας όπως η λειτουργία της τηλεγραφίας από ελληνικά χέρια στο τέλος του 19ου αιώνα, η στέγαση σε προσφυγικούς οικισμούς των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας και του Πόντου κατά τον μεσοπόλεμο ή όπως κατά την μεταπολεμική περίοδο η ανασυγκρότηση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου καθώς και του συστήματος λιμανιών, η οργάνωση του Υφυπουργείου Ανοικοδόμησης, ο εξηλεκτρισμός της χώρας και η δημιουργία της ΔΕΗ, ο εκσυγχρονισμός της Τοπογραφικής Υπηρεσίας και της Εταιρείας Υδάτων, η ανοικοδόμηση των πόλεων και η σύνταξη ευρύτερων πολεοδομικών και χωροταξικών σχεδίων.
Αλλά και κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου και τις πρώτες του 21ου αιώνα, το Πολυτεχνείο εξακολουθεί να ανταποκρίνεται άμεσα στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας, ένα πρωτοπόρο ερευνητικό κέντρο, λειτουργεί από το 2007 σε σύγχρονες εγκαταστάσεις στο Μέτσοβο και μελετά τα προβλήματα των ορεινών περιοχών. Το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου ιδρύθηκε όταν η περιοχή υπέφερε από την αποβιομηχάνιση και την ανεργία. Από τον σχεδιασμό της αντισεισμικής προστασίας της χώρας, την συμβολή στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών στην Ηλεία, την διαμόρφωση του εθνικού στρατηγικού σχεδίου για την οδική ασφάλεια έως την αποκατάσταση του Παναγίου Τάφου και την αναστήλωση του Γεφυριού της Πλάκας το δυναμικό του Πολυτεχνείου ήταν πάντα παρόν στη μάχη για την αντιμετώπιση των αναγκών της κοινωνίας και του ελληνισμού.
Η επέτειος των 180 ετών αποτελεί μια ευκαιρία για το Ίδρυμα να υπενθυμίσει το γεγονός ότι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, κατά τη μακρόχρονη πορεία του συμπλέκεται αδιάλειπτα με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, τόσο στις ήρεμες όσο και στις θυελλώδεις περιόδους της. Το ΕΜΠ ήταν πάντα ενεργά παρόν σε όλα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν το νεότερο ελληνικό κράτος. Κορυφαία στιγμή στη ιστορία του Ιδρύματος, και γενικότερα του φοιτητικού κινήματος, αποτελεί η εξέγερση των νέων το Νοέμβριο του 1973 με τα συγκλονιστικά γεγονότα, που εκτυλίχθηκαν στο προαύλιο και στα κτήρια του Πολυτεχνείου. Η εξέγερση υπήρξε μία ώριμη και μαζική πολιτική σύγκρουση με το στρατιωτικό καθεστώς, που κινητοποίησε ολόκληρη την κοινωνία συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Και σήμερα, το «Πολυτεχνείο» συνεχίζει να ζει και να εμπνέει τους κοινωνικούς αγώνες για ουσιαστική Παιδεία, για το δικαίωμα των νέων σε ένα καλύτερο μέλλον, για τη Δημοκρατία.
Παράλληλα, η επέτειος του εορτασμού των 180 ετών του ΕΜΠ έδωσε το έναυσμα για μια σε βάθος μελέτη της μακρόχρονης πορείας του, που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή αντιμετώπιση των κρίσιμων προκλήσεων που προκύπτουν από τις αναμενόμενες ριζικές αλλαγές στο μέλλον.
Ζούμε σε ένα κόσμο, που μετασχηματίζεται από την τεχνολογία με ασύλληπτους ρυθμούς. Οι ερευνητικές προσπάθειες για τη διασύνδεση των καλούμενων συγκλινουσών τεχνολογιών εκτιμάται ότι θα επιδράσουν σύντομα σε όλα τα επιστημονικά πεδία και ιδιαίτερα στον κλάδο των μηχανικών. Νανο-βιο-πληροφορικά συστήματα, βιοαισθητήρες που θα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση ασθενειών, κατασκευή «εξωτικών» υλικών που δεν απαντούν στη φύση, αποτελούν κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα ενός μέλλοντος που πλησιάζει με αυξημένη ταχύτητα. Παράλληλα, η συνεχώς αυξανόμενη παγκοσμιοποίηση θα μεταβάλει ριζικά το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών.
Ποια θα είναι, λοιπόν, η θέση του Μηχανικού και ποιά τα χαρακτηριστικά του σε αυτόν το νέο κόσμο που ανατέλλει; Πώς θα μπορέσει το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του 21ου αιώνα να προετοιμάσει κατάλληλα ένα Μηχανικό, ο οποίος κατά την επαγγελματική του καριέρα θα αντιμετωπίσει ριζικές αλλαγές στον κόσμο; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά κάθε άλλο παρά εύκολη είναι. Στο ΕΜΠ η συζήτηση για την ακαδημαϊκή αυτή πρόκληση έχει από καιρό αρχίσει.
Ο πυρήνας βέβαια του ρόλου του μηχανικού δεν αλλάζει. Ο μηχανικός πρέπει να εξακολουθήσει να είναι σε θέση να επιλύει αποτελεσματικά το εκάστοτε πρόβλημα βρίσκοντας τις βέλτιστες λύσεις κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Πρέπει όμως επίσης να είναι ικανός να επικοινωνεί τις λύσεις αυτές στις αρμόδιες αρχές, στους ενδιαφερόμενους φορείς και στο ευρύ κοινό. Σχεδιάζουμε επομένως ο απόφοιτος του ΕΜΠ να διαθέτει όχι μόνο δεξιότητες που σχετίζονται άμεσα με την αριστεία στη μηχανική και την τεχνολογία αλλά και ικανότητες επικοινωνίας, συνεργασίας και ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς είναι πολύ πιθανό λόγω της παγκοσμιοποίησης να συμμετέχει ή και να ηγείται πολυπληθών διεπιστημονικών και διαπολιτισμικών ομάδων.
Με δεδομένο ότι στα επιστημονικά πεδία του μηχανικού η γνώση αυξάνεται με γεωμετρικούς ρυθμούς, στο ΕΜΠ είναι ήδη κοινός τόπος ότι ένα πρόγραμμα σπουδών δεν θα πρέπει να αποσκοπεί μόνο στην απόκτηση της τρέχουσας γνώσης. Ο μηχανικός του μέλλοντος θα πρέπει να αποκτά την ικανότητα να «μαθαίνει πώς να μαθαίνει». Οι απόφοιτοι του ΕΜΠ πρέπει να είναι σε θέση να παρακολουθούν τις γρήγορες αλλαγές στις γνώσεις, να μπορούν να εφαρμόζουν νέες ποσοτικές μεθόδους και τεχνολογίες στην επίλυση των προβλημάτων και να υιοθετούν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, που θα περιλαμβάνει εκτός από την τεχνική την περιβαλλοντική, την οικονομική, την νομική αλλά και την κοινωνική θεώρηση. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις αναμένεται να φέρουν επίσης στο προσκήνιο σημαντικούς προβληματισμούς αναφορικά με ηθικά διλήμματα, ζητήματα ασφάλειας, κ.ά. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μηχανικός θα κληθεί να παίξει έναν καθοριστικό ρόλο, καθώς δεν θα πρέπει μόνο να «κατασκευάζει τα πράγματα σωστά» αλλά και να «κατασκευάζει τα σωστά πράγματα».
Σχεδιάζουμε επομένως στο ΕΜΠ τα προγράμματα σπουδών των Μηχανικών με τρόπο που να εξυπηρετούν την ανάγκη της διεπιστημονικότητας. Ενώ η εμβάθυνση στα επιστημονικά πεδία θα αποτελεί μια διαρκή ανάγκη, οι πραγματικές τομές στη γνώση, οι νέες επιστημονικές επαναστάσεις, φαίνεται να αναπτύσσονται στη διεπιφάνεια των επιστημών. Η προώθηση της διεπιστημονικής αυτής προσέγγισης στο ΕΜΠ έχει ήδη δώσει σημαντικά αποτελέσματα σε σειρά επιστημονικών τομέων, όπως του περιβάλλοντος, της ενέργειας, της βιοτεχνολογία και σχεδιάζονται ήδη εκείνες οι ακαδημαϊκές δομές, ώστε το Ίδρυμα να διακριθεί στις προκλήσεις του μέλλοντος στους τομείς αυτούς. Εξετάζεται επίσης και η επέκταση του ΕΜ με οργανωμένο ακαδημαϊκό τρόπο στα θέματα του διαρκώς αναπτυσσόμενου πεδίου της Χρηματοοικονομικής Μηχανικής, η οποία βρίσκει εφαρμογή με εντεινόμενους ρυθμούς σε όλες τις ειδικότητες του μηχανικού με έμφαση τόσο στη χρήση νέων ποσοτικών μεθόδων όσο και στην χρηματοοικονομική διαχείριση των έργων αλλά και των πάσης φύσεως εγχειρημάτων.
Το πενταετές ενιαίο πρόγραμμα σπουδών, το οποίο αναπροσαρμόζουμε με βάση τις ανάγκες του μέλλοντος εξασφαλίζει ότι ο απόφοιτός μας έχει όλες εκείνες της γνώσεις και τις δεξιότητες για αυτόν τον ευρύτερο ρόλο, που ο μηχανικός θα κληθεί να παίξει στο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Αυτή η δομή σπουδών αποτέλεσε στρατηγική επιλογή του ΕΜΠ, που επιβεβαιώθηκε αλλά και αναγνωρίσθηκε ως επιτυχής στην πράξη τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, μετά από αγώνες πολλών ετών, η πολιτεία αναγνώρισε προσφάτως ότι ο κύκλος σπουδών στο ΕΜΠ οδηγεί σε δίπλωμα μεταπτυχιακού επιπέδου.
Οι δεκαετίες που έρχονται, απαιτούν η εκπαίδευση του Μηχανικού να επαναπροσδιοριστεί με γρήγορους ρυθμούς ως προς το περιεχόμενο, τους στόχους και τις κατευθύνσεις της. Η συζήτηση για τις αλλαγές αυτές, παρά το γεγονός ότι είναι σε κάποιες περιπτώσεις επώδυνη, γίνεται ήδη στο ΕΜΠ με τόλμη και αποφασιστικότητα. Άλλωστε, το Πολυτεχνείο κέρδισε τη θέση του στην Ελλάδα και διεθνώς, επειδή είχε τη ματιά του, πάντα, στραμμένη στο μέλλον.
Ο εορτασμός των 180 χρόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, αποτελεί μια υπενθύμιση αλλά και μια επιβεβαίωση ότι η ευθύνη της ακαδημαϊκής κοινότητας του Ιδρύματος απέναντι στην Ελλάδα παραμένει αμείωτα μεγάλη. Η κοινότητα του ΕΜΠ νιώθει ότι αποτελεί ένα αναπόσπαστο τμήμα της εκπαιδευτικής, ερευνητικής και εκσυγχρονιστικής προσπάθειας της χώρας για πρόοδο και ευημερία, προσπάθεια στην οποία επιλέγει να συμβάλλει άοκνα.
Σήμερα που η Ελλάδα βιώνει μια αδυσώπητη κρίση, το ΕΜΠ μοιράζεται την ίδια αγωνία με την ελληνική κοινωνία. Συναισθάνεται τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής δυσπραγίας, ιδιαίτερα στις προοπτικές της νέας γενιάς. Εμπνεόμενο, όμως, από την ιστορία του το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο φιλοδοξεί και σήμερα να βρεθεί στην πρώτη γραμμή της μάχης για την παραγωγική και κοινωνική ανόρθωση της χώρας. Με δυναμισμό και καινοτόμο σκέψη, στηριζόμενο σε μια μακροχρόνια πορεία ακαδημαϊκών επιτυχιών και διεθνών αναγνωρίσεων, το ΕΜΠ γεμάτο αυτοπεποίθηση είναι έτοιμο να διασχίσει πιο μακρινούς και απαιτητικούς ορίζοντες μεταφέροντας ένα μήνυμα αισιοδοξίας σε όλη την ελληνική κοινωνία. Θα πετύχουμε γιατί διαθέτουμε και την απαραίτητη γνώση, και την άκαμπτη θέληση αλλά και αποδεδειγμένη ικανότητα.
 Ο Ιωάννης Γκόλιας είναι Πρύτανης του ΕΜΠ
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στη στήλη «Ιδέες και Απόψεις» του ΑΠΕ- ΜΠΕ δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι του Πρακτορείου.