Αχαρναί, ο μεγαλύτερος δήμος της Αρχαίας Αθήνας

Οι αρχαίες Αχαρναί, στα σύγχρονα ελληνικά: Αχαρνές ή η Αχάρνα στα αρχαία ελληνικά: Αχαρναί ή Αχάρνα, ήταν ένας αρχαίος οικισμός και δήμος της Οινηίδας (περιοχή και φυλή της αρχαίας Αθήνας). Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ήταν ο μεγαλύτερος δήμος της Αρχαίας Αθήνας.

Στον τέταρτο αιώνα π.Χ., τα 22 από τα 500 μέλη της αρχαίας Βουλής προέρχονταν από τις Αχαρνές και οι βουλευτές της πόλης ήταν οι περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλο δήμο.
Οι κάτοικοι του ήταν καρβουνιάρηδες και μάλιστα αυτό ήταν το θέμα στην κωμωδία του Αριστοφάνη Αχαρνείς, η οποία διδάχθηκε το 425 π.Χ.
Στην Αρχαία Ελλάδα, ο δήμος σήμαινε αρχικά προάστιο της αρχαίας Αθήνας και στη συνέχεια και τη διοικητική υποδιαίρεση της αρχαίας Αττικής, συνέχεια της οποίας είναι η σημερινή Αττική, περιοχή της Ελλάδας γύρω από τη Αθήνα.
Ονομασία
Υπάρχουν πολλές και διάφορες απόψεις για την προέλευση του ονόματος «Αχαρναί». Θεωρείται ως πιθανότερη η εκδοχή πως το όνομα είναι προελληνικό.
Υπήρχε κατά την αρχαιότητα η άποψη (πιθανόν από κωμική εκδοχή) ότι η λέξη προέρχεται από το «Αχάρνα» ή «Αχαρνός», το οποίο σημαίνει λαβράκι, επειδή η πεδιάδα στην οποία βρίσκονταν οι Αχαρνές έμοιαζε με το σχήμα αυτού του ψαριού.
Άλλη άποψη είναι ότι το «Αχαρναί» προέρχεται από τον Αχάρνα, επώνυμο μυθικό ήρωα και ιδρυτή της πόλης.
Τοποθεσία των αρχαίων Αχαρνών
Ο δήμος των Αχαρνών, ήταν δήμος των Μεσογείων (Τα Μεσόγεια είναι συγκρότημα δήμων της Ανατολικής Αττικής).
Βρισκόταν 60 στάδια, (το στάδιο ήταν μονάδα μέτρησης μήκους την οποία χρησιμοποιούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες, ίση με το μήκος ενός αθλητικού σταδίου (600 πόδια) και που αντιστοιχούσε σε μήκος 195,15 μέτρων), βόρεια της Αθήνας, στο τμήμα δυτικά -βορειοδυτικά της αττικής πεδιάδας, νότια του βουνού της Πάρνηθας στη ευρύτερη περιοχή των σύγχρονων προαστίων των Αχαρνών και των Άνω Λιοσίων, περίπου 10 χιλιόμετρα (6 μίλια) δυτικά της Αθήνας.
Από τον τοπικό πληθυσμό η Πάρνηθα αποκαλούταν στο παρελθόν και Οζιά, ονομασία άγνωστης ετυμολογίας και προέλευσης σήμερα.
Η θέση των αρχαίων Αχαρνών πιστεύεται ότι βρισκόταν κυρίως στην περιοχή, στην οποία ήταν παλαιότερα το Μενίδι Αττικής και αυτό προσδιορίστηκε από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία και οδήγησαν στην ταύτιση της αρχαίας με τη σημερινή περιοχή και αποτέλεσε και την αιτία για να μετονομαστεί το Μενίδι σε Αχαρνές.
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή
Την ύπαρξη του Δήμου, μας επιβεβαιώνουν διάφορες επιγραφές, ως μέλος της Οινηίδας φυλής, συμμετείχε με 22 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) συμμετείχε με 25 βουλευτές στη Βουλή των 600. Στις επόμενες περιόδους: Την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.), την τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127), καθώς και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) παραμένει άγνωστος ο αριθμός βουλευτών –αντιπροσώπων.
Οι κάτοικοι των Αχαρνών
Ο δημότης των αρχαίων Αχαρνών ονομαζόταν Αχαρνεύς ή Αχαρνίτης ή Αχαρναίος, πληθυντικός (οι): Αχαρνής (Ἀχαρνῆς στην Αττική διάλεκτο) ή Αχαρνείς. Γνωστοί και από τους Αχαρνής του Αριστοφάνη.
Οι Αχαρνές ήταν ο μεγαλύτερος και από τους πιο πυκνοκατοικημένους δήμους. Ο δήμος, παρά το μεγάλο μέγεθός του, ήταν κυρίως γεωργικός, επίσης η οικονομία του βασίστηκε στην εκτεταμένη παραγωγή ξυλάνθρακα από τα γειτονικά δάση. Οι Αχαρνείς ασχολούνταν με τη γεωργία και καλλιεργούσαν κυρίως δημητριακά, σταφύλια και ελιές. Οι Αχαρνές ήταν παράλληλα το κέντρο της αθηναϊκής παραγωγής και εμπορίου ξυλάνθρακα, όπως υποδεικνύει και ο «χορός» του Αριστοφάνη στην κωμωδία «Αχαρνής», ο οποίος αποτελείται από καρβουνιάρηδες. Ο Πίνδαρος τους χαρακτηρίζει ως ιδιαίτερα γενναίους.
Οι παλαιότερες αρχαιολογικές ενδείξεις που έχουν βρεθεί κατοίκησης – χρήσης χώρων στην περιοχή όπου αναπτύχθηκε ο αρχαίος δήμος των Αχαρνών ανάγονται στους νεολιθικούς χρόνους.
Η περιοχή κατοικήθηκε εκτεταμένα και συνεχόμενα κυρίως από την μυκηναϊκή εποχή. Κοντά στη περιοχή Λυκόπετρα έχουν βρεθεί, τα ερείπια ενός μυκηναϊκού τάφου, ενώ υπάρχουν επίσης στοιχεία από τάφο της εποχής του Χαλκού στην περιοχή Νέμεσις. Γενικά από τα γεωμετρικά χρόνια (11ος-8ος αι. π.Χ.) υπάρχουν άφθονες αρχαιολογικές μαρτυρίες που προέρχονται κυρίως από ανασκαφές τάφων σε πολλές θέσεις του αρχαίου δήμου. Ο θολωτός τάφος στο Μενίδι υποδεικνύει ότι πιθανόν οι Αχαρνές ήταν κάποτε ανεξάρτητη περιοχή.
Τα λίγα οικιστικά κατάλοιπα της κλασικής εποχής, την περίοδο δηλαδή ακμής του δήμου, που έχουν βρεθεί ως τώρα στις Αχαρνές, αποδίδονται στον τρόπον κατανομής των οικιστικών πυρήνων, στους οποίους ήταν οργανωμένος ο δήμος και στην πολύ μεγάλη έκταση που αυτός καταλάμβανε, αλλά και στην καταστροφή των μικρών συνήθως οικιών της κλασικής εποχής από τις μεγαλύτερες ρωμαϊκές οικιστικές εγκαταστάσεις. Πολλές φορές κάτω από τους ρωμαϊκούς τοίχους των κατοικιών βρίσκονται παλιότεροι της κλασικής εποχής.
Το κέντρο του αρχαίου δήμου, όπου πιθανόν ήταν οι ναοί του Άρη, της Αθηνάς Αρείας, του Απόλλωνα Αγυιέα (προστάτης των δρόμων και των δημοσίων χώρων), βωμός της Αθηνάς Υγείας (προστάτιδα της υγείας), ναοί της Αθηνάς Ιππίας (θεά των αλόγων), του Διονύσου Μελπομένου (προστάτη των τραγουδιστών) και του Διονύσου Κισσού (θεού του φυτού κισσού, για το οποίο πίστευαν ότι καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στα εδάφη του δήμου αυτού).
Επίσης το θέατρο του δήμου, φαίνεται πως ήταν και τότε στην ίδια περίπου περιοχή που είναι και τώρα το κέντρο του σημερινού δήμου, όπως αποκαλύπτει και η ανακάλυψη τμήματος του αρχαίου θεάτρου των Αχαρνών. Κατάλοιπα επίσης πολυτελών σπιτιών ή δημόσιων κτιρίων βρέθηκαν και στην κεντρική πλατεία του σημερινού δήμου, μπροστά από το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αχαρνών (περίτεχνα αρχιτεκτονικά μέλη και τμήμα από το κάτω μέρος κορμού αγάλματος γυναικείας μορφής κλασικών χρόνων).
«Θεά της σοφίας, της χειροτεχνίας, της τέχνης, του πολέμου, της διπλωματίας, της ύφανσης, της ποίησης, της ιατρικής, του εμπορίου και της στρατηγικής.»
Στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους (5ος-2ος αι. π.Χ.) χρονολογείται το μεγαλύτερο πλήθος των ευρημάτων από την περιοχή των Αχαρνών, που προέρχονται στην πλειονότητά τους από νεκροταφεία που ανασκάφηκαν σε όλη την έκταση των σημερινών Αχαρνών, τμήματα από το οδικό δίκτυο της πόλης, τμήματα αγωγών που ανήκαν στον «αχαρνικό οχετό», ένα σπουδαίο υδραυλικό έργο του 4ου αι. π.Χ. που υδροδοτούσε τις Αχαρνές και τους γύρω δήμους. Και από το οδικό δίκτυο της εποχής αυτής σώθηκαν αρκετά κατάλοιπα. Αυτά τα διάφορα κατάλοιπα από το οδικό δίκτυο, οι οικιστικοί πυρήνες, τα αποχετευτικά, αρδευτικά έργα και τα νεκροταφεία της περιοχής αποτελούν συνήθως τα αρχαιολογικά τεκμήρια τα οποία δίνουν πληροφορίες για το δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Αχαρνών των προϊστορικών και αρχαίων χρόνων.
Επίσης υπήρχε ναός του Άρη, του αρχαίου δήμου των Αχαρνών, στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.
Κατά τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, (στη φάση του Αρχιδάμειου πολέμου), ο στρατός των Σπαρτιατών με εντολή του βασιλιά Αρχιδάμου Β΄ εισέβαλε στην Αττική μέχρι τις Αχαρνές, ενώ ο Περικλής συσπείρωνε το λαό μέσα στα τείχη της Αθήνας.
Οι Σπαρτιάτες κατέστρεψαν τη γη και τα δάση του δήμου και στρατοπέδευσαν, ελπίζοντας να προσελκύσουν τον αθηναϊκό στρατό έξω από την πόλη.
Η καταστροφή της πόλης των Αχαρνών και η εγκατάλειψη της αναγκαιότητας του ναού του Άρη, αποτελούσε πρωταρχικό παράγοντα στο χαρακτήρα των εμπόλεμων Αχαρνών, η οποία οδήγησε τον Αριστοφάνη στο να επιλέξει το όνομα του δήμου, ως τίτλο σε ένα από τα έργα του, τους Αχαρνής, (Οι Αχαρνείς (Ἀχαρνῆς στην Αττική διάλεκτο) είναι η τρίτη κωμωδία που γνωρίζουμε ότι έγραψε ο Αριστοφάνης (είχαν προηγηθεί οι Δαιταλείς το 427 και οι Βαβυλώνιοι το 426) και η αρχαιότερη που μας σώζεται ακέραια. Διδάχθηκε στα Λήναια του 425 π.Χ. όταν ο Αριστοφάνης ήταν 21 ετών και πήρε το πρώτο βραβείο. Δεύτερος ήρθε ο Κρατίνος με την κωμωδία Χειμαζόμενοι και τρίτος ο Εύπολις με την κωμωδία Νουμηνίαι. Και από τις δύο κωμωδίες σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα, τα οποία δεν μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε εικόνα για τα έργα που ανταγωνίστηκαν τους Αχαρνείς (και ηττήθηκαν από αυτούς).
Η κωμωδία παίζεται συχνά σε ελληνικά θέατρα, ενώ έχει διασκευαστεί σε μουσική κωμωδία από τον Διονύση Σαββόπουλο).
Αλλά και σε ένα άλλο έργο, την Λυσιστράτη , («Λυσιστράτη: οὐδ᾽ ἃς προσεδόκων κἀλογιζόμην ἐγὼ/ πρώτας παρέσεσθαι δεῦρο τὰς Ἀχαρνέων/ γυναῖκας, οὐχ ἥκουσιν»).
Ο Αριστοφάνης (445 π.Χ. – 386 π.Χ.) ήταν Αθηναίος σατιρικός ποιητής του 5ου αιώνα. Ο Αριστοφάνης είναι, μαζί με τον Εύπολι και τον Κρατίνο, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της περιόδου της αρχαίας αθηναϊκής κωμωδίας που χαρακτηρίζεται ως «αρχαία κωμωδία» και ο μοναδικός, του οποίου σώζονται ακέραια έργα. Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., συνέγραψε 46 κωμωδίες. Από αυτές σώζονται 11 ακέραιες, ενώ παραδίδονται 924 αποσπάσματα.
Οι κάτοικοι του δήμου επανεμφανίζονται ως επιδρομείς. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ο δήμος έδωσε στρατό αποτελούμενο από 3.000 (τρεις χιλιάδες) οπλίτες, δηλαδή το (1/10) ένα δέκατο του πεζικού της Αθήνας. Ωστόσο, πιστεύεται ότι το ποσοστό αυτό είναι λάθος και ότι οι στρατιώτες του δήμου ήταν μόνο 1.000 (χίλιοι), δεδομένου ότι, σύμφωνα με το σύνταγμα της Αθήνας, υπήρχε μια αναλογία ποσόστωσης από σαράντα δύο ελεύθερους πολίτες για κάθε ένα βουλευτή.
Στις Αχαρνές διαδραματίστηκε επίσης η σκηνή μεγάλης μάχη μεταξύ των δημοκρατικών δυνάμεων του Θρασύβουλου και εκείνων των Τριάκοντα Τυράννων, κατά τη διάρκεια του αθηναϊκού εμφυλίου πολέμου.
Ο Θρασύβουλος, με επτακόσιους άνδρες, συγκρούστηκε με όλη την σπαρτιατική φρουρά της πόλης και δύο μοίρες ιππικού, οι οποίοι προσπαθούσαν να διακόψουν τις προμήθειες, μετατρέποντας σε φυγή τους εχθρούς και σκοτώνοντας περίπου εκατόν είκοσι από αυτούς.
Η εξέλιξη ως τη σύγχρονη πόλη
Η κατοίκηση των Αχαρνών συνεχίστηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν την κλασική εποχή. Την αδιάσπαστη συνέχεια της κατοίκησης στην περιοχή έως σήμερα επιβεβαιώνουν, αρκετά σωζόμενα κατάλοιπα από την ρωμαϊκή και υστερορωμαϊκή εποχή όπως, τάφοι, κατοικίες, αγροτικές και εργαστηριακές εγκαταστάσεις, λουτρά, αγωγοί, κ.λπ. Η κατοίκηση του χώρου κατά τα υστερορωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια συμπληρώνεται από μεγάλες αγροικίες. Επιπλέον, υπάρχει πλήθος οχυρώσεων στους λόφους στα περίχωρα των Αχαρνών, που δείχνει τη στρατηγική σημασία της περιοχής αυτής.
Πολλοί ναοί των Αχαρνών και της Πάρνηθας των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων επιβεβαιώνουν τη διαχρονικότητα της κατοίκησης επίσης, ενώ το Μενίδι ήταν το κυριότερο οικιστικό και οικονομικό κέντρο μετά την πόλη της Αθήνας, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Το Μενίδι στη συνέχεια θα μετονομαστεί και πάλι Αχαρνές, για να αποδώσει την σύνδεση με την αρχαία πόλη – δήμο. Το 2001, οι Αχαρνές υπολογίζονταν σε 82.555 κατοίκους και το 2011, με βάση την επίσημη απογραφή, σε 107.500 κατοίκους.
[lykavitos.gr]